زنانه‌های 69 امین جشنواره فیلم کن؛ از جنسیت‌زدگی تا درخواست برای سهمیه‌بندی

مهرخانه/ مجله فرانسوي مد و لباس «وگ» نيز در موضع‌گيري نمادين، تناقض‌آميز و مشابهي، عنوان کرد برخلاف فرهنگ آمريکايي اسکار، زنان سينماي فرانسه هيچ‌گاه به‌دنبال جلب‌توجه و يا سکسي به‌نظر رسيدن نبوده، و به زيبا و موقر جلوه‌کردن در جشنواره‌ها اکتفا مي‌کنند! علي‌رغم تلاش‌هاي فمينيستي برخي رسانه‌ها و چهره‌هاي مطرح براي فاصله‌گيري از بازنمايي جنسيت‌زده زنان (همچون انکار نوع پوشش سکسي هنرپيشه‌هاي زن در کن و يا پابرهنه راه‌رفتن و استفاده نمادين از کفش‌هاي پاشنه‌تخت در طول جشنواره)، بايد گفت اقداماتي چون تهيه پورن براي زنان از سوي بازيگر مطرحي چون سوزان ساراندون، و معرفي «سکس و برهنگي» به‌عنوان يکي از پنج تم محوري اکثر توليدات عرضه‌شده در کن ۲۰۱۶، عامل پررنگ‌شدن نوعي تناقض و سردرگمي در مفهوم‌پردازي مباحث مربوط به جنسيت در ميان بزرگان و چهره‌هاي زن در جشنواره کن است. جشنواره فيلم کن ۲۰۱۶ از ۱۱ تا ۲۲ مي (۲۲ ارديبهشت تا ۱ خرداد) در شهر کن فرانسه در حال برگزاري است. اين جشنواره که با پخش فيلم «کافه جامعه» وودي آلن کار خود را آغاز کرد، در بخش خارج از رقابت، «غول پول» چهارمين اثر کارگرداني جودي فاستر، هنرپيشه زن آمريکايي را در ليست خود دارد. همچنين، در بخش آزاد، فيلم «وارونگي» به کارگرداني بهنام بهزادي و با بازي سحر دولتشاهي، فيلمي انتقادي از وضعيت زنان در ايران، و در بخش معرفي، فيلم «گرگ و گوسفند» از کارگردان زن افغان-دانمارکي به نمايش درآمد. مارن آده، کارگردان آلماني فيلم «توني اردمن» و آندرئا آرنولد کارگردان انگليسي فيلم «عسل آمريکايي» دو کارگردان زن مطرح در اين دوره از جشنواره هستند. همچنين، ساندرا هولر در «توني اردمن»، ساشا لين در «عسل آمريکايي»، روث نگار در «عاشق»، و ماريون کوتيلارد در فيلم «از سرزمين ماه» بازيگران مطرح زن در کن ۲۰۱۶ هستند. چنان‌چه پيش‌بيني‌ها مبني بر موفقيت يکي از دو فيلم توني اردمن و عسل آمريکايي براي دستيابي به نخل طلايي به حقيقت بپيوندد، اين دومين‌بار خواهد بود که در تاريخ کن يک کارگردان زن اين عنوان را کسب خواهد کرد (بعد از جين کمپيون براي فيلم «پيانو» در ۱۹۹۳). نگاهي به برخي آثار خوزه زنان و خانواده کن ۲۰۱۶ «تا آخر دنيا» به نويسندگي ژان لوک لارارژ فرانسوي و کارگرداني خاوير دولان، ماجراي زندگي خانوادگي و مرگ زودرس يک مرد همجنس‌گرا است؛ «ماروسا» به کارگرداني بريليان مندوزا، ماجراي زني است که به‌همراه همسرش در تلاش است در يکي از شهرهاي پرفساد و ناامن فيليپين روزگار بگذراند؛ «دختر ناشناس» به کارگرداني برادران داردان؛ «آکواريوس» به‌کارگرداني کلبر مندونکا و با بازي سونيا براگا، داستان زن مسن مکزيکي است که سعي دارد از ملک خانوادگي خود در برابر دلالان مسکن محافظت کند؛ «جوليتا» کاري از کارگردان اسپانيايي، پدرو آلمودووار، زني سرسخت و عصبي و مادري هراسيده است که آدريانا اوگارته و اما سوارز دوره‌هاي مختلف سني او را بازي مي‌کنند؛ «مشتري خصوصي» به کارگرداني اليوير آساياس و بازي کريستن استوئرت (هم‌زمان بازيگر کافه جامعه وودي آلن)، ماجراي زندگي مابعدالطبيعي زني در مقطع سني است؛ «از سرزمين ماه» ماجراي دختر نوجواني (با بازي ماريان