ویژگی‌های اخلاقی امام علی(ع) در خانواده

اطلاعات/ آن روز که روز جمعه سيزدهم ماه رجب بود در اطراف خانه کعبه ازدحام عجيبي برپا بود. در اين جمع تنها يک زن بود که به جاي عبادت بت، خدا را عبادت مي‌کرد، شرک و کفر بر روحش سايه نينداخته بود. در اطراف خانه خدا طواف مي‌کرد، و از خدا مي‌خواست تا وضع حملش را آسان کند. فاطمه به دنبال پناهگاهي مي‌گشت، مأمني که او را از چشم مردم پنهان کند، و سرانجام آغوش گشوده کعبه را در برابر خود ديد. فاطمه قدم به درون خانه کعبه گذارد. و اين تقدير الهي بود که مرد خدا در خانه خدا قدم به صحنه حيات پر افتخار خود بگذارد. نامش را علي نهادند؛ و با علي، موجودي ديگر نيز موجوديت گرفت، موجودي عزيز، گران‌بها و بس کمياب. همان چيزي که بايد راز سعادت جامعه‌ها را در آن جست، و در آن هنگام جوامع سخت از آن نهي شده بودند، جهان، «عدل» را نه مي‌فهميد و نه مي‌شناخت. ميلاد علي با تولدي ديگر همراه بود؛ تولد عدل‎…‎ در اين يادداشت، در ابتدا به روش همسرداري حضرت علي (ع)، پرداخته و سپس روش و سبک آموزشي و تربيتي فرزندان و در ‌‌نهايت، روش برخورد حضرت با خويشاوندان را بررسي مي‌نماييم‎.‎ آن حضرت که خود در دامان پيامبراکرم (ص) است، از آن بزرگوار آموخته است که رمز پيروزي و موفقيت در زندگي، به خصوص در کانون گرم خانواده، داشتن اخلاق و خوي نيکو و پسنديده است‎.‎ دو نکته اساسي خانواده‌ علوي امام علي (ع) و فاطمه (س) اين است که هر دو از چشمه سار وحي سيراب شده و توسط پيامبر اکرم (ص) تربيت و پرورش يافته‌اند. لذا از جهت اخلاقي، آن دو بزرگوار بسيار به هم نزديک و شبيه هم هستند و با يکديگر توافق کامل دارند و ديد و بينش هر دو به زندگي، يکي است؛ بدين جهت رابطه‌اي که با يکديگر برقرار کرده‌اند، همراه با محبت، مهرباني، صفا و وفاداري به همديگر و احترام متقابل است‎.‎آن دو، به خُلق و خُوي هم آشنا هستند و چه زيباست اين وصلت و رشته‌ پيوند خانوادگي که ميان آنان که هيچ چيز آن را سُست و متزلزل نمي‌سازد؛ زيرا حضرت علي (ع)، حضرت فاطمه (س) را به خوبي مي‌شناسد و براي او احترامي در خور قائل است‎.‎ حضرت علي (ع)، به خوبي مي‌داند که فاطمه (س)، از بزرگان زنان عالم و نوري از انوار پيامبر اعظم (ص) است و نيز به خوبي آگاه است که اگر يکي از ويژگي‌ها نصيب زن ديگري ‌مي‌شد، شايسته هر نوع تعظيم و تکريم بود تا چه رسد به فاطمه‌(س) که خود داراي همه آن فضيلت‌هاست‎.‎حضرت فاطمه (س) نيز منزلت و مقام عالي شوهر را مي‌دانست و او را محترم مي‌شمرد؛ آن چنان که زن مسلمان، به پيشواي خويش احترام مي‌کند؛ زيرا فاطمه‌(س) به مقام حق علي‌(ع)، چنان که بايد و شايد، آشنا بود و از او پيروي مي‌کرد، او مي‌دانست که حضرت علي‌(ع)، صاحب مقام ولايت و خلافت بزرگ و امامت است‎.