آشنایی با مراحل قانونی فرزند خواندگی

تابناک/ شايد در گذشته کمتر خانواده‌اي حاضر مي‌شد، کودک غريبه‌اي را به عنوان فرزند خود قبول کند، اما در زمان حاضر شاهد افزايش درخواست متقاضياني هستيم که به دلايل مختلفي علاقه‌مند به پذيرفتن فرزندخوانده هستند. با توجه به پديده‌هايي نظير طلاق، اعتياد و ازهم‌گسستگي خانواده‌ها، مقوله بي‌سرپرست يا بدسرپرست شدن تعداد زيادي از کودکان مطرح مي‌شود. چگونگي نگهداري و سرپرستي از اين کودکان و نوجوانان، يکي از دغدغه‌هاي اصلي دولت است، به‌گونه‌اي که در هر دوره‌اي مسئولان به دنبال راه چاره‌اي براي آن بودند. يکي از راه‌هايي که مي‌توان تا حدودي مشکلات اين کودکان را حل کرد، واگذاري آن‌ها به خانواده‌هايي است که متقاضي فرزندخواندگي هستند؛ که بنابراين، قوانيني تنظيم و اعلام شده است.  طبق ماده ۱۵ قانون حمايت از کودکان و نوجوانان بي‌سرپرست و بدسرپرست، درخواست‌کننده سرپرستي کودک بايد متعهد شود که تمامي هزينه‌هاي مربوط به نگهداري، تربيت و تحصيل او را بر عهده ‌گيرد. تشخيص نوع و ميزان اين تسهيلات با نظر دادگاه است. همچنين طبق ماده ۱۴ اين قانون، دادگاه در صورتي حکم سرپرستي صادر مي‌کند که درخواست‌کننده سرپرستي بخشي از اموال يا حقوق خود را به کودک يا نوجوان تحت سرپرستي تمليک کند. خانواده متقاضي مي‌تواند «با تضمين عيني يا معرفي ضامن» تعهد به تمليک بخشي از اموال يا حقوق را ارايه کند تا بر اساس آن مثلاً پنج سال ديگر يک‌سوم اموال خود را به نام فرزندخوانده کند. فرايند فرزندخواندگي موقت و دايمي کودکاني که در مراکز شبانه‌روزي و شيرخوارگاه‌ها پذيرش مي‌شوند، دو دسته هستند؛ برخي از آن‌ها فاقد سرپرست بوده و هويت مشخصي ندارند و بخشي ديگر کودکاني هستند که خانواده دارند، اما به دلايلي مانند بيماري، آسيب و ناهنجاري، ممکن است سازمان بهزيستي موقت، مسئوليت نگهداري آن‌ها را به عهده گرفته باشد. کودکان فاقد سرپرست با توجه به شرايط و ضوابطي به عنوان فرزندخوانده دايم به خانواده‌ها سپرده مي‌شوند، اما در مورد کودکان بدسرپرست که در بهزيستي مهمان هستند، تنها وقتي که دلايل روشن و مشخصي با نظر کارشناسي سازمان بهزيستي و با تأييد مقام‌هاي قضايي وجود داشته باشد، والدين واقعي آن‌ها سلب صلاحيت شده و آن موقع امکان واگذاري قطعي به متقاضيان به وجود مي‌آيد. در قانون، اين شرايط به وجود آمده که کودکاني که در شيرخوارگاه مهمان هستند و دادگاه اجازه واگذاري قطعي و فرزندخواندگي آن‌ها را نمي‌دهد، موقت، شش ماه تا دو سال مهمان خانواده متقاضي باشند و در صورتي که اين زمان بيشتر شد، به همان خانواده‌ها به عنوان فرزندخوانده دايمي سپرده مي‌شوند. مراحل سرپرستي متقاضيان پذيرفتن فرزند متقاضيان بايد تقاضاي رسمي خود را که به امضاي هر دو نفر (زن و شوهر) رسيده است، به سازمان بهزيستي اعلام کرده و در سامانه مربوطه مراحل زير را طي کنند. کل فرآيند طولاني نبوده و با حذف نامه‌نگاري‌ها کمتر از سه ماه زمان خواهد برد. اين مراحل عبارتند از: ثبت‌نام متقاضيان در سامانه فرزندخواندگي به نشاني www.farzandkhandegi.ir و اخذ کد رهگيري؛ دريافت و بررسي درخواست متقاضي توسط بهزيستي شهرستان؛ تکميل مصاحبه اوليه توسط بهزيستي شهرستان و مشخصات فردي توسط متقاضيان؛ بررسي مدارک متقاضيان؛ بازديد منزل توسط مددکار اجتماعي و معرفي متقاضيان به سازمان پزشکي قانوني، اداره تشخيص هويت، مراکز مشاوره و خدمات روانشناختي و مشاوره ديني؛ در اين خصوص بايد گفت که زوجين بايد قبل از حضور در کميته فرزندخواندگي يک جلسه مشاوره بروند. مشاور بهزيستي شرايط روحي و رواني آن‌ها را بررسي کرده و تشخيص مي‌دهد که آيا اين زوج آمادگي پذيرش يک کودک را دارند يا خير. بررسي پرونده در کميته فرزندپذيري يکي ديگر از مراحل سرپرستي متقاضيان پذيرفتن فرزند است که در اين نشست زوجين نيز حضور دارند. کميته درباره اينکه اين زوج توانايي سرپرستي از کودک را دارند يا خير مشورت مي‌کند. در اين جلسه کودکي که قرار است فرزندخوانده باشد، معرفي مي‌شود. زوجين تنها مي‌توانند جنسيت کودک را انتخاب کنند و در مورد انتخاب کودک، آزادي عمل ديگري ندارند. امکان ديدن همه کودکان يک مرکز و انتخاب يکي از آن‌ها براي زوجين وجود ندارد چراکه اين کار در روحيه کودکان شيرخوارگاه‌ها تأثير زيادي مي‌گذارد و مشکلات خاص خود را دارد. سرپرستي متقاضيان پذيرفتن فرزند، مراحل ديگري هم دارد که از جمله آن‌ها معرفي متقاضيان به دادگاه صالح و صدور رأي سرپرستي (دوره شش ماهه آزمايشي) است؛ دادگاه در اين جلسه حکم سرپرستي موقت براي سه تا شش ماه را براي زوجين صادر مي‌کند و با ارايه اين حکم به مرکز بهزيستي آن‌ها مي‌توانند کودک را تحويل بگيرند. همچنين نظارت بر وضعيت کودک طي دوره شش ماهه آزمايشي و ارسال گزارش به دادگاه و صدور حکم دايم فرزندخواندگي و صدور شناسنامه توسط اداره ثبت و احوال، براي پذيرش فرزند ضروري است. براي جلوگيري از مشکلات آتي فرزندخواندگان و اينکه در آينده به لحاظ شرعي مشکل ازدواج با محارم پيش نيايد، در قسمت توضيحات شناسنامه اين کودکان آورده مي‌شود که «بر طبق حکم دادگاه اين شناسنامه صادر شده است» و صراحتي در بيان اينکه اين کودکان بي‌هويت هستند، وجود ندارد. کدام کودکان و نوجوانان را مي‌توان به سرپرستي گرفت؟ کودکان و نوجواناني را مي‌توان به سرپرستي گرفت که زير شانزده سال داشته و داراي يکي از شرايط زير باشند: امکان شناخت پدر، مادر و جد (پدربزرگ) پدري آن‌ها وجود نداشته باشد؛ هيچ‌کدام از پدر، مادر يا جد پدري آن‌ها زنده نباشند؛ کودکان و نوجواناني که سرپرستي آن‌ها از سوي دادگاه به بهزيستي سپرده شده است و تا دو سال بعد از آن پدر، مادر يا جد پدري آنان براي سرپرستي به بهزيستي مراجعه نکرده باشد و نيز اينکه پدر، مادر يا جد پدري هيچ‌کدام صلاحيت سرپرستي از کودک را نداشته باشند. شرايط متقاضيان پذيرفتن فرزند خوانده طبق ماده ۵ قانون حمايت از کودکان و نوجوانان بي‌سرپرست و بدسرپرست، افراد زير مي‎توانند سرپرستي کودکان و نوجوانان مشمول اين قانون را از سازمان بهزيستي درخواست کنند: زن و شوهري که ۵ سال از تاريخ ازدواج آنان گذشته و از اين ازدواج صاحب فرزند نشده باشند، مشروط به اين که حداقل يکي از آنان بيش از ۳۰ سال داشته باشد. البته چنانچه به تشخيص سازمان پزشکي قانوني امکان بچه‌دار شدن زوجين وجود نداشته باشد، درخواست‌کنندگان از