طب شيعه/ دهانشويه نياز به معرّفي ندارد! به چرخاندن مايعات مختلف در دهان به منظور پاکسازي فيزيکي و نيز اِعمال اثرات درماني بر روي لثه ها، دندان ها، زبان و ساير عناصر موجود در حفره دهان دهانشويه اطلاق مي شود. واضح است که اگر همين کار در فضاي گلو و حنجره انجام شود ديگر به آن دهانشويه نمي گوييم؛ بلکه حالا «غرغره» نام مي گيرد.
ساده ترين نوع دهانشويه؛ دهانشويه با آب است که در احاديث شريف هم بر آن تاکيد شده است. همين کار ظاهرا پيش پا افتاده اگر به طور مرتّب انجام شود تاثير به سزايي در سلامت دهان و دندان خواهد داشت.
تذکّر مهم: چنانکه گفتيم اِعمال اثرات دارويي بر فضاي دهان از اهداف مهمّ دهانشويه هاست؛ لذا تماس طولاني تر مادّه دهانشويه با مخاط دهان، مطلوب است. به همين جهت بهتر است مدّت زمان گرداندن دارو در داخل دهان را کمي طولاني تر کنيد و بعد از دهانشويه هم تا مدّتي از شستن دهان يا خوردن و آشاميدن خودداري کنيد. با توجّه به اين که به هنگام دهانشويه، پاکسازي فيزيکي و نيز رسيدن دارو به منافذ بين دندان ها هم مدّ نظر است بهتر است چرخاندن دارو در دهان با فشار مناسب انجام شود.
۱- دهانشويه گلاب و سرکه: به تجربه، بهترين دهانشويه اي که تا به حال از آن استفاده کرده ام دهانشويه گلاب و سرکه است؛ به اين نحو که ۵ قسمت گلاب و يک قسمت سرکه را با هم مخلوط مي کنيد و روزي ۳-۲ بار به عنوان دهانشويه استفاده مي کنيد. اين داروي فوق العاده، علاوه بر خوش بو کردن دهان، در درمان انواع عفونت هاي دهان و دندان، سستي لثه ها و خونريزي آنها با مسواک زدن، خونريزي پس از اعمال دندان پزشکي، لقّي دندان ها، درمان انواع زخم ها و جوش هاي فضاي دهان و پيشگيري و درمان آفت، بسيار خوب و قوي عمل مي کند. در مواردي که به علّت وجود زخم يا آفت، استفاده از اين دهانشويه ايجاد سوزش مي کند، اگر قادر به تحمّل آن نيستيد مي توانيد تا رفع مشکل از دهانشويه گلاب به تنهايي استفاده کنيد. در مواردي هم که قطع خونريزي مدّ نظر است(مثلاً پس از کشيدن دندان)، براي اِعمال اثر قوي تر مي توانيد سرکه را به تنهايي استفاده کنيد. اگر با استفاده از اين دهانشويه، احساس کُند شدن دندان داريد؛ مي توانيد مقدار سرکه دهانشويه را کم کنيد. فراموش نکنيد که در صورت تمايل، گلاب و سرکه هر کدام به تنهايي هم قابل استفاده هستند. توصيه اينجانب به شما اين است که از اين دهانشويه به طور دايم و خانوادگي استفاده کنيد.
۲- چوب مسواک: در مورد چوب مسواک در جاي خود صحبت خواهيم کرد. اگر چه روش استفاده اصلي چوب مسواک همان شيوه رايج است؛ امّا جوشاندن اين چوب و استفاده از عصاره آن به عنوان دهانشويه هم اثرات فوق العاده پيشگيرانه و درماني بر انواع مشکلات دهان و دندان دارد؛ ضمن اين که تداوم اين دهانشويه اثر خوبي در پيشگيري از ايجاد جرم دندان دارد.
۳- نمک: محلول آب نمک در ضدّ عفوني کردن محوّطه دهان و گلو بسيار مفيد است. علاوه بر دهانشويه، نمک را مي توان با ماساژ دادن روي لثه ها و دندان ها هم به کار برد.