‎ آن حضرت، برادر رسول خدا(ص) و خليفه‌، وارث و وصي آن بزرگوار است. با توجه به همين شناخت و کانون پر از مهر و عاطفه‌ خانوادگي بود که امام علي(ع) مي‌‌فرمود: «به خدا سوگند که در همه عمر زندگي مشترک، هرگز به فاطمه خشم نگرفته و هرگز او را به کاري وادار نساختم… و او نيز به من هرگز خشم نگرفت و در هيچ کاري مرا نافرماني نکرد. او به گونه‌اي بود که هر‌گاه به او مي‌نگريستم غم‌ها و اندوه‌هايم زدوده مي‌شد.» (بحار الانوار، ج ۴۳، ص ۳۱)در روايتي آمده است که پيغمبر اکرم(ص) امور مربوط به اين کانون گرم را ميان امام علي(ع) و فاطمه(س) تقسيم کرده بود؛ به اين شکل که علي(ع)، موظف بود کارهاي بيرون از خانه را انجام دهد و فاطمه(س)، به امور داخل خانه مي‌رسيد و از تقسيم کار، بسيار راضي و خشنود بود. (وسائل الشيعه، ج۱۴، ص ۱۲۳) با اين حال، امام علي(ع)، در خانه نيز به فاطمه(س)، کمک مي‌کرد و از بار سنگين کارهاي داخل خانه که بر دوش او بود، مي‌کاست. حضرت در خانه، عدس پاک مي‌کرد، خانه را جارو مي‌زد و در آسياب کردن جو به فاطمه (س) ياري مي‌داد. (بحار الانوار، ج ۴۳، ص ۵۰)‏‎ ‎گفته شده است، روزي پيامبر اکرم (ص) به خانه علي(ع) و فاطمه(س) آمد و ديد آنان مشغول آسياب کردن هستند؛ فرمود: «کدام يک از شما بيشتر از ديگري خسته شده است؟ حضرت علي پاسخ داد:‌اي رسول خدا! فاطمه خسته‌تر است. پيامبر کنار علي(ع) قرار گرفت و به کمک او به آرد کردن جو مشغول شد.» (تنبيه الخواطر، ج ۲، ص ۲۳) در روايتي نيز به نقل از امام علي(ع)، آمده است: «روزي پيغمبر اکرم(ص)‌ به خانه ما آمدند، در حالي که حضرت فاطمه(س) در کنار ديگي نشسته بودند و غذا را طبخ مي‌کردند و من هم عدس پاک مي‌کردم؛ پيغمبر اکرم مرا را در اين حالت ديد و به من فرمود: ‌اي علي! از من بشنو و من جز آنچه خداوند فرمان داده چيزي نمي‌گويم. هر مردي که در منزل به زنش کمک کند، به عدد هر موي بدنش عبادت يک سال که روز‌ها را روزه گرفته و شب‌ها را به عبادت مشغول بوده به او داده مي‌شود و خداوند بزرگ به او پاداش صابران را عطا مي‌کند؛ همانند پاداشي که به حضرت داوود، يعقوب و عيسي عليهم‌السلام عطا کرد.» (جامع الاخبار، فصل ۵۹) امام جعفر صادق (ع) مي‌فرمايد: «امام علي (ع) به خانه هيزم و آب مي‌آورد و جارو مي‌کرد و فاطمه‌(س) آسياب و خمير مي‌کرد و نان مي‌پخت.» (الکافي، ج ۵، ص ۸۶)امام هيچ وقت، از ياري و کمک به فاطمه (س)، در خانه و بيرون از خانه، کوتاهي نکرد و مقررات اسلامي را در مورد او ناديده نگرفت و در هر حال مدافعش بود. (بحار الانوار، ج ۷۷، ص ۴۰۸و ۴۰۷) حضرت علي (ع) در مورد حقوق همسران مي‌فرمود: «مبادا بر زنان خود ستم روا داريد و