صفر تا صد خون بند ناف؛ درباره کاربردها و اهمیت آن

باشگاه خبرنگاران/ بحث استفاده از محصولات زايماني مانند خونِ بند‌ناف، جفت، پرده آمنيوتيک و مايع جنيني چند سالي است که در پزشکي مورد توجه قرار گرفته و امروزه با پيشرفت پزشکي، سلول‌هاي مشتق از خون بند‌ناف در عرصه پزشکي کاربردهايي مختلف پيدا کرده است از سال گذشته با نام‌گذاري 24 آبان به‌نام روز جهاني خون بند‌ناف تلاش شد به اين زباله بيولوژيک توجهي بيشتر شود، اولين پيوند خون بندناف در سال ۱۹۸۸ ميلادي در فرانسه و توسط دکتر گلوکمن به يک کودک مبتلا به کم خوني فانکوني (يک نوع کم خوني مادرزادي) انجام گرفت و به اين ترتيب تا به امروز صد‌ها پيوند موفق خون بندناف صورت گرفته و مراکز بزرگ ذخيره اين سلول‌ها در کشور‌هاي مختلف جهان تاسيس شده است. مرور آمار منتشر شده نشان مي‌دهد هر ساله حدود ۳۰ هزار بيماري قابل درمان با پيوند سلول‌هاي بنيادي مغز استخوان، شناسائي مي‌شوند که حدود ۷۵ درصد اين بيماران قادر به يافتن داوطلبي مناسب براي اهداء مغز استخوان نيستند. جستجوي مراکز ثبت اهدا کنندگان مغز استخوان نيازمند زماني زياد به خود اختصاص مي‌دهد،‌ از اين رو ذخيره خون بندناف، زمان را کوتاه و تعداد اهدا کننده را بيشتر مي‌کند، به اين ترتيب عمر مبتلايان به لوسمي‌هاي حاد، کم خوني‌ و نقايص ايمني که در زمان کوتاهي مي‌ميرند چند سال ديگر افزايش پيدا مي‌کند. مرتضي ضرابي مديرعامل شرکت فناوري بن ياخته‌هاي رويان و دکتري رشته زيست‌شناسي سلولي و ملکولي در گفت‌وگو با خبرنگار حوزه بهداشت و درمان گروه علمي پزشکي باشگاه خبرنگاران جوان؛ اظهار کرد: بعد از تولد نوزاد، خون بند ناف او دور ريخته مي‌شود اما محققان دريافته‌اند اين زباله‌هاي بيولوژيکي کاربردهايي بسيار دارد که استفاده از آن نجات دهنده جان افراد خواهد بود؛ سلول بنيادي خون ساز که در بند ناف موجود است عمدتا به عنوان درمان منشا خوني کاربرد دارد همچنين خود بند ناف سلول‌هاي بنيادي کاربردهاي مختلفي دارد. ضرابي با اشاره به اينکه سلول‌هاي بنيادي خون بند ناف از نوع سلول‌هاي مزانشيمي هستند، گفت: جمع‌آوري اين سلول‌ها کمک مي‌کند تا از آنها در درمان بسياري از بيماري‌ها مانند درمان بيماران CP و اوتيسم استفاده کرد؛ پرده آمنيوتيک پرده‌اي است که دور جنين احاطه مي‌شود و نتايج تحقيقات نشان داده است اين پرده قابل جمع‌آوري بوده و نقش پانسمان داشته و ماهش دهنده انواع دردهاي مزمن خواهد بود. مدير بن‌ياخته‌هاي رويان با بيان اينکه پرده آمنيوتيک به عنوان پانسمان و قطره استفاده مي‌شود، گفت: منظور از قطره، قطره‌هايي هستند که زخم را مانند پانسمان ترميم کرده و مورد استفاده قرار مي‌‌گيرد، در کنار اين بحث مايع آمنيوتيک به دليل فاکتورهايي موثر به عنوان محيط رشد سلول در کارهاي تحقيقاتي قرار مي‌گيرد و در موارد مختلف درماني استفاده مي‌شود. ضرابي ادامه داد: مجموعه اين زباله‌هاي بيولوژيک در درمان بسياري از بيماري‌‌ها کاربرد بسياري دارد؛ براساس تحقيقات انجام شده، استفاده‌ همزمان از چند ريز مولکول‌ در محيط آزمايشگاهي براي تکثير سلول هاي بنيادي خونساز بندناف، موثر و سبب افزايش 120 برابري سلول‌هاي تک‌هسته‌اي، و 50 تا 70 برابري سلول‌هاي CD34+CD38- در روز دهم کشت شده است. خون بند ناف از منابع مهم سلول بنيادي مديرعامل شرکت فناوري بن ياخته هاي رويان گفت: خون بندناف به عنوان يکي از منابع ارزشمند و سهل‌الوصول سلول‌هاي بنيادي خونساز از پتانسيلي بالا در درمان انواع بيماري‌ها و بدخيمي‌هاي خوني برخوردار است اما تعداد اندک سلول موجود در هر واحد خون بندناف، استفاده از اين منبع را محدود به بيماران خردسال کرده‌ است. وي ادامه داد: در اين ميان تکثير آزمايشگاهي سلول‌هاي بنيادي خون بندناف از جمله روش‌هاي مطرح براي حل اين چالش محسوب مي‌شود تا جايي که يک محيط کشت عاري از سرم و حاوي حداقل 3 سايتوکاين اصلي