نمادهای موثر در انتقال فرهنگ و زیبایی به دختران

روزنامه توسعه ايراني/ عروسک در هر جامعه‌اي نماد فرهنگ و نوع تفکر و انتظار آن جامعه از دختران خود است. از اين‌جاست که کارکرد آموزشي و ارزشي عروسک هم مطرح مي‌شود. عروسکي که يک جامعه به دختران خود عرضه مي‌کند، بنياني است براي بزرگسالي آنان و حتي بر ساختار انديشه و رفتار و گفتار و پوشش دختران تاثير مي‌گذارد. براي همه دختربچه‌ها، عروسک يک مسئله حياتي است. چه بخواهيم و چه نخواهيم، دختربچه‌ها، دوست دارند همواره عروسکي در آغوش يا در اتاق خود داشته باشند. حتي اگر تعداد زيادي عروسک داشته باشند، باز هم يکي از آن‌ها سوگلي است و جاي خاصي در قلب دختربچه‌ها دارد. عروسک‌ها زماني توسط مادربزرگ‌ها و مادران براي دختربچه‌ها ساخته مي‌شد و ساختاري بسيار ساده و خيلي شبيه به واقعيت داشت و تا حدود خيلي زيادي تهي از فانتزي‌هاي امروزي بود. عروسک‌هاي پارچه‌اي مادران، با موهاي سياه کاموايي تقريبا شبيه خود دختران و مادران‌شان بودند و مثل آن‌ها لباس مي‌پوشيدند. اما البته اين عروسک‌ها چندان فراگير نبودند و هر قبيله و ايل و شهر و حتي گاه هر خانواده عروسک خاص خودش را داشت. عروسک در جامعه ما، هرچند يک اسباب‌بازي مرسوم و معمول بود، اما در سطح اجتماع و در گستره فرهنگ-حتي با وجود کارکرد فرهنگي‌اش- چندان مطرح نبود و نشد. به‌خصوص پس از انقلاب اسلامي به دليل نگاه خاص شرع به عروسک و تمثال و مجسمه‌سازي، شاهد چندان تحرکي در زمينه ساخت عروسک به عنوان اسباب‌بازي نبوديم و همين خلأ موجب ورود و هجوم عروسک‌هاي غربي از مسير قاچاق و از کشورهاي غربي به داخل کشور شد. **عروسک‌سازي دقيقا فرهنگ‌سازي است محمد کاظمي، روان‌شناس، عروسک‌ها را پلي ارتباطي ميان دنياي بزرگسالي و کودکي مي‌داند که از يک‌سو مي‌توانند محبت‌زا باشند و از سوي ديگر در جامعه‌پذيري به کودک کمک مي‌کنند. به گفته او: «عروسک‌ها با کارکردي که براي انتقال معنا از دنياي بزرگسال به دنياي کودک ايفا مي‌کنند به‌صورت يک تمثال درمي‌آيند که با ارائه يک نماد (جسم عروسک) کودک را به درک نشانه (معنا و مفهوم عروسک) سوق مي‌دهند.» اما در جامعه ما عروسک به توليد صنعتي نرسيده و نتوانسته نقش ويژه فرهنگ‌سازي خود را ايفا کند. درحالي‌که در ديگر کشورها به‌خصوص در کشورهاي غربي، ذهن صنعتي عروسک‌سازي مدرن به دليل الگوپذيري که به‌واسطه تأثير عروسک‌هاي خود بر کودکان مي‌گذارد بسيار اهميت دارد و عاملي است که از سوي قدرت رسانه‌اي حمايت مي‌شود تا صنعت‌هاي موازي مانند صنعت توليد منسوجات و لوازم آرايش در تمامي فرهنگ‌ها با توجه به الگويي که در ذهن جمعي افراد شکل گرفته موفق به فروش بيشتر باشد. کاظمي چنين ادامه مي‌دهد: «به بياني ساده‌تر عروسک‌سازي مدرن مي‌تواند با همسان‌سازي ذهن تصويري کودک و مشترک کردن الگوي زيبايي‌شناختي وي، جوامع يک‌دستي را شکل دهد که هم مخاطب صنعت خويش باشد و هم بازاري براي فروش وسايل و ابزار آرايشي و تجملي.» کاظمي به‌عنوان يک مثال از تاثيرگذاري فرهنگي عروسک معتقد است: «با باز شدن پاي عروسکي به نام «باربي» به جوامع مختلف و از جمله جامعه ما، نوعي فرهنگ خاص براي يک‌دست‌سازي انتظارات و آرزوهاي دختران وارد جامعه شد. باربي تقريبا در اغلب کشورها طرفداران و خريداران پروپا قرصي دارد. عروسک باربي برخلاف عروسک‌هاي ديگر که تداعي‌کنندة کودک‌اند و چهره معصومانه‌اي دارند، يک زن 20 سالة آمريکايي با تمام مشخصات اندامي آن است که با دقت فراوان طراحي و ساخته مي‌شود و با حضور تصاويرش در بيشتر مايحتاج و ملزومات ضروري کودکان و نوجوانان از قبيل لوازم‌التحرير، کيف، کفش، شکلات‌ها، ظروف، لباس، ساعت، وسايل شخصي و... به ذهن کودکان و نوجوانان نفوذ کرده است.» **باربي از کجا مي‌آيد؟ «باربي» عروسک بسيار زيبا و محبوبي است که در مارس سال 1959 توسط شرکت متل توليد و روانه بازار شد. طراح اصلي باربي، روث هندلر است که اين عروسک را با الهام از عروسکي آلماني به نام بيلد ليلي براي دخترش باربارا پديد آورد. سبک زندگي، لباس‌ها و زيبايي باربي باعث شد در ميان کودکان و حتي بزرگسالان جايگاه ويژه‌اي به‌دست آورد. تاريخ تولد باربي به‌طور دقيق 9 مارس 1959 است. باربي خانواده بزرگي دارد. در طول سال‌ها، تعداد اعضاي خانواده‌اش به 7 نفر رسيده، نخستين حيوان خانگي باربي سگ يا گربه نبود بلکه يک اسب بود. باربي تاکنون بيش از 500 بار در نقش‌ها و شخصيت‌هاي متفاوت مثل پرستار، افسر پليس، آموزگار، پزشک، دندانپزشک، دامپزشک، خواننده، ژيمناستيک کار، کارآگاه، افسر نيروي دريايي، افسر خلبان، مهماندار هواپيما، دزد ، گدا و ... عرضه شده که تمام اين شخصيت‌پردازي‌ها در رابطه با کارکردهاي تربيتي اين عروسک است. در سال 2001 عروسک باربي در اوّلين فيلم کامپيوتري خود به نام «باربي در فندق‌شکن» ظاهر شد، از آن پس تا به امروز تعداد قابل‌توجهي فيلم کامپيوتري، انيميشن، فيلم سينمايي و ...در مورد باربي توليد شده است. کلمه باربي به مرور زمان به معناي دختران و زنان زيبا به کار مي‌‌رود. اين عروسک در اينستاگرام نيز يک صفحه رسمي با چند ميليون فالوئر دارد. پس از ساخت باربي تصميم بر اين شد مدل‌هاي گوناگوني از لباس‌ها در اختيار کودکان قرار گيرد تا آنان بتوانند شخصيت دلخواه خود را در مدل‌هاي مختلف به باربي ببخشند. **باربي به دختران آموزش مي‌دهد به مرور زمان باربي کارکرد مهمي يافت، باربي به دختران آموزش مي‌داد جامعة مدرن از آن‌ها به عنوان يک زن چه انتظاري دارد. طراح تغييرات «باربي» در آمريکا «جک رايان» است که قبل از آن در پنتاگون (وزارت جنگ آمريکا) طراح موشک‌هاي اسپارو و هاوک بود. شرکت متل او را به‌خاطر تخصص و استعدادش در شناخت فرم هيکل زنان استخدام کرد. باربي با قد بيش از 195سانتي‌متر، تنها 46 کيلوگرم وزن دارد، درحالي‌که متوسط قد و وزن يک زن آمريکايي به ترتيب 163 سانتي‌متر و 66 کيلو گرم است و اگر عروسک باربي در همان ابعاد جان بگيرد، نمي‌تواند وزن خود را تحمل کند! کمر باريک و اندام کشيدة باربي باعث شد دختران نوجوان در غرب و ساير کشورها براي اين‌که اندام‌شان شبيه باربي شود يا از الگوي باربي خيلي فاصله نداشته باشند از خوردن غذا به اندازة کافي در سن رشد پرهيز کنند. به اين ترتيب آمار حيرت‌آور سازمان‌هاي بهداشتي غرب از سوء‌تغذيه دختران غربي خبر مي‌دهد. باربي در طول اين سال‌ها در نقش‌هاي ويژه و متعددي چون سياست، جنگ، تعليم‌وتربيت و هنر و سينما و موسيقي ظاهر شده است. باربي در جنگ عراق يونيفورم نظامي پوشيد و اکنون علاوه بر دختران نوجوان و جوان، هنرپيشه‌ها و خواننده‌ها هم با هر ترفندي حتي با جراحي تلاش مي‌کنند نمونه زنده‌اي از باربي باشند. **اعتراض‌ها عليه باربي حضور پررنگ و پرنفوذ و تاثيرگذار باربي در کشورهايي مختلف و در ميان دختران و زنان، باعث دو دسته واکنش شد؛ اول اين‌که تعدادي از کشورها با توجه به مذهب غالب خود، باربي را الگوي مناسب زنانه‌اي براي جامعه زنان خود نمي‌دانستند و نمي‌دانند. براي مثال باربي در جامعه خود ما معمولا مطرود و منفور است، البته نه از سوي مصرف‌کنندگان! دسته دوم واکنش‌ها از سوي زنان رنگين‌پوست و يا داراي معلوليت جسماني بود. آن‌ها اعتراض داشتند که چرا بايد باربي تا اين حد کامل باشد در جهاني که افراد رنگين‌پوست و نيز معلولي هم وجود دارند که با ديدن باربي دچار احساس سرخوردگي و افسردگي مي‌شوند. فکر نکنيد که شرکت توليدکننده به چنين اعتراض‌هايي توجه نکردند. امروز عروسک باربي با توجه به حوزه وسيع توزيعي که در جهان دارد به تمامي کودکاني که در فرهنگ‌هاي مختلف مخاطب آن هستند، کودکان زردپوست، سياه‌پوست، کودکان معلول و ... توجه کرده و براي آنان نيز عروسک‌ باربي توليد کرده است. اين شرکت با توجه به رشد اجتماعي و اقتصادي و علمي و ورزشي زنان، نمونه‌اي از زنان موفق در عرصه‌هاي مختلف و حتي باربي با حجاب براي کشورهاي مسلمان توليد کرده است! البته امروز الگوي تمام اين باربي‌هاي متفاوت از باربي ابتدايي زنان موفق هستند حتي باربي باحجاب از روي شمشيرباز آمريکايي ابتهاج محمد، ساخته شد که در سال 2016 به‌عنوان اولين شرکت‌کننده تيم آمريکا در بازي‌هاي المپيک با حجاب اسلامي شرکت کرد. ما را در کانال «آخرين خبر» دنبال کنيد