آنان را از حق خويش محروم سازيد. هر کس به اندازه‌ يک درهم گوشت براي همسر و فرزندان خويش خريداري کند، مانند کسي است که برده‌اي از فرزندان اسماعيل (ع) را آزاد ساخته است.» (همان، ج ۷۸، ص ۳۲) رفتار و اخلاق حضرت علي (ع) با فرزندانش شيوه و رفتار امام علي (ع) با فرزندانش، بر‌‌ همان مبنايي استوار بود که خود بر آن اساس، از سوي پيغمبر اکرم (ص) تربيت شده بود و معتقد بود که فرزند را بر پدر و پدر را بر فرزند حقوقي متقابل است؛ «حق فرزند بر پدر آن است که بر او نامي نيک بگذارد. ادب نيکو و پسنديده بياموزد و قرآن را به او آموزش دهد و در مقابل، حق پدر به فرزند آن است که از پدر فرمان برد، جز آنجا که اطاعت از پدر، در مسير سرپيچي از فرمان خداوند باشد.» (نهج البلاغه، حکمت ۴۰۰) همچنين حضرت علي (ع) در خصوص چگونگي تربيت آنان مي‌فرمود: «هر کسي فرزند کودکي داشته باشد، بايد کودکي کند.» (وسائل الشيعه، ج ۱۵، ص ۲۰۳) حضرت علي (ع) در اين فرمايش ارزشمند، نکته اساسي و حکمت‌آميز را مطرح کرده که با هر کس بايد به زبان خود او سخن گفت و رفتار کرد‎.‎در توصيه‌اي آموزنده و پر از حکمت حضرت، در خصوص رعايت موقعيت زماني کودکان و فرزندان و فاصله ميان دو نسل مي‌فرمايد: «فرزندان خود را به آداب و نوع تربيت خود محدود نکنيد؛ زيرا آنان براي روزگاري غير از روزگار شما آفريده شده‌اند.» (شرح نهج البلاغه، ج ۲۰، ص ۲۶۷) توجه نداشتن به مولفه‌هايي همچون فاصله‌ سني، زبان و اقتضائات زماني و غفلت از گذر زمان و تغيير آداب و رسوم، در امر تربيت فرزندان، نه تنها مفيد نيست، بلکه خسارت‌هاي جبران ناپذير و فراواني را به بار خواهد آورد‎.‎امام علي (ع)، با توجه به اين گونه مسائل، در نامه‌اي تفصيلي به امام حسن(ع)، شيوه و نوع رفتار و اصول تربيتي و پرورشي خود را که در مورد فرزندش اعمال کرده، براي او نوشته است. (نهج البلاغه، نامه ۴۷)آن حضرت نه تنها به جهت نظري، به تعليم و تربيت فرزندان خود مي‌پرداخت، بلکه از جهت عملي نيز به اين امر توجه مي‌کرد و در زندگي اجتماعي به آنان مسئوليت مي‌داد و از آنان انتظار داشت که به آموزه‌هايش پاسخ شايسته دهند‎.‎ اما نمونه‌هايي از اين مسئوليت‌ها و وارد کردن آن‌ها به حوزه مسائل اجتماعي، بدين شرح است:امام علي (ع)، براي اينکه به فرزند خود شخصيت و مسئوليت دهد، مثلا داوري و قضاوت مردي که براي آزادي فردي بي‌گناه از قصاص، به قتل اعتراف کرده بود، به امام حسن‌(ع) واگذار کرد و حضرت نيز قضاوت فرزندش را پسنديد و قضاوت او را تأييد کرد. (الکافي، ج ۷، ص ۲۸۹)همچنين حضرت، فرماندهي ده‌هزار نفر از سپاهيان را در جنگ صفين به امام حسين‌(ع) واگذار کرد. (نهج البلاغه، خطبه ۱۸۱) ما را در کانال «آخرين خبر» دنبال کنيد