آیین همسایه‌داری چگونه است؟

آرمان/ دين مقدس اسلام برنامه‌اي جامع و کامل براي سعادت بشر در دنيا و آخرت دارد، از اين رو نيازمندي‌هاي فردي و اجتماعي، جسمي و روحي او را مدنظر قرار داده و در مورد همسايه داري نيز رهنمودهاي سودمندي بيان کرده است.خداوند در قرآن کريم در برشماري مجموعه‌اي از حقوق اسلامي مسلمانان در قبال يکديگر، نيکي به چند گروه و از جمله همسايگان را به بندگانش سفارش مي‌کند و مي‌فرمايد:«وَ الْجارِ ذي القُرْبي و الجارِ الجُنُبِ»«و همسايه نزديک و همسايه دور را مورد احسان خويش قرار ده.»در تفسير «دور» و «نزديک» در آيه بالا، چند احتمال داده شده است، ولي به نظر مي‌رسد منظور همان دوري و نزديکي مکاني باشد. از آن جا که کلمه همسايه، در عرف عاميانه مفهوم محدودي دارد و تنها همسايگان نزديک را در بر مي‌گيرد، شايد براي توجه دادن به وسعت مفهوم آن از نظر اسلام، راهي جز اين نبوده است که نامي از همسايگان دور نيز به صراحت برده شود.اين بيان هنگامي تقويت مي‌شود که نظر اسلام را درباره حد همسايگي بدانيم. شخصي مي‌گويد از امام صادق (ع) پرسيدم: فدايت شوم، حد همسايگي تا کجاست؟ فرمود: «اَرْبَعين دارا مِن کُلِّ جانب»؛ «چهل خانه از هر طرف.»متاسفانه در دنياي ماشيني امروز روابط عاطفي و انساني مردم با يکديگر چنان رو به ضعف گراييده که همسايگان نزديک نيز کوچک‌ترين خبري از حال همديگر ندارند و حتي گاهي پس از چندين سال سکونت در يک محل، هنوز نام يکديگر را نمي دانند. پيامبر اسلام شيوه رفتار همسايگان با يکديگر را در تامين سعادت و آسايش انسان‌ها مؤثر مي‌دانست و به يارانش سفارش مي‌کرد در جايي مسکن گزينند که بتوانند از نعمت وجود همسايگان شايسته‌تري بهره‌مند شوند. وقتي يکي از اصحاب از ايشان پرسيد: اي رسول خدا! تصميم دارم خانه‌اي بخرم، به نظر شما کدام محله را انتخاب کنم؟ حضرت بدون آنکه محله خاصي را به او پيشنهاد کند، فرمود: «اَلْجارُ ثُمَّ الدّارُ، الرَّفيقُ ثُمَّ السَّفَرُ.»«اول همسايه را بنگر سپس خانه بخر، ابتدا رفيق انتخاب کن، سپس سفر نما.» آداب همسايه داري آداب و حقوقي که اسلام براي همسايگان در نظر گرفته، فراوان است. روزي رسول خدا (ص) از ياران خود پرسيد: آيا مي‌دانيد حق همسايه چيست؟ حاضران پاسخ منفي دادند. آن حضرت فرمود:«حق همسايه آن است که اگر براي کرايه از شما درخواست کمک کرد، به او کمک کنيد. اگر وام خواست، به او بپردازيد، هرگاه تهي دست شد، از او دست گيري کنيد، چنانچه خيري به او رسيد، به او تبريک بگوييد. هنگام بيماري، به عيادتش برويد. در مصيبت‌ها به او تسليت بگوييد. اگر مُرد، در تشييع جنازه اش حاضر شويد. بر ارتفاع خانه خود بدون موافقت او نيفزاييد تا مانع وزش نسيم و جريان هوا نشود. هرگاه ميوه‌اي خريديد، مقداري به او هديه کنيد و اگر مايل به اين کار نبوديد، آن را مخفيانه به منزل ببريد و دقت کنيد که فرزندتان آن را از خانه بيرون نبرد که فرزند او ببيند و به خاطر آن بهانه گيري کند. با بوي غذاي مطبوع خود، او را ميازاريد، مگر آنکه مقداري برايش بفرستيد.» گرامي داشتن و احترام همسايه نيز از سفارش‌هاي مهم اسلام است. رسول خدا (ص) در اين باره مي‌فرمايد:«حُرْمَهُ الجارِ عَلَي الانسانِ کَحُرمَهِ اُمَّهِ.»