کشیدن سیگار در میان زنان؛ مدگرایی یا آسیب زایی رفتاری؟

هفته نامه صدا/در شرايط کنوني تنوع آسيب هاي اجتماعي در کشور بسيار بالاست و يکي از انواع آسيب هاي اجتماعي گرايش زنان و دختران به سيگار کشيدن است، جمعيت جوان کشور ما در سال هاي اخير در معرض برخي آسيب ها قرار گرفته است. آسيب هايي که ناشي از عوامل مختلف اقتصادي، اجتماعي، فرهنگي و... است. يکي از اين آسيب ها گرايش فزاينده به مصرف سيگار است. مصرف سيگار معضل جديدي است که به ويژه زنان جوان را به خود مبتلا کرده است و بيم آن مي رود رواج گسترده اين ماده دخاني اين قشر از جامعه را با مشکلات جدي مواجه سازد. در چند سال قبل سيگار کشيدن زنان و دختران يک تابو در اجتماع بود و اگر بود در محلي خلوت و دور از چشم اغيار بود، اما امروز اگر شما در مکان هاي عمومي دقت کنيد، بعضا شاهد دختران سيگارکشي هستيد که با جسارت تمام در مکان هاي عمومي مشغول کشيدن سيگار هستند و اصلا شرمي در نگاهشان و حرکاتشان به چشم نمي خورد! چه اتفاقي افتاده؟ چرا اينگونه سيکار کشيدن يک ژست اجتماعي شده است چرا امروز بسياري از رفتارهاي نابهنجار، بهنجار شده است؟ اينها و ده ها سوال ديگر بعضا سوالاتي است که ممکن است از ذهن هرکدام از ما بگذرد؟ و اساس به نظر مي رسد طبق آمارها ميزان سيگار کشيدن دختران 5 برابر افزايش پيدا کرده است؟ کشيدن سيگار در ميان زنان؛ مدگرايي يا آسيب زايي رفتاري؟ به نظر مي رسد، در شرايط کنوني، يکي از معضلات امروز جامعه ما، گسترش روزافزون استفاده از دخانيات به ويژه سيگار در ميان عامه مردم و به خصوص دختران و زنان جوان است. مصرف فراوان اين ماده در جامعه از مصائبي است که کشور ما با آن دست و پنجه نرم مي کند. افزايش مصرف سيگار و دخانيات در ميان دختران و زنان و همچنين عادي شدن اين موضوع در جامعه جديد، زنگ خطري جدي به شمار مي رود و رفتاري آسيب زا تلقي مي شود، به طوري که برخي از اين جوانان به عضو ثابت قليان سراها، سفره خانه ها و کافه ها تبديل شده اند. اما آنچه بيش از اين حائز اهميت و توجه صدچندان است، رشد مصرف سيگار در ميان زنان و دختران جوان است و «سيگار کشيدن» يکي از اشکال استفاده از مواد دخاني محسوب مي شود که امروزه در جامعه به ويژه در ميان جوانان با سرعت بالايي در حال گسترش است. سيگار کشيدن هم به دليل مضرات ذاتي که دارد و هم به دليل اينکه موجب تسهيل روي آوردن افراد به سيار مواد دخاني نظير مواد مخدر و افيوني مي شود، موضوعي بسيار چالش برانگيز براي سلامت جامعه است و اين در حالي ست که هزاره سوم ميلادي در شرايطي آغاز مي شود که جوامع انساني با مشکلات عديده اي در بخش هاي مختلف رو به رو هستند. از جمله اين مشکلات موضوع تغييرات اجتماعي و پيامدهاي آن در ابعاد رواني- اجتماعي انسان است. پيشرفت و توسعه اجتماعي عليرغم آنکه تسهيلات بسيار و نقاط مثبت فراواني به همراه دارد، موجب تغييرات در نظام ارزش ها، هنجارها، سنت ها و ساير عناصر اجتماعي و فرهنگي است، هرچند که سرعت تغيير هنجارهاي اجتماعي و فرهنگي در آن کم و چنين تغييري نامحسوس باشد. در ربع قرن اخير نيز حضور زنان در عرصه هاي علمي و آموزشي، مجامع دولتي، نهادهاي مدني و مشاغل آزاد (فروشندگي، رانندگي و حتي معاملات اقتصادي و جز آن) باعث پررنگ تر شدن حضور آنها در اجتماع شده است. در کشور ايران در عين وجود موانع ساختاري، وضعيت تحصيلي زنان تا حد قابل توجهي به استقبال مالي و پايگاه اجتماعي دست يافته اند، به گونه اي که بخشي از آنها ديگر نيازي به تخصيص نفقه مرد ندارند. لذا اين حضور و تحولات چه بسا موجب تغييراتي در گرايش هاي اجتماعي زنان بشود. پديده استعمال دخانيات در ميان زنان جوان شهر تهران يکي از معضلات اجتماعي است که در اين يادداشت