۴- ساير دهانشويه ها: تعداد گياهاني که از عصاره آن ها مي توان به عنوان دهانشويه استفاده کرد کم نيست و آنچه در ادامه مي آيد تنها اشاره اي است به چند نمونه از آنها؛ امّا قبل از آن بايد بگوييم که عصاره اين گياهان را مي توانيد به چند صورت تهيه کنيد:
الف- تهيه عصاره با جوشاندن: مقداري از گياه را با مقدار متناسبي از آب حدود نيم ساعت روي شعله کم گاز بجوشانيد؛ سپس آن را صاف کرده پس از خنک شدن مصرف کنيد. اين عصاره را بهتر است در يخچال نگهداري کنيد؛ امّا فراموش نکنيد عصاره هايي که از اين راه به دست مي آيند دوام چنداني ندارند و بعد از ۳-۲ روز شروع به فساد مي کنند. لذا بهتر است به صورت روزانه تهيه شوند.
ب- استفاده از عرقيات گياهي: عرقيات هر کدام از اين گياهان که در بازار داروهاي گياهي موجود باشد به عنوان عصاره قابل استفاده است؛ امّا بهتر است براي اين کار از عرقيات سنّتي، غليظ و غير پاستوريزه استفاده کنيد. عرقيات، مدت دوام زيادي دارند(حدّاقل ۶ ماه تا يک سال) و اگر چه نگهداري آنها در يخچال مطلوب است؛ امّا خارج از يخچال نيز به طور معمول مشکلي پيدا نمي کنند.
تذکّر مهم: با توجّه به اثرات ذکر شده براي اين داروها، هر شخص مي تواند از دو يا چند گياه به صورت ترکيبي استفاده کند.
- چاي: چاي را دم کنيد؛ امّا آن را ننوشيد! دهانشويه چاي – به ويژه چاي سبز – در کاهش بار عفوني فضاي دهان بسيار موثّر است
- جفت بلوط: جفت بلوط، لايه نازک قهوه اي رنگي است که بين پوست بلوط و مغز آن قرار گرفته و به راحتي هم جدا مي شود. اين دارو بسيار قابض است و اثرات بسيار مفيدي در کم کردن عفونت و بهبودي آفت و زخم هاي دهان و رفع سستي لثه ها و لقّي دندان ها دارد.
- مازو: درمان زخم ها، عفونت ها و سستي و خونريزي لثه ها.
- تاجريزي: درمان زخم ها، عفونت ها و آفت.
- نعناع، پونه و آويشن: ضدّ عفوني کننده فضاي دهان هستند. البته به طور معمول براي درمان استفاده نمي شوند؛ بلکه از اثرات پيشگيرانه آنها استفاده مي شود.
- عروسک پشت پرده(کاکنج): درمان زخم ها، عفونت ها و آفت.
- عاقرقرها: درمان زخم ها، عفونت ها و آفت.
- بومادران: درمان زخم ها، عفونت ها و آفت.
- پوست انار: يک داروي ارزان – در واقع رايگان – امّا بسيار موثّر است. جوشانده پوست انار يک درمان عالي براي انواع عفونت ها، زخم ها و آفت دهان است؛ لثه هاي سست را محکم مي کند؛ خونريزي آنها را – به ويژه هنگام مسواک زدن – متوقّف مي کند و لقّي دندان ها را به تدريج از بين مي برد. گل انار و آب انار هم در اين زمينه اثري مشابه پوست انار دارند.
- گلنار فارسي: در درمان زخم ها، عفونت ها، آفت، سستي و خونريزي لثه ها و لقّي دندان ها بسيار موثّر است. اثرات گلنار هم مشابه پوست انار است.
- سماق قرمز و قهوه اي و گرد غوره: درمان زخم ها و آفت و جلوگيري از خونريزي لثه ها.
- طباشير، بنفشه، پنيرک، خطمي، خرفه و تخم خرفه: اين داروها و داروهاي مشابه، خنک کننده فضاي دهان، آرام بخش دردهاي ناشي از آفت و کاهش دهنده سوزش و تحريک زخم هاي دهان هستند
- ميخک: دهانشويه با عصاره يا عرق ميخک يک مسکّن بسيار مناسب براي بسياري از دندان دردهاست.
- فلوس و تخم گشنيز: اين دو دارو مي توانند اثر مناسبي در درمان برفک نوزادان داشته باشند. راه مناسب آن است که عصاره آنها را به طور مرتّب با چيزي مثل گوش پاک کن، روي نقاط مورد نظر دهان نوزاد بماليم. بزرگ ترها مي توانند از دهانشويه آنها استفاده کنند. در عين حال که اين دو دارو روي آفت هم اثر مناسبي مي گذارند
- سعد کوفي: از مهم ترين داروهاي ضدّ عفوني کننده دهان و دندان است که پودر شده آن را مي توان براي مسواک زدن به کار برد؛ امّا دهانشويه آن هم مي تواند کاربرد داشته باشد.