مراقبت‌های اولیه بهداشتی برای پوشش همگانی سلامت

اطلاعات/ روز جهاني بهداشت را در حالي پشت سر مي‌گذاريم که هنوز ميليون‌ها نفر در جهان به مراقبت‌هاي بهداشتي دسترسي ندارند و ميليون‌ها نفر ديگر هم مجبورند بين هزينه‌هاي مراقبت‌هاي بهداشتي و ساير هزينه‌هاي روزانه مانند غذا و لباس و حتي خانه يکي را انتخاب کنند. اين روزبه عنوان فرصتي به منظور جلب توجه جهان به موضوع بهداشت جهاني است و سازمان بهداشت جهاني و کشورهاي جهان رويدادهاي بين‌المللي، منطقه‌اي و محلي را در چنين روزي بررسي مي‌کنند. شعار امسال سازمان جهاني بهداشت به مراقبت‌هاي اوليه بهداشتي براي پوشش همگاني سلامت اختصاص يافته است. پوشش همگاني بهداشتي هدف شماره يک سازمان جهاني بهداشت است. راه دستيابي به چنين هدفي تضمين دستيابي همه افراد به مراقبت‌هاي بهداشتي مورد نيازشان است. اگرچه پيشرفت‌هايي در اين زمينه در کشورها در همه مناطق جهان رخ داده است. اما همچنان ناکافي است. ‏ کارشناسان معتقدند، هدف نخست سازمان جهاني بهداشت پوشش همگاني بهداشت است و اين در حالي است که کليد دستيابي به اين هدف حصول اطمينان از اين امراست که هرکسي بتواند به مراقبت‌هاي مورد نياز خود در هر زمان که به آن نياز دارد دسترسي داشته باشد. ‏ آنان مي‌گويند، پوشش همگاني بهداشت متضمن اين نکته است که تمامي افراد و جوامع بتوانند در هرزمان و هر مکاني که به خدمات بهداشتي با کيفيت نياز داشته باشند، بدون بارمالي به آن دسترسي داشته باشند. اين امر شامل طيف وسيعي از خدمات مورد نيازدر سراسر عمر از ترويج و ارتقا سلامت تا پيشگيري، درمان، بازتواني ومراقبت‌هاي تسکيني است و به بهترين نحو بر پايه يک سيستم قوي مراقبتهاي بهداشتي اوليه، قابل عرضه باشد. ‏ مراقبت‌هاي اوليه بهداشتي ‏ در تعريف مراقبت‌هاي بهداشتي اوليه آمده است مراقبت‌هاي بهداشتي اوليه ‏PHC ‎‏ عبارت است از مراقبت‌هاي بهداشتي ضروري که در دسترس همه افراد جهان قرار گيرد، براي آنان قابل قبول باشد، با مشارکت کامل آنها باشد، قيمت مناسبي براي جامعه داشته باشد و کشور قادر به پرداخت هزينه‌‌هاي آن باشد. اولين سطح تماس مردم، خانواده‌ها و جامعه با خدمات سلامت است و مراقبت‌هاي سلامت را هر چه نزديکتر به محل زندگي و کار مردم ارائه مي‌نمايد. در همه کشورها اعم از توسعه يافته يا در حال توسعه، ارزش يکساني دارد ولي در هر کشور شکل خاص خود را دارد. موارد مورد نظر در مراقبت‌هاي بهداشتي اوليه عبارتند از - مناسب بودن: خدمات متناسب با نيازهاي ضروري فراهم باشد- کافي بودن: حجم خدمات متناسب با حجم نيازها باشد.- جامع بودن: تمام سطوح پيشگيري را در برگيرد / تنوع خدمات را در نظر بگيرد ـ قابل دستيابي و در دسترس بودن: نه تنها نسبت جمعيت با تعداد واحدهاي ارائه کننده خدمت تناسب داشته باشد بلکه موانع فرهنگي، جغرافيايي و... مانعي بر بهره مندي از خدمات نباشد. - قابل پرداخت بودن: داراي کمترين هزينه و حتي الامکان رايگان و عملي بودن: از نظر تدارکات، پرسنل و منابع قابل اجرا باشد.‏ پيشينه مراقبت‌هاي اوليه بهداشتي ‏‎ ‎در ايران براي حل مشکلات مربوط به ارائه خدمات سلامت و توزيع نيروي پزشکي کشور از سال 1319 تا ‏‎1351 ‎چندين تجربه به اجرا گذاشته شد‎: ‎‏ طرح تربيت بهدار که از سال 1319 در مشهد و از سال 1325 در اصفهان و شيراز اجرا شد‎.‎طرح سپاه بهداشت که از سال 1343 تا 1357 اجرا شد‎. ‎‏ طرح تربيت بهدار روستا، در شيراز، شميران و تنکابن به اجرا گذاشته شد. ‏‎ ‎طرح سلسله که در الشتر لرستان تجربه شد‎. ‎طرح تحقيقاتي نحوه توسعه خدمات پزشکي و بهداشتي در ايران، از سال 1351در اروميه اجرا و به طرح رضائيه معروف شد. راهبرد اصلي اين طرح، تربيت و بکارگيري عوامل غيرپزشک در ارائه مراقبت‌هاي اوليه بهداشتي بود.