به نقد و بررسي آن پرداخته مي شود. در پاسخ به سوالات فوق که در سطور بالا مطرح شد و بررسي افزايش پنج برابري به نظر مي رسد، سيگار کشيدن زنان جوان، تحت تاثير عواملي اجتماعي و نيز به مدد تبليغات هوشمندانه شرکت هاي دخانياتي و البته در غياب اقدامات فرهنگي و جهت گرايانه مسئولان امر، کم کم به سمتي مي رود که نه تنها زشتي خود را از دست مي دهد، که به نوعي ژست روشنفکري، مد اجتماعي و کلاس اجتماعي بدل مي شود و بيم آن مي رود که در آينده اي نه چندان دور اين نابهنجاري به عنوان يک هنجار در جامعه پذيرفته مي شود. طبق گفته رييس اداره کل سلامت شهرداري تهران، براساس تحقيقات انجام شده در مناطق شمالي تهران درصد گرايش خانم ها به سيگار چند برابر مناطق پايين شهر است که اين يک تهديد براي اين مناطق محسوب مي شود. براساس آمارها نسبت سالمندان در مناطق 3 و 6 چند برابر مناطق جنوبي است و براساس تحقيقات انجام شده سيگار يکي از عوامل مهم در پيري زودرس در زنان است. زندگي بانوان در کلان شهر تهران به دلايل مختلف با مخاطرات بسياري همراه است. بانوان به دلايل زيست شناختي، روانشناختي و اجتماعي همواره بيشتر از مردان در معرض آسيب هاي اجتماعي قرار دارند. شرايط خاص اجتماعي و فرهنگي جامعه اين موضوع را تشديد مي کند. گفتني است، نتايج پژوهش هاي مختلف حاکي از آن است که مصرف سيگار در بين زنان و دختران در سطح شهر تهران داراي عللي اجتماعي است که متغيرهايي مانند هنجارشکني، رهايي از فشار عصبي، تبعيت از مد و سيگاري بودن همسر بر آن موثرند. از آنجا که استعمال دخانيات همچون سيگار و قليان زمينه را براي روي آوردن افراد به ويژه نسل جوان به مواد مخدر فراهم مي آورد، مصرف قليان و سيگار را مي توان زنگ خطري براي گرايش زنان به مواد افيوني قلمداد کرد. همچنين اين تحقيقات نشان مي دهد که عواملي همچون افزايش ميزان اعتقادات ديني، وضعيت تاهل و نگرش منفي نسبت به مصرف سيگار کاهش گرايش به مصرف سيگار را به دنبال دارد. در بررسي رويکردهاي جامعه شناختي در تحليل عوامل نظري، به شرح چند نظريه براي تحليل بيشتر مي پردازيم. در نظريه انحرافات، مرتون بين اهداف و راه هاي رسيدن به اهداف تفاوت قائل مي شود. به نر مي رسد بخشي از زناني که به سيگار گرايش پيدا مي کنند، براي تفريح و يا تامين لذت و کسب آرامش به راه هاي نامتعارف و کجروانه که همان استعمال سيگار است، متوسل مي شوند و ميان اين هدف ها و وسايل رسيدن به آنها ارتباط به هنجار برقرار نمي کنند و براي رسيدن به اهدافشان که بجشي از آنها نام برده شد، ابزار مواد دخاني را انتخاب مي کنند. در نظريه اختلال هنجاري (آنومي) دورکيم، بي هنجاري معرف وضعيتي است که چارچوب هنجاري موجود براي نسل يا نسل هايي در جامعه اعتبار خود را براي سازماندهي رفتار آنها از دست مي دهد. به نظر مي رسد دختران و زنان مبتلا به سيگار و دخانيات در جامعه با شرايطي رو به رو مي شوند که دچار چندگانگي شده تو هنجاري پيشين جامعه پاسخگوي نيازهاي آنها نخواهدبود. بنابراين آنها استعمال سيگار را که عموما پيش از اين نزد جامعه و جوانان نامتعارف و نابهنجار بوده به عنوان رفتاري بهنجار مي پذيرند و آن را عملي قبيح تصور نمي کنند. اين دو نظريه به نظريه فشار ساختاري مرتون وصل مي شوند که چنين مطرح مي کند که هرگونه فشار بر اعضاي جامعه مي تواند باعث زير پا گذاشتن هنجارهاي اجتماعي- فرهنگي توسط آنها شود. در تحليل بيشتر علل سيگار کشيدن در ميان دختران: 1. به نظر مي رسد مُد اجتماعي يکي از عوامل موثر در گرايش زنان جوان به مصرف سيگار است. اين بدين معني است که بخش قابل توجهي از زنان جوان به خاطر دنباله روي از مد اجتماعي به کشيدن سيگار روي مي آورند. اين امر گوياي اين واقعيت است که هرگاه