اين شرط مستثني مي‌شوند؛ زن و شوهر داراي فرزند مشروط بر اين‌که حداقل يکي از آنان بيش از ۳۰ سال داشته باشد. پدر و مادر‌هايي که سن‌شان کمتر از ۵۰ سال است نسبت به بقيه افراد در اولويت هستند؛ کليه اتباع ايراني مقيم ايران و ايرانيان مقيم خارج از کشور با توجه به مواد ۵ و ۶ قانون نيز مي‌توانند درخواست خود را به سازمان بهزيستي اعلام کنند. در اين مورد، سرپرست کودک در مدت شش ماه آزمايشي بايد در ايران بماند و پس از گذراندن اين دوره که تحت نظارت سازمان بهزيستي صورت مي‌گيرد، مي‌توانند کودک را با خود به خارج از کشور ببرند. طبق ماده ۶ قانون حمايت از کودکان و نوجوانان بي‌سرپرست و بدسرپرست، درخواست‌کننده سرپرستي بايد واجد شرايط زير باشند؛ تقيد به انجام واجبات و ترک محرمات، عدم محکوميت جزايي موثر با رعايت موارد مقرر در قانون مجازات اسلامي، تمکن مالي، عدم حجر؛ سلامت جسمي و رواني لازم، نداشتن اعتياد به مواد مخدر، مواد روان‌گردان و الکل، صلاحيت اخلاقي، عدم ابتلا به بيماري‌هاي واگيردار يا صعب‌العلاج و نيز اعتقاد به يکي از اديان مصرح در قانون اساسي جمهوري اسلامي ايران. (اسلام، کليمي، زرتشتي و مسيحي) واگذاري کودک به دختران مجرد صلاحيت دار طبق ماده ۵ قانون حمايت از کودکان و نوجوانان بي‌سرپرست و بدسرپرست، دختران مجرد بالاي ۳۰ سال مي‌توانند درخواست پذيرش فرزند بدهند و چنانچه در جهات مختلف مشکلي نداشته باشند و صلاحيت فرزندپذيري آن‌ها تأييد شود، امکان واگذاري فرزند دختر به آن‌ها وجود دارد. تکليف کودک در هنگام فوت، جدايي يا ازدواج سرپرست در صورتي که سرپرستان از يکديگر جدا شده يا فوت کنند، طبق ماده ۲۰ قانون حمايت از کودکان و نوجوانان بي‌سرپرست و بدسرپرست، دادگاه با رعايت مصلحت کودک تصميم خواهد گرفت و سرپرستي کودک به يکي از زوجين يا شخص ثالث ديگر منتقل مي‌شود. در انجام اين امر توجه به نظر کودک ضروري است. همچنين طبق ماده ۲۶ اين قانون، در صورتي‌که دختران و زنان بدون همسري که فرزندي را به سرپرستي گرفته‌اند، تصميم به ازدواج بگيرند، بايد مشخصات فرد مد نظر خود را به دادگاه اعلام کنند. اولويت پذيرش سرپرست براي کودکان بهزيستي در پذيرش سرپرست براي کودکان بهزيستي، زن و شوهر فاقد فرزند در اولويت اول هستند، بعد از آن دختران و زنان مجرد و بدون فرزند و در نهايت زوجين داراي فرزند اولويت دارند. چنانچه فردي کودکي را پيدا کرده و به بهزيستي معرفي کند، در صورت اثبات ادعاي وي در دادگاه و در صورت دارا بودن شرايط لازم، در واگذاري سرپرستي اولويت دارد. اگر کودک بستگاني داشته باشد اولويت سرپرستي با آنهاست. حتي اگر برخي شرايط قانوني را نداشته باشند. اين امر بسته به تشخيص دادگاه و مصلحت کودک يا نوجوان است. با توجه به کثرت متقاضيان اولويت اول، در حال حاضر واگذاري طفل زير دو سال به متقاضيان اولويت‌هاي دوم و سوم امکان‌پذير نيست. تقاضايي که بدون نوبت رسيدگي مي‌شود درخواست متقاضيان فرزند با جنسيت پسر و در مقطع سني بالاي سه سال، سرپرستي کودکان داراي پيگيري‌هاي درماني و درخواست متقاضيان فرزند در مقطع سني بالاي هفت سال خارج از نوبت رسيدگي خواهند شد. ما را در کانال «آخرين خبر» دنبال کنيد