SCF، TPO و Flt3L، در سطح بين‌الملل براي تکثير بهينه‌ اين سلول‌ها معرفي شده‌ است. ريزمولکول‌هايي که در حال گسترش هستند ضرابي با تاکيد بر اينکه تمايز پيري و مرگ سلولي از مهمترين معايب پروتکل کشت است، ادامه داد: شناسايي فاکتورهاي رشد ديگر که بتواند جايگزين سايتوکاين‌ها شود يا اينکه حداقل عملکرد آنها را بهبود بخشد، از اهميتي بسزا برخوردار است. به گفته وي، استفاده از ريزمولکول‌ها در فناوري توليد، تکثير و نگهداري انواع سلول‌هاي بنيادي جنيني و بالغ، در سال‌هاي اخير به شدت رو به گسترش است چراکه ابزاري مناسب جهت کنترل انواع مسيرهاي پيام‌رساني سلولي هستند. وي درباره تحقيق انجام شده براي تکثير سلول‌هاي خونساز بندناف افزود: به منظور بهينه‌سازي محيط کشت سلول‌هاي CD34+، ضمن جستجو در بين انواع مسيرهاي منتهي به تکثير، تمايز و آپاپتوز سلول‌هاي بنيادي خونساز، مجموعه‌اي از 7 ريزمولکول SB، PD، Chir، Bpv، Pur، Pμ وNAM انتخاب و به طور همزمان به محيط کشت افزوده شد، سپس با رويکرد حذفي بهترين ترکيب آنها جهت القاي تکثير کارامد سلول‌هايCD34+ غربالگري شد. مديرعامل شرکت فناوري بن ياخته هاي رويان ادامه داد: در هر مرحله، ويژگي تکثير، خودنوزايي، کلوني‌زايي و بيان ژن‌هايي چون GATA1/2، BMI1 و CXCR4 در سلول‌هاي تکثيريافته مطالعه شد، علاوه بر اين در نهايت با کمک مدل موشي پيوند داخل رحمي پتانسيل پيوند سلول‌ها در کوتاه مدت نيز مورد بررسي قرار گرفت. ضرابي تشريح کرد: به طور کلي، نتايج حاصل از اين مطالعه، نه تنها پروتکلي موثر براي تکثير سلول‌هاي بنيادي خونساز خون بندناف در شرايط آزمايشگاه معرفي مي‌کند بلکه ديدگاهي جديد در خصوص مکانيسم‌هاي مولکولي حاکم بر فرايند تکثير و خودنوزايي اين سلول‌ها باز مي‌کند. اشکان مزدگير مدير توسعه محصولات و خدمات شرکت فناوري بن ياخته‌هاي رويان کشور در گفت‌وگو با خبرنگار حوزه بهداشت و درمان گروه علمي پزشکي باشگاه خبرنگاران جوان؛ اظهار کرد: خون بندناف خوني است که در جفت و بندناف بعد از زايمان به عنوان زباله بيولوژيک دور انداخته مي‌شود، اما در عين حال اين خون حاوي مقادير زيادي سلول بنيادين خون‌ساز است که پتانسيل استفاده از درمان بيش از 80 نوع بيماري مانند سرطان خون، تالاسمي و نقش سيستم ايمني را دارد. مدير توسعه محصول فناوري رويان بيان کرد: خون بندناف بعد از زايمان توسط کارشناس آموزش ديده و در صورت تمايل خانواده‌ها جمع‌آوري شده و در نهايت به بانک خون بندناف ارسال خواهد شد؛ در بانک خون بندناف، سلول‌هاي بنيادي خون‌ساز جداسازي مي‌شود و در دماي 196- درجه نگهداري مي‌شود تا در آينده در صورت نياز فرد بتوان از آن استفاده کرد، علاوه بر اين، يک‌سري تست‌هاي کنترل کيفي جهت اطمينان از سلامت نمونه‌ها بر روي آنها انجام مي‌شود. اين تست‌ها شامل تست سرولوژي، ميکروبي، فلوسايترومتري و آزمايشگاه HLA است. وي افزود: قابل ذکر است بيماري‌هايي که منشأ خوني دارند توسط خون بندناف درمان مي‌شود؛ علاوه بر ارائه خون بندناف، در حال حاضر از پرده آمنيوتيک جنيني به عنوان پانسمان بيولوژيک استفاده مي‌شود که استفاده آنها در درمان زخم‌هاي سوختگي درجه 2 و 3، زخم‌هاي بستر، زخم پاي ديابتي و جراحي‌هاي داخلي استفاده مي‌شود، همچنين اين پانسمان در جراحي چشم کاربرد دارد. مزدگير افزود: از سال 87 خدمات ذخيره‌سازي سلول‌هاي بنيادي خون محيطي، جهت کمک به درمان بيماران سرطاني دريافت کننده شيمي درماني وسيعي در پژوهشگاه رويان ارائه مي‌شود، همچنين از سال 96 اين خدمات در کنار خدمات ذخيره‌سازي سلول‌هاي بنيادي خون بندناف در اختيار بيماران نيازمند و براساس تقاضاي مراکز پيوند ارائه مي‌شود. وي گفت: در نهايت از ابتداي سال 97 امکان ارائه خدمات آزمايشگاه تخصصي HLA به بيماران و متقاضيان استفاده از اين خدمات توسط شرکت بن‌ياخته‌هاي رويان ارائه مي‌شود. ما را در کانال «آخرين خبر» دنبال کنيد