‏‎ ‎هر يک از اين طرح‌ها مشکلات خاص خود را داشت‎. .باتوجه به مجموعه شرايط حاکم بر اين طرح‌ها، در سال ‏‎1356‎، وزارت بهداري به طور رسمي، طرح رضائيه را به عنوان شيوه اصلي گسترش خدمات سلامت پذيرفت و بالاخره در سال 1363 شبکه‌هاي بهداشتي درماني در شهرستان‌هاي کشور استقرار يافتند دسترسي به امکانات بهداشتي دکتر تدروس آدهانوم قبريسوس - دبيرکل سازمان جهاني بهداشت به مناسبت اين روز در بيانيه‌اي تاکيد کرده است: اگرچه در سال‌هاي اخير در برابر عوامل اصلي مرگ و مير و بيماري‌ها پيشرفت‌هاي خوبي بدست آورده‌ايم اما لازم است اقدامات بيشتري انجام گيرد تا اين هدف به طور کامل محقق شود. سلامت دسترسي ندارند مي‌گويد: ميليون‌ها زن باردار بدون برخورداري از کمک متخصصان وضع حمل مي‌کنند و ميليون‌ها کودک در برابر بيماري‌هاي کشنده واکسيناسيون نمي‌شوند. همچنين ميليون‌ها نفر به دليل اينکه به درمان‌هاي مربوط به ‏HIV، سل و مالاريا دسترسي ندارند جان خود را از دست مي‌دهند. اين وضعيت در سال 2019 قابل قبول نيست. همچنين لازم است به اين نکته اشاره شود که براي رفع اين نابرابري‌ها اقدامات رو به رشدي انجام گرفته‌ است. وجود سيستم خدمات درماني پايدار و مستحکم مبناي پوشش همگاني سلامت است و بهترين قدرت دفاعي در برابر شيوع بيماري‌ها و ديگر موقعيت‌هاي اضطراري است. به گفته دبيرکل سازمان جهاني بهداشت اگرچه هميشه خطر شيوع بيماري‌ها و مشکلات ديگر با پيامد منفي براي سلامتي وجود دارد اما سرمايه‌گذاري به منظور تحکيم سيستم خدمات درماني مي‌تواند پيشگيري کننده باشد. بر اساس اهداف توسعه پايدار، تمام کشورها متعهد شده‌اند تا سال 2030 به پوشش همگاني سلامت دست پيدا کنند ازاينرو به منظور تحقق اين اهداف لازم است طي پنج سال آينده حدود يک ميليارد نفر از مردم جهان از فوائد پوشش همگاني سلامت بهره‌مند شوند. اين هدف غيرقابل دسترس نيست. ‏ ابعاد 3 گانه پوشش همگاني سلامت دکتر ايرج حريرچي- معاون کل وزارت بهداشت،درمان و آموزش پزشکي به مناسبت روز جهاني بهداشت مي‌گويد: پوشش همگاني سلامت به اين معناست که همه مردم بدون ملاحظات قومي، اقتصادي و جغرافيايي بتوانند همه خدمات سلامت مورد نياز اعم از پيشگيري، ارتقا، درماني، توانبخشي و حتي طب تسکيني را هر موقع و هر جايي که نياز دارند با کيفيت مناسب و بدون سختي مالي دريافت کنند. متاسفانه طبق اعلام سازمان جهاني بهداشت هنوز نيمي از مردم جهان به اين پوشش دسترسي پيدا نکرده‌اند و سالانه 100ميليون نفر به دليل هزينه‌هاي مربوط به سلامت به زير خط فقر شديد مي‌روند. وي با اشاره به اينکه، 2 موضوع مهم هزينه‌هاي سلامت و کيفيت خدماتي که ارائه مي‌شود، همواره مورد بحث بوده است مي‌افزايد: امسال سازمان جهاني بهداشت، پوشش همگاني سلامت و تاثير مراقبت‌هاي بهداشتي اوليه بر آن را مورد تاکيد قرار داده است و اين در حالي است که مراقبت‌هاي اوليه بهداشتي، مراقبت‌هايي است که نقطه تماس اول مردم چه سالم و چه بيمار در حوزه سلامت خواهد بود و تمام خدمات بهداشتي درماني را يا سيستم بهداشتي درماني خودش ارائه مي‌کند و يا در سطوح بعدي ارجاع مي‌دهد تا مردم از خدمات بهداشتي درماني با کيفيت بهره‌مند شوند. معاون کل وزارت بهداشت يادآوري مي‌کند: پوشش همگاني سلامت 3 بعد دارد که بعد اول آن خدمات سلامت تحت پوشش است. بعد دوم تعداد افراد تحت پوشش بيمه و بعد سوم ميزان سختي مالي هزينه‌هاي کمر شکن فقرزاي سلامت هستند که خوشبختانه در بعد اول بيش از 99درصد خدماتي که در دنيا ارائه مي‌شوند در کشور ما هم ارائه شده البته ممکن است گاهي مشکلاتي در توزيع جغرافيايي داشته باشيم. قسمت دوم که مربوط به افراد بيمه شده، در حال حاضر 93