بحران کاهش مصرف «شیر» در کشور

سلامت نيوز/ :مصرف شير و لبنيات در کشور ديگر وارد مرحله بحران شده. سرانه مصرف اين ماده غذايي به جايي رسيده که کارشناسان تغذيه و مسئولان وزارت بهداشت نگران شده‌اند. گفته مي‌شود مصرف شير در ايران يک‌سوم سرانه جهاني است، 90‌درصد ايرانيان با کمبود کلسيم و 80‌درصد آنها با کمبود ويتامين D به‌عنوان عامل جذب حداکثري کلسيم روبه‌رو هستند. بررسي‌ها حکايت از اين دارد که پس از اجراي طرح هدفمندي يارانه‌ها و حذف يارانه شير از توليد و مصرف، مصرف سرانه شير در کشور 22‌درصد نسبت به سال‌هاي پيش از آن کاهش يافت. ارديبهشت‌ سال 91 هم اعلام شد مصرف شير در کشور 14‌درصد کاهش داشته. آمارهاي مقايسه‌اي هم حکايت از اين دارد که سرانه مصرف شير در ايران 60 کيلوگرم و در اروپا 350 کيلوگرم است. با اين روند مصرف، زنگ خطر به صدا درآمده. حالا فريد نوبخت که کارشناس دفتر بهبود تغذيه وزارت بهداشت است مي‌گويد: ممکن است شرايط مصرف لبنيات در کشور تغيير کرده باشد، اما هنوز بررسي جديدي انجام نشده، چون عمده اين مطالعه‌ها، 5ساله است. او هم با بررسي آماري ميزان مصرف لبنيات در ايران، نگران است و به «شهروند» مي‌گويد: «از ‌سال‌هاي 81 تا 88، مقدار مصرف شير 230 تا 320 گرم بود، اما در پي مسائل اقتصادي و اجتماعي، متوسط مصرف لبنيات در کشور به‌طور متوسط به 190 گرم در روز رسيد. اينها آمارهاي مصرف واقعي است. يعني آنچه روزانه هر ايراني مصرف مي‌کند.» در کنار همه اينها اما، آمار ايده‌آل هم بيان مي‌شود. براساس اعلام همين مسئول در وزارت بهداشت، گروه سني 2 تا 3‌سال و 4 تا 5‌سال بايد به‌طور متوسط روزانه 300 گرم لبنيات مصرف کنند، 6 تا 11ساله‌ها، 400 گرم، 12 تا 17ساله‌ها، 450 گرم، 18 تا 29ساله و 30 تا 60ساله‌ها هم روزي بايد 350 گرم لبنيات مصرف کنند. نوبخت اين آمارها را که بررسي مي‌کند، مي‌گويد: «ايرانيان تنها 60‌درصد از ميزان مورد نياز، لبنيات مصرف مي‌کنند و 40‌درصد بقيه آن تأمين نمي‌شود.» به گفته او، سرانه مصرف روزانه لبنيات ايرانيان بسيار پايين است، اين مي‌تواند تهديدي براي سلامت افراد باشد. «لبنيات منبع اصلي تأمين برخي از مواد مغذي ازجمله پروتئين، کلسيم، فسفر و ويتامين‌هاي گروه A و برخي ويتامين‌هاي گروه B است.» اواخر دهه 80 و اوايل دهه 90، کمترين ميزان مصرف لبنيات عادت غذايي ايرانيان است که ميزان مورد نياز مصرف لبنيات را تعريف مي‌کند. ايران هم مانند هر کشور ديگر، فاکتورهاي متعددي دارد که از سوي متخصصان تغذيه تعيين مي‌شود. کارشناس دفتر بهبود تغذيه وزارت بهداشت، پايين بودن سرانه مصرف لبنيات در کشور را، موضوع جديدي نمي‌داند. «به‌طور سنتي، مصرف لبنيات در کشور از گذشته پايين بوده و مردم سال‌هاست که اين ماده غذايي را به صورت ناکافي مصرف مي‌کنند درعوض اما مواد مضري را در سبد غذايي خود قرار