زنی که اولین تاکسی دار ایران بود

برترين ها/ اگر شما هم تاکسي سوار هستيد و مجبوريد در طول روز براي رسيدن به کارهاي روزانه تان چندين بار سوار تاکسي شويد شايد بخواهيد بدانيد که چه کسي براي اولين بار در ايران تاکسي سواري را رواج داده و چگونه خودروهاي فيات و فورد و بنز با رانندگان اتوکشيده، مسئول حمل و نقل مسافران شدند. در بين هزاران نفري که در کلانشهرها، روزانه با استفاده از تاکسي ها جابجا مي شوند، شايد تنها تعداد کمي بدانند که بنيانگذار سيستم تاکسيراني در ايران، يک خانم بوده است. تعجب نکنيد، اشرف الملوک، ملقب به فخرالدوله، نهمين دختر مظفرالدين شاه قاجار که با بهره گيري از ارثيه پدري و مديريت خود، به يکي از ثروتمندترين زنان ايران تبديل شد، اولين کسي بود که در ايران به فکر اين افتاد که تاکسي و فرهنگ استفاده از تاکسي را در ميان مردم ايران رواج دهد. اگرچه برخي منابع تاريخي نوشته اند که فخرالدوله اولين فرد واردکننده تاکسي به تهران نبوده است و آن را به علي اميني فرزند پسر فخرالدوله نسبت داده اند اما در کتاب «اولين زنان» نوشته «عذرا دژم» هم به اين موضوع اشاره شده است که فخرالدوله اولين کسي بوده که چنين فکري به سرش زده است. حتي در قسمتي از تاريخ آمده است که او به پسرهايي که مي خواستند متأهل شوند يک تاکسي براي امرار معاش هديه مي داده که آنها بتوانند از پس هزينه هاي زندگي خود بربيايند و علاوه بر اين، نان حلالي هم کسب کنند. در اين گزارش مي خواهيم شما را به يک سفر ببريم، سفري از تولد اولين تاکسي در ايران تا رسيدن به نسل امروز تاکسي هايي که در پايتخت يا شهرهاي کوچک و بزرگ در حال تردد هستند و به مردم خدمت مي کنند و روزي حلال به دست مي آورند. تاکسي! با افزايش جمعيت در شهرهاي بزرگ مخصوصا در پايتخت، کم کم اسب ها جاي خودشان را به درشکه ها دادند چون اسب ها فقط توان حمل يک نفر را داشتند، با ساخت درشکه ها، تعداد نفراتي که در هر مسير جابجا مي شدند بيشتر مي شد و اين به نفع مردم بود اما اين سيستم جابجايي و حمل و نقل مشکل بزرگي را به همراه داشت، مشکل سرعت، هر چه زمان مي گذشت درشکه ها شيک تر و از لحاظ فني بهتر مي شدند اما همچنان مشکل سرعت حمل و نقل با آنها، سر جايش باقي بود. به همين علت ايده هايي براي استفاده عمومي از اتومبيل شکل گرفت که در نهايت موجب شکل گيري پديده حمل و نقل با تاکسي و خودروي عمومي شد. در اولين تعريفي که از تاکسي در ايران ارائه شد تا مردم بتوانند از آن جاي اسب ها و درشکه ها استفاده کنند يک نوع وسيله نقليه با راننده بود که مي توانست به استخدام يک مسافر يا گروه کوچک از مسافران درآيد. بعد از ورود تعداد بيشتري اتومبيل به ايران و تجربه افزايش سرعت اين خودرو در جابجايي مسافران، طرفداران جابجايي با تاکسي زيادشدند و همين مسئله باعث شد به اين وسيله نقليه توجه بيشتري شود. فوردهاي مسافرکش تا سال هاي 1324 و 1325 تعدادي از اتومبيل هاي شخصي با عنوان کرايه در خيابان هاي خلوت و اندک تهران به نقل و انتقال مردم مشغول بودند؛ اما هنوز هم حرف اول را درشکه ها مي زدند و همچنان تنها وسيله نقليه ارزان و بي رقيب شهر تهران بودند تا اينکه در اوايل سال 1325 خانم فخرالدوله از شرلکتي با نام ب ب، 10 دستگاه اتومبيل فورد خريداري کرد و در اختيار کساني که رانندگي بلد بودند قرار داد و آنها تنها