کوتيلارد) است که در حين خواندن داستان بلندي‌هاي بادگير دچار وسوسه‌هاي تعجيل‌آميز براي عاشق‌شدن است تا اين‌که با ازدواجي که خوانواده‌اش برايش تدارک مي‌بينند، وادار به ازدواج با مردي مي‌شود که هيچ‌گاه نمي‌تواند او را دوست بدارد؛ «عسل آمريکايي» ماجراي گذار از نوجواني و درست نقطه مابين کودکي و بزرگسالي است که گه‌گاه رنگ‌وبوي مستند به‌خود مي‌گيرد؛ «توني اردمن» يک کمدي آلماني است که ماجراي يک پدر شوخ‌طبع و تلاش او براي نزديکي عاطفي به دختر ۳۰ ساله‌اش است؛ «خدمتکار» فيلمي کره‌اي اقتباس‌شده از داستان همجنس‌گرايانه نويسنده کانادايي، سارا واترز است؛ «الهي» به کارگرداني هدي بنيامينا، داستان بازي‌هاي هويتي دنيا (با بازي اولايا آمامرا) است که تلاش براي ثروتمندشدن را وجهه همت خود قرار مي‌دهد؛ «وارونگي» به کارگرداني بهنام بهزادي و بازي سحر دولتشاهي، ماجراي دختر مجردي است که در تلاش براي محقق‌ساختن آرزوهاي خود در يک زندگي مجردي، با بيماري ريوي مادرش و ضرورت ترک تهران و سالن آرايشي‌اش مواجه شده و آرزوهاي خود را بربادرفته مي‌يابد. جنسيت‌زدگي در کن ادامه دارد در طول جشنواره کن، وزير فرهنگ سوئد اعلام کرد که انستيتو فيلم اين کشور از سال ۲۰۱۲ طرح پنجاه/ پنجاه خود مبني بر ايجاد برابري جنسيتي در صنعيت فيلم اين کشور تا سال ۲۰۲۰ را کليد زده است. اقدام مشابهي نيز از سوي انستيتو فيلم انگلستان اعلام شد و اتحاديه آزادي‌هاي مدني آمريکا اعلام کرد تلاش‌هايي براي برابري جنسيتي در سينما در نظر دارد که فيلم «غول پول» جودي فاستر، يکي از اولين نمونه‌هاي کمک‌هاي مالي اين اتحاديه است. علي‌رغم شعف رسانه‌اي مبني بر پررنگ‌بودن حضور و نقش زنان در اين دوره از جشنواره، بايد گفت از ميان ۲۱ فيلم بخش جايزه کن، تنها ۳ فيلم از کارگردانان زن ارائه شده است. اين در حالي است که در سال ۲۰۱۲، هيچ کارگردان زني در بخش جايزه حضور نداشت و در سال ۲۰۱۵، اين رقم به دو نفر رسيد. تمام تغيير حاصل از تأکيد تيه‌ري فرمو، مدير جشنواره کن در سال گذشته، افزايش يک نفر به اين ليست در سال جاري بوده است. مقايسه اين ميزان با حضور ۳۰ درصدي کارگردانان زن در جشنواره سال جاري فيلم ساندنس، نشان‌دهنده تداوم رکود در اصل برابري و تنوع در جشنواره کن است. سلين راتراي، کارگردان زن سياه‌پوست آمريکايي و نويسنده کتاب «چرا من از بقيه همکارانم درآمد کمتري دارم؟» يکي از راويان نابرابري جنسي و نژادي در صنعت سينماي غرب است؛ شين بلک، کارگردان «پسران خوب» معتقد است بسياري از موانع فرهنگي براي برابري جنسيتي هنوز سرسختانه به قوت خود باقي است؛ چراکه زماني که او خواست براي «مرد آهني ۳» يک ضدقهرمان زن انتخاب کند، از سوي گروه‌هاي مختلف با اين عنوان که چنين چينشي به صنعت «اسباب‌بازي» لطمه خواهد زد، از اين کار منع شد؛ جودي فاستر که با اتکاء به سرمايه اتحاديه برابري‌هاي مدني آمريکا فيلم چهارم خود (غول پول) را کارگرداني کرده است، معتقد است اين فيلم در حد دستگرمي بوده و ضمناَ، خود را تنها يک استثناء براي همان قاعده تکراري تبعيض عليه زنان مي‌داند. درحالي‌که گروه‌هاي خوشبين به شرايط حاضر، به «کيفيت» فيلم‌هاي موفق زنان (همچون توني اردمن و عسل آمريکايي) اشاره مي‌کنند و بحث از کميت در بازنمايي نقش‌ها و کارگرداني زنان را