مي‌دهند.» اشاره او به مصرف بالاي روغن، قند و شکر است؛ موادغذايي‌اي که سال‌ها در کشور برايشان يارانه تعلق مي‌گرفت و مردم با قيمت پايين اين مواد را مي‌خريدند. اين شرايط اما براي لبنيات حاکم نبود. نوبخت مي‌گويد: «متاسفانه از نظر اقتصادي و فرهنگي، توجه کافي به مصرف لبنيات نمي‌شود.» مصرف شير و لبنيات در کشور به تدريج از اواسط دهه 80، يعني از سال‌هاي 85 و 86، روند نزولي پيدا کرد. آن زمان که سياست‌هاي اقتصادي در کشور اعمال شد و به يکباره مصرف لبنيات پايين رفت. اين کارشناس وزارت بهداشت توضيح مي‌دهد: «اواخر دهه 80 و اوايل دهه 90، ما کمترين ميزان مصرف لبنيات را در کشور داشتيم، دليل اصلي آن هم حذف يارانه و اجراي قانون هدفمندي يارانه‌ها بود که به يکباره قيمت موادغذايي ازجمله لبنيات افزايش پيدا کرد، به‌هرحال براي خيلي از خانواده‌ها اين توانايي وجود ندارد تا شير و لبنيات را در اولويت سبد غذايي خود قرار دهند، همه اينها هم طبيعي است، زماني که قيمت بالا مي‌رود، ميزان مصرف هم کاهش مي‌يابد.» کارشناس دفتر بهبود تغذيه وزارت بهداشت، از نگراني وزارت بهداشت از روندي که در کشور ايجاد شده، مي‌گويد: «وزارت بهداشت سياست‌هاي مختلفي را براي افزايش سرانه لبنيات در کشور در نظر دارد که ازجمله آن مذاکره با وزارت کشاورزي است تا بتوان فرهنگ مصرف شير و لبنيات را در کشور رواج داد و از نظر اقتصادي هم امکان دسترسي اقشار آسيب‌پذير به اين گروه از موادغذايي فراهم شود.» ايرانيان منتظر شيوع پوکي و شکستگي استخوان باشند کاهش مصرف لبنيات در کشور، اما تنها به کوچک‌تر شدن سبد غذايي محدود نمي‌شود. انواع بيماري‌ها و مشکلات فيزيکي است که در آينده گريبانگير افراد مي‌شود. پيش از اين مشاور دفتر برنامه جهاني غذاي سازمان ملل در ايران گفته بود: زنان ايراني 20‌سال زودتر دچار پوکي استخوان مي‌شوند. به گفته عزيزالله کمال‌زاده، در ايران از هر 3 زن بالاي 40‌سال يک نفر دچار پوکي استخوان است. اين آمارها نگران‌کننده است. گفته مي‌شود کمبود کلسيم در کودکان موجب نرمي استخوان، کاهش رشد، خرابي لثه و دندان و در بزرگسالان سبب پوکي استخوان مي‌شود. پوکي استخوان با پير شدن و تشديد کاهش مغز استخوان اتفاق مي‌افتد. اين عارضه به‌خصوص در زنان يائسه و در مردان مسن بيشتر ديده مي‌شود. همه اينها حکايت تلخي از کاهش مصرف شير و لبنيات در کشور را روايت مي‌کند. پايين بودن ميزان کلسيم در گروه‌هاي سني مختلف اما موضوعي است که در دستورکار دفتر بهبود تغذيه وزارت بهداشت قرار دارد. به گفته نوبخت، هر 10‌سال يک‌بار در ايران، مصرف موادغذايي بررسي مي‌شود، حالا هم قرار است کلسيم هر گروه سني با توجه به ميزان مصرف لبنيات، سنجيده شود. کارشناس تغذيه وزارت بهداشت تأکيد مي‌کند: «زماني که ميزان کلسيم در بدن کاهش پيدا مي‌کند، به پوکي استخوان و شکستگي استخواني و