باکرايه اي به مبلغ 5 قران، مسافران را در خيابان هاي خلوت تهران به سرعت به مقصد مي رساندند. اين ماشين ها که در تهران مشغول به جابجايي مسافران شدند، لقب اولين نسل تاکسي ها را به نام خود کردند. پس از آن هر کسي که درشکه هاي خود را از رده خارج مي کرد يک دستگاه ماشين دريافت مي کرد. تاکسي ها خيلي زود در دل مردم جا باز کردند. علت استقبال هم اين بود که اين تاکسي ها پاتوقشان بيشتر جلوي هتل ها، سينماها و تئاترها بود و مانند آژانس هاي امروزي مسافران را به صورت تک سرنشين و يا خانوادگي، بدون آنکه مسافر ديگري در ميان راه سوار کنند به مقصد مي رساندند. اين استقبال هر روز شدت بيشتري پيدا مي کرد و همين مسئله موجب شد تا در عرض چند ماه بر تعداد اتومبيل هاي تهران افزوده شود. پايان همان سال بود که تعداد آنها به 50 دستگاه ماشين رسيد که در تهران رفت و آـمد مي کردند و در نهايت فخرالدوله در سال 1326 با خريد 100 دستگاه تاکسي و استخدام 100 شوفر کم درآمد و عيالوار، تاکسيراني تهران را به قبضه خود درآورد. شهر فرنگه تاکسي، از همه رنگه تاکسي يکي از نکات جالب درباره رانندگان سواري هاي کرايه اين بود که تمامي آنها به هنگام رانندگي با اتومبيل خود، بايد کت و شلوار به تن مي کردند و همچنين آرمي فلزي به صورت مدال که تصويري از يک اتومبيل روي آن برجسته شده بود را بر روي يقه و سينه خود نصب مي کحردند. اگر به عکس هاي راننده هاي تاکسي آن دوره نگاهي بيندازيد، تمام رانندگان آن دوره را با همين تيپ و شکل و شمايل خواهيد ديد، آرم هاي فلزي بر روي يقه و کت آنها، هميشه در گواهينامه هايشان به چشم مي خورد. رفته رفته با ورود ماشين هاي مختلف به ايران که بيشتر آمريکايي و انگليسي بودند، تاکسي هايي از مدل هاي مختلف هم در تهران ظاهر شدند و ديگر فقط فيات هاي سياه و سفيد، تاکسي به شمار نمي آمدند. در اين زمان ماشين هاي مختلفي از خودروهاي فورد آمريکايي گرفته تا بنزهاي آلماني در خيابان هاي پايتخت، مسئو.ل حمل و نقل مردم در سطح شهر بودند. مردمي هم که توانايي خريد اين ماشين ها را نداشتندو مهمتر از آن رانندگي هم بلد نبودند با سوار شدن به اين مدل تاکسي ها، ذوق زده مي شدند. بايد گفت تا مدت ها استفاده از اين تاکسي ها صرفا به خاطر جابجايي به نقاط مختلف نبود، بلکهش بيه شهر فرنگي بود که مردم براي هيجان از آن استفاده مي کردند. با استفاده زياد مردم از تاکسي ها و در نبود يک اتحاديه يا تعاوني مشخص، شوفرها تصميم گرفتند مسيرهاي پر رفت و آمد شهر را براي خودشان تقسيم بندي کنند و به اين ترتيب بود که اولين مسيرهاي مشخص براي تاکسي هاي تهران به وجود آمد. اولين سازمان تاکسيراني در ايران در سال 1359 شکل گرفت که البته قبل از آن، يک اتحاديه به صورت تعاوني، مسئول رسيدگي به امور تاکسي هاي تهران بود که همچنان پابرجاست و به کار خودش ادامه مي دهد اما بعد از تشکيل اين سازمان بود که تاکسي ها در شهر بزرگ تهران سر و سامان گرفتند. پيکان تاکسي خودماني بعد از زمان انقلاب اسلامي، کم کم خودروهايي مانند فولکس، جاي خودشان را به پيکان دادند. زمان زيادي طول نکشيد که پيکان هاي جاي فولکس ها و هر ماشين ديگري را گرفتند و خيلي زود بيشتر تاکسي ها در ايران، همان پيکان هايي شدند که اين روزها توليد آنها متوقف شده است. با ورود پيکان به ناوگان حمل و نقل عمومي، رنگ تاکسي ها به رنگ سفيد کامل تغيير پيدا کرد و براي شناسايي تاکسي ها از ديگر ماشين ها، يک خط نارنجي ممتد روي کاپوت، سقف و صنداوق عقب آن کشيدند و بعدها اين رنگ ها هر کدام نشانگر ماهيت تاکسي ها در تهران شد. از سمند تا تويوتا کمري امروزه هم شما شاهد رنگ هاي مختلف تاکسي در ايران هستيد اما چرا اين تاکسي ها رنگ بندي مي شوند و هر رنگي نشانه چه کارگردي در تاکسيراني است؟ تاکسي ها به پنج گروه اصلي تقسيم بندي شده اند که با رنگ ها و نشان هاي خاص از يکديگر قابل تشخيص هستند. تاکسي گردشي يک نوع از خانواده بزرگ تاکسي ها بودند، اين نوع تاکسي ها اغلب به رنگ زرد خورشيدي با نوار نارنجي (خودروهاي پژو سمند) ديده مي شوند. آرم و علائم سازمان تاکسيراني بر روي درهاي جلوي خودرو قابل مشاهده است و همگي داراي تابلوي سقفي نارنجي رنگ مي باشند. اين تاکسي ها داراي ايستگاه و مبدأ و مقصد معيني نيستند و به صورت آزادانه در خيابان هاي اصلي و فرعي شهر تردد مي کنند و با درخواست اولين مسافر مقصد تقريبي آنها مشخص مي شود. تاکسي خطي نوع ديگري از خانواده تاکسي ها هستند. اين نوع تاکسي ها اغلب به رنگ گزرد خورشيدي و يا تاکسي هايي با رنگ سبز فسفري هستند که شامل تاکسي هاي سواري و تاکسي هاي ون مي شوند.اين تاکسي ها همگي مبدأ و مقصد و ايستگاه مشخص دارند، هزينه کرايه اين تاکسي هاي خطي ثابت است و به صورت برچسب بر سمت راست شيشه جلوي خودرو قابل مشاهده است. زردها و سبزها در قانوني که تاکسيراني برايشان وضع کرده است حق ندارند به صورت دربستي مسافر سوار کنند. تاکسي تلفني يا بيسيمي هم يکي ديگر از بچه هاي تاکسيراني است. رنگ اين تااکسي ها گاهي زرد خورشيدي با نوار مشکي يا سبز فسفري با نوار شطرنجي مشکي است که در بدنه خودرو آرم و علائم سازمان اکسيراني يا شرکت هاي تحت پوشش بر روي درهاي جلوي آن مشخص شده است، همگي داراي تابلوي سقفي «تاکسي تلفني» هستند. اين خودروها همگي مجهز به سيستم هاي کنترل هوشمند و بيسيم بوده و با تماس شهروندان با مرکز پيام و اعلام آدرس، خودروي مورد نظر را کرايه مي کنند. اين تاکسي هاي تلفني سرويس هاي مخصوص بانوان هم دارند که صرفا مجاز به ارائه خدمات به بانوان هستند. تاکسي هاي دفاتر خاص (راه آهن، ترمينال و فرودگاه) هم از ديگر خودروهاي تاکسي هستند، تاکسي هاي فرودگاه به رنگ اکر يا خردلي بوده و اغلب مدل هايشان نه سمند است و نه پژو، بلکه مدل هايي مانند تويوتا کمري براي اين تاکسي ها استفاده مي شود. اين تويوتاهاي خردلي در همان فرودگاه داراي غرفه يا ايستگاه هستند. تاکسي هاي ترمينال ها و راه آهن ها هم به صورت شبانه روزي در اختيار اين ارگان ها قرار دارند تا به مسافران سرويس بدهند. تاکسي ويژه (مختص مراکز خاص)، خودروهاي زرد رنگ بوده؛ اکثر آنهار اس مند تاکسي و پژو تاکسي ها تشکيل مي دهند و در مقابل مراکز پر رفت و آمدي از جمله مراکز خريد، مراکز درماني، هتل ها، مراکز تفريحي و ورزشي، ايستگاه هاي مترو، مکان هاي پرتردد ديگر و ... به منظور ارائه خدمات بهتر و سريع تر به شهروندان بصورت دربستي خدمات ارائه مي دهند و داراي مبدأ مشخص هستند ولي مقصد آن را مسافران تعيين مي کنند. هزينه کرايه تاکسي ويژه، همانند تاکسي تلفني يا بيسيم است و برمبناي تاکسيمتر محاسبه و پرداخت مي شود و اين تاکسي ها مجاز به دربستي سوار کردن در نقاط تعيين شده هستند.