درست نمي‌دانند، و علي‌رغم تلاش‌هاي فمينيستي برخي رسانه‌ها و چهره‌هاي مطرح براي فاصله‌گيري از بازنمايي جنسيت‌زده زنان (همچون انکار نوع پوشش سکسي هنرپيشه‌هاي زن در کن و يا پابرهنه راه‌رفتن و استفاده نمادين از کفش‌هاي پاشنه‌تخت در طول جشنواره)، بايد گفت اقداماتي چون تهيه پورن براي زنان از سوي بازيگر مطرحي چون سوزان ساراندون، و معرفي «سکس و برهنگي» به‌عنوان يکي از پنج تم محوري اکثر توليدات عرضه‌شده در کن ۲۰۱۶، عامل پررنگ‌شدن نوعي تناقض و سردرگمي در مفهوم‌پردازي مباحث مربوط به جنسيت در ميان بزرگان و چهره‌هاي زن در جشنواره کن است. «با هم کار را تمام مي‌کنيم» مؤسسه غيرانتفاعي «با هم کار را تمام مي‌کنيم« توسط بازيگر هندي-آمريکايي، فريدا پينتو راه‌اندازي شده و هدف از آن تجميع تلاش‌هاي زنان سينما براي تقويت برابري جنسيتي و توانمندسازي زنان حاضر در صنعت سينما است. اولين پروژه اين مؤسسه، «با هم، حالا» است که توسط افرادي چون رابين رايت، کاترين هاردويک، و جوليت بينوش راه‌اندازي شده است. اين پروژه ۷ فيلم کوتاه که با تيم‌هاي تماماً زن نويسندگي، کارگرداني و بازيگري راه‌اندازي شده است، را کليد زده است. «زنان در تکاپو» دو برنامه «گفت‌‌وگوي زنان در تکاپو» و «جايزه زنان در تکاپو» نيز از سوي کرينگ (مجموعه تجاري گوچي، استلا مک‌کارتني، و الکساندر مک‌کويين) و گروه برنامه‌ريزي جشنواره کن، به ايجاد شبکه‌اي از زنان که در طول جشنواره کن به بررسي برابري جنسيتي خواهند پرداخت، کمک کرده است. اين شبکه که با محوريت چهره سوزان ساراندون، بازيگر فيلم «تلما و لوييس» در ۲۵امين سال توليد آن به‌عنوان اولين فيلم موفق با دو نقش محوري زن است، براي دومين سال متوالي به ترويج افکاري در حمايت از زنان در سينما مي‌پردازد. «زنان در تکاپو» که توسط يک گروه تجاري راه‌اندازي و از سوي چهره‌هاي سينمايي مطرحي چون ساراندون، جينا ديويس، جودي فاستر، و فرانسس مکدرمونت هدايت مي‌شود، يکي ديگر از فعاليت‌هاي فرمايشي کن و سينماي غربي در حمايت از زنان و آرام‌کردن اعتراضات فمينيستي است؛ چراکه نگاهي به سيل گسترده تصاوير و گزارشات از نوع پوشش و آرايش بازيگران و کارگردانان زن -از کفش و عينک و لباس و رنگ‌بندي مو و چهره- در تضاد مستقيم با ارتقاء کيفي حضور زنان در سينما است که فاصله‌گيري از سنت‌هاي بازنمايي زنان در کسوت معشوقه، مادربزرگ، يا خدمتکار منزل از شعارهاي محوري آن است. درخواست مارن آده براي سهميه‌بندي مارن آده، کارگردان آلماني «توني اردمن»، فيلم مورد تحسين تحليل‌گران که به‌نظر مي‌رسد محتمل‌ترين کانديد براي دريافت کن باشد، ديدگاه‌هاي متعادل‌تري را نسبت به ديگران در زمينه سهم زنان در سينما ارائه کرده است. او که کارگردان فيلم‌هاي موفقي چون «جنگلي براي درختان» و «هرکسي» است، از دو جهت تحسين و حيرت همگان را در کن ۲۰۱۶ برانگيخته است: نخست آن‌که او (بعد از ويم وندرس براي «تيراندازي در پالرمو») اولين آلماني داراي بخت برتر در کن است و دوم آن‌که او از معدود کارگردانان زن اين جشنواره است که (بعد از جين کمپيون براي فيلم «پيانو») اقبال بالايي براي کسب نخل طلايي دارد. او در پاسخ به سؤالي درباره هم‌زماني توليد «توني اردمن» و تولد فرزند دومش، معتقد است اين سؤال هم‌زمان براي کارگردانان مرد