همچنين پايين آمدن مقاومت بدن در برابر بيماري‌ها منجر مي‌شود، اين اتفاقات بار مالي زيادي به شبکه بهداشت و درمان کشور وارد مي‌کند، با ادامه اين روند بايد منتظر عوارض ناشي از مصرف ناکافي شير و لبنيات در کشور باشيم.» آمارهاي موجود نشان مي‌دهد که کمبود کلسيم در گروه‌هاي سني مختلف، موضوع جدي است. اين را نوبخت مي‌گويد و ادامه مي‌دهد: «ويتامين D و کلسيم نقش مهمي در سلامت استخوان دارند، از اين رو کمبود آن مسأله قابل توجهي است. وضع ما درحال حاضر هشداردهنده است، بايد تلاش‌هايي صورت گيرد تا اين کمبودها جبران شود. در اين ميان تنها وزارت بهداشت نيست که مي‌تواند موثر عمل کند. بخش‌هاي ديگر هم بايد به کمک اين وزارتخانه بيايند.» گروه‌هاي آسيب‌پذير در معرض خطر از ميان تمام گروه‌هاي سني اما کودکان زير 2سال، نوجوانان در سن بلوغ، زنان باردار و شيرده، به‌عنوان گروه آسيب‌پذير بيش از همه در معرض خطر هستند. ميزان کلسيم و مصرف لبنيات نيز در اين گروه از همه پايين‌تر است. نوبخت با اشاره به اين موضوع مي‌گويد: «وزارت بهداشت برنامه‌هاي حمايتي براي کودکان زير 5‌سال دارد تا موادغذايي موردنيازشان را تأمين کند، به‌طوري‌که قرار است با حمايت کميته امداد و دستگاه‌هاي حمايتي، اين گروه سني و همچنين زنان باردار و شيرده که با کمبود کلسيم مواجه هستند شناسايي شده و بسته‌هاي غذايي برايشان تامين شود.» او مي‌گويد: «هر گروه غذايي براي افراد يک نيازي را برآورده مي‌کند که ساير گروه‌هاي غذايي نمي‌توانند آن نياز را تأمين کنند، نمي‌شود گفت کسي نان نمي‌خورد اما در مقابلش گوشت مي‌خورد، هريک از موادغذايي، نيازي از بدن را تأمين مي‌کنند. بنابراين نمي‌شود اين‌گونه جايگزين کرد.» لبنيات و در کنار آن ميوه‌ها به‌عنوان ريزمغذي‌ها جزو مواد غذايي کليدي به شمار مي‌روند، يعني به هيچ وجه نمي‌توان آنها را از سبد غذايي حذف کرد، همه اينها در شرايطي است که قيمت اين دو گروه غذايي به شدت درحال افزايش است. هفته گذشته بود که يکي از اعضاي کميسيون بهداشت و درمان مجلس، نسبت به افزايش مجدد قيمت محصولات لبني انتقاد کرد. مراد‌هاشم زهي گفته بود: «بي‌توجهي به افزايش نرخ محصولات لبني به تحميل هزينه‌هاي کمرشکن درمان براي تأمين سلامت افراد منجر مي‌شود. نمي‌توان انتظار داشت با وجود افزايش هزينه‌هاي توليد توليدکنندگان به حراج محصولات لبني خود دست بزنند از اين رو حمايت دولت براي جلوگيري از افزايش قيمت‌ها ضروري است.» کارشناس دفتر بهبود تغذيه وزارت بهداشت هم بالا بودن قيمت لبنيات را در کاهش ميزان مصرف موثر مي‌داند. به اعتقاد او حمايت‌هاي اقتصادي دولت و دسترسي مردم به گروه شير و لبنيات بايد به گونه‌اي شود که آنها را به سمت افزايش مصرف اين گروه غذايي ببرد چرا که مصرف نکردن يا کاهش مصرف اين مواد، هزينه‌هاي چندبرابري را به افراد و دولت وارد مي‌کند.