«احترام همسايه، مانند احترام مادر، بر انسان لازم است.» صبوري و رازداري با همسايگان اگر افراد يک محل به مدت طولاني با يکديگر همسايه باشند، کم کم بر اسرار زندگي همديگر آگاه خواهند شد. از آن جا که آشکار ساختن اسرار زندگي مردم و فاش کردن عيب‌هاي آنان بسيار نکوهيده است، مؤمن نبايد در کار ديگران کنجکاوي کند و به دنبال عيب‌جويي باشد. اگرهم بر حسب اتفاق بر رازي آگاه شد، بايد آن را مخفي دارد. از اين رو، امام سجاد(ع) يکي از حقوق همسايگان را بر يکديگر، رازداري معرفي مي‌کند و مي‌فرمايد:«فَإنْ عَلِمْتَ عَلَيْهِ سُوءً سَتَرْتَهُ عَلَيْهِ»«چنانچه بر عيب همسايه ات آگاه شدي، بايد آن را مخفي داري.» آزار به همسايگان آزار ديگران، با فطرت آدمي ناسازگار است و هيچ عقل سليمي آن را نمي پسندد. وقتي خداوند، بي‌توجهي به حال همسايگان را منشأ کم‌لطفي مي‌شمارد، آزار‌رساني به آنها، حتما پيامدهاي سنگين‌تري را در پي مي‌آورد. اسلام پيروان خود را از همسايه آزاري باز داشته و هيچ ارج و حرمتي براي فرد همسايه آزار قائل نشده و دستور داده است با وي برخورد جدي کنيد و او را به اشتباه خويش آگاه سازيد. امام باقر(ع) درباره متوجه کردن همسايه به عمل نادرست خود، در حديثي چنين مي‌فرمايد:«شخصي از آزار همسايه اش نزد رسول خدا (ص) شکايت کرد. حضرت او را به صبر فرا خواند. بار ديگر نيز به شکايت آمد، حضرت باز هم او را به خويشتن داري دعوت کرد. بار سوم آمد و شکايت خود را تکرار کرد، پيامبر فرمود: چون روز جمعه شود، زماني که مردم براي نماز جمعه مي‌روند، اثاثيه ات را از منزل خارج کن و بر سر راه مردم قرار ده. چون از تو علت اين کار را جويا شدند، ماجراي خود را براي آنان بازگو کن. آن شخص به دستور پيامبر عمل کرد. چون ساعتي گذشت، همسايه‌اي که آزارش مي‌داد، سراسيمه نزد او آمد و از او خواست اثاثيه اش را به منزل باز گرداند و گفت: با خداوند عهد مي‌کنم که ديگر تو را نيازارم.» همسايگان را دريابيم وجود همسايه خوب، براي آدمي نعمتي ارزشمند و همسايه خوب بودن، مايه محبت و دوستي است. دل‌ها همواره متوجه جايي مي‌شود که نيکي و مهرباني در آن حاکم باشد و هر جا که شهد خير باشد، افراد گرد هم مي‌آيند. نقش رفتار نيک در همسايگي، در ايجاد تجمع‌هاي پر شکوه و الفت‌هاي اجتماعي، فراوان است. امام علي (ع) مي‌فرمايد: «مَنْ حَسُنَ جِوارُهُ کَثُرَ جيرانُهُ»؛ «آن که همسايگي اش نيکو باشد، همسايگانش روزافزون مي‌شود.» همچنين در حديثي ديگر مي‌فرمايد: «حُسْنُ الجوار يُعَمِّرُ الدّيارَ و يَزيدُ في الاعمار»؛ «خوش همسايگي، هم شهرها را آباد و هم عمرها را زياد مي‌کند.امام صادق (ع) نيز در سخني فرمود: «بر شما باد نماز خواندن در مسجدها و همسايگي خوب با مردم».گاهي تحمل سختي‌ها و ناسازگاري‌هاي همسايگان، براي حُسن هم جواري لازم است. اگر بخواهيم روابطمان از هم نگسلد، بايد صبور باشيم و با بالا بردن تحمل، بدي را با بدي پاسخ ندهيم. رفت و آمد، رسيدگي، احوالپرسي، ياري، عيادت، انفاق و صدقه، رفع نياز و همدردي، از جمله وظايفي است که بر عهده همسايه و نشانه جوانمردي و انسان دوستي است. حضرت علي (ع) مي‌فرمايد: «مِنَ المُروّهِ تَعَهُّدُ الجيرانِ»؛ «رسيدگي به همسايگان، جوانمردي است».همچنين امام باقر (ع) يکي از ويژگي‌هاي مهم شيعه را، رعايت حق همسايگي مي‌داند و مي‌فرمايد:«و التعاهُدُ لِلجيرانِ مِنَ الفُقراءِ وَ اَهلِ المَسکَنَهِ وَ الغارِمينَ و الايتام.»«از نشانه‌هاي پيروان ما، رسيدگي به همسايگان نيازمند و تهي دست و بدهکاران و يتيمان است.»انسان شرافتمند و با وجدان چگونه مي‌تواند آسوده خاطر و با شکم سير بخوابد، در حالي که در همسايگي او محروم و گرسنه و نيازمند باشد و با آنکه او مي‌تواند گرهي را از آنان بگشايد، کوتاهي کند؟ چگونه مي‌تواند اين سخن پيامبر را از ياد ببرد که:«مَا آمَنَ بي مَنْ باتَ شَبعانا وَ جارُهُ المُسلمُ جائعٌ».«هر کس سير بخوابد، در حالي که همسايه مسلمانش گرسنه باشد، به من ايمان نياورده است!»اگر اين حق و حريم اسلامي، مسئولانه شناخته و رعايت شود، در جامعه اسلامي نيازمند و گرفتاري که صورت خود را با سيلي سرخ نگه دارد، پيدا نخواهد شد. با کانال تلگرامي «آخرين خبر» همراه شويد