رفتاري در پهنه جامعه به مد تبديل شود، اعضاي جامعه به مضر بودن آن توجهي نمي کنند. براي آنها پيروي از مد مسلط در جامعه از اهميتي بيشتر از حفظ سلامت آنها برخوردار است. طبق نظر زيمل، مد امکان همنوايي را براي افرادي که خواهان پذيرفته شدن در ميان ساير گروه هاي مردم هستند، فراهم مي آورد. زنان جوان از سيگار کشيدن که در جامعه به مدي اجتماعي تبديل شده، پيروي مي کنند تا در ميان اعضاي مورد نظر جامعه بهتر پذيرفته شوند و بر حس انزواي اجتماعي خود غلبه کنند و احساس به روز بودن و همنوايي با ديگران را در خود زنده نگه دارند. «يکي مانند ديگران بودن» براي پيشينه مردم مدگرا حس خوشايندي است که آنان تصور مي کنند از آن طريق از منزوي بودن و عقب ماندن از جامعه نجات پيدا مي کنند. تاييد اين فرضيه درواقع تاييد نظر زيمل درباره مد اجتماعي است. 2. به نظر مي رسد وضعيت بي هنجاري يکي از عوامل موثر در گرايش زنان جوان به مصرف سيگار باشد. در وضعيت بي هنجاري نوعي خلاء هنجاري بر جامعه حکمفرماست که در آن افراد براي تشخيص رفتار درست از غلط دچار ترديد و سردرگمي هستند. هنجارهاي پيشين اعتبار خود را براي سازماندهي رفتار و پايبندي افراد به آن هنجارها از دست داده اند. اما از آنجا که نظام هنجاري جديد به يکباره خلق نمي شود، فرد در اين خلاء هنجاري ممکن است دست به اعمالي بزند که براي سلامتي اش مضر است. کشيدن سيگار يکي از اين اعمال است، دورکيم در بحث خودکشي عنوان کرده که حتي در چنين وضعيتي امکان گرايش فرد به انواع رفتارهاي آسيب زا وجود دارد. تاييد اين فرضيه درواقع تاييد ديدگاه دورکيم در خصوص آسيب زا بودن وضعيت بي هنجاري است که اين وضعيت مي تواند سبب سردرگمي هنجاري و زير پا گذاشتن نظام هنجاري اي باشد که پيش از اين در جامعه داراي اعتبار بودند. 3. به نظر مي رسد انحراف (کج رفتاري) اجتماعي در گرايش زنان جوان به مصرف سيگار تاثير دارد. کساني که از هر راهي براي رسيدن به اهداف خود استفاده مي کنند، ممکن است براي کسب لذت به کشيدن سيگار روي بياورند. آنها ممکن است براي استفاده از سيگار بهانه ها يا دلايلي مطرح کنند، بدون آنکه به مضر بودن و آسيب زا بودن اين عمل توجهي داشته باشند. درواقع آنها از انجام اين کار هدفي دارند، اما وسيله اي که براي حصول به هدف خود برگزيده اند، آسيب زا و مضر است. اين رفتار براساس نظريه مرتون نوعي انحراف اجتماعي است. 4. به نظر مي رسد فشار ساختاري يکي از عوامل موثر در گرايش زنان جوان به مصرف سيگار است. اين يعني اينکه فشار ساختاري يکي از عوامل موثر در گرايش زنان به مصرف سيگار است. اعضاي جامعه در جريان زندگي روزمره خود دچار تنش و فشارهاي مختلفي مي شوند. اين فشارها ممکن است از سوي نظام اجتماعي حاکم بر جامعه به افراد وارد شود. مشکلاتي مانند بيکاري، فقر و انواع محروميت ها که از سوي جامعه به فرد وارد مي آيد يا هر آن وضعيت نامطلوبي که در جامعه براي افراد به مثابه يک فشار عمل مي کند مي تواند باعث شود که فرد براي رهايي از آنها به کشيدن سيگار روي آورد، به اين اميد که سيگار بتواند اين فشارها را کاهش دهد. در تحليل نهايي، استعمال سيگار پديده اي است که در سال هاي اخير در رده هاي سني در ميان دختران و نوجوانان و در مناطق مختلف و متعدد کشور گسترش يافته است. در بررسي دلايل گسترش سيگار در ميان دختران، علاوه بر دلايل فوق، شايد بتوان به ستيز اجتماعي زنان عليه ساختارهاي متصلب اجتماعي هم اشاره کرد، زماني که دختران جوان از طرق سالم نمي توانند به اوقات فراغت سالم و مفيد بپردازند، در فضاهاي بسته و زيرزميني و امروز هم در فضاهاي عمومي شاهد گسترش رفتارهاي آسيب زاي زنان و دختران جوان در اجتماع هستيم. با کانال تلگرامي «آخرين خبر» همراه شويد