نيز مطرح است و محدود به يک کارگردان زن نمي‌شود. در نهايت آده معتقد است موضوع به توان مديريتي برمي‌گردد؛ اگرچه به هيچ‌وجه نمي‌توان بخش مربوط به نيازهاي عاطفي را از سختي کار تفکيک کرد. کارگردان فيلم کميک «توني اردمن» که يک درام خانوادگي براي ترسيم روابط يک پدر ول‌انگار و دختر قهرکرده‌اش است، در رابطه با سيستم سهميه‌بندي، موضعي متعادل اتخاذ کرده و معتقد است در شرايط فعلي اين سيستم مي‌تواند به شرايط زنان کمک کند، اما بهتر است از آن براي کمک به زناني که هم‌اکنون وارد سينما شده‌اند استفاده شود، و نه جذب و تشويق زنان جديد براي ورود به اين عرصه. از «رسوايي پاشنه‌دار» تا پاي برهنه روي فرش قرمز پس از رسوايي سال قبل کن که در آن چند زن مسن به‌خاطر پوشيدن کفش پاشنه‌تخت از ورود براي تماشاي فيلم (همجنس‌گرايانه) «کارول» منع شده بودند، برخي چهره‌ها همچون جوليا رابرتز، بازيگر فيلم «غول پول» جودي فاستر، و سوزان ساراندون، بازيگر تحسين‌شده جريان «با هم کار را تمام مي‌کنيم» براي ۲۵امين سالگرد فيلم «تلما و لوييس»، با پاي برهنه و يا کفش پاشنه‌تخت روي فرش قرمز راه رفتند. اين حرکت که با توجه به پنجه‌هاي دفرم‌شده اين دو بازيگر -که تنها به‌دليل پوشيدن افراطي کفش‌هاي پاشنه‌دار ايجاد شده است- بيش‌ازحد جلب توجه مي‌کند، تنها يک حرکت نمادين و ژستي فمينيستي جلوه مي‌کند که با توجه به جنجال سال گذشته «رسوايي کفش پاشنه‌دار» غيرضروري و بي‌تأثير مي‌نمايد. علاوه‌براين، برخي افراد و گروه‌ها از اين حرکت فاصله گرفته و عنوان کردند انتخاب ميان پوشيدن کفش پاشنه‌دار و پاشنه‌تخت براي همه زنان آزاد است و نمي‌توان گفت انتخاب کفش پاشنه‌تخت با لباس رسمي، انتخابي از روي سليقه است (در اشاره به لباس کت‌وشلوار ساراندون و کفش پاشنه‌تخت او در جشنواره). مجله فرانسوي مد و لباس «وگ» نيز در موضع‌گيري نمادين، تناقض‌آميز و مشابهي، عنوان کرد برخلاف فرهنگ آمريکايي اسکار، زنان سينماي فرانسه هيچ‌گاه به‌دنبال جلب‌توجه و يا سکسي به‌نظر رسيدن نبوده، و به زيبا و موقر جلوه‌کردن در جشنواره‌ها اکتفا مي‌کنند! بازگشايي رسوايي جنسي وودي آلن در کن ۲۰۱۶ از ديگر فعاليت‌هاي سوزان ساراندون در ۲۵امين سالگرد «تلما و لوييس»، کمک او به بازگشايي پرونده جنسي وودي آلن است که در آن او از سوي دختر و پسر تحت تکفل‌اش، دايلان و رونان فارو، متهم به آزار جنسي دايلان، زماني که او تنها ۷ سال داشت، شده است؛ اگرچه پرونده مذکور، آلن را متهم نشناخت، رونان در گفت‌وگوهاي رسانه‌اي پس از آن اعلام کرد که فرهنگ آمريکايي به‌نفع آزار جنسي زنان و دختران بوده و متأسفانه بازيگران زن براي بازي در فيلم‌هاي آلن «صف کشيده‌اند» و مردم هم‌چنان به تماشاي فيلم‌هاي او مي‌روند. اين کارگردان يهودي‌تبار آمريکايي و تحسين‌کننده فيلم «جدايي نادر از سيمين» اتهام مذکور را رد کرده است. او مشهور به به‌کارگيري چهره‌هاي زن بسيار جوان و بازيگران مرد نه‌چندان جوان در فيلم‌هايش است؛ شرايطي که نگاه جنسيتي و ابزاري به زنان در تعيين نقش‌هاي زنانه در آثار او را پررنگ مي‌نمايد. اين در حالي است که بليک لايولي، از بازيگران «کافه جامعه» وودي آلن، از او دفاع کرده و او را «مدافع توانمندسازي زنان» معرفي کرده است. با کانال تلگرامي «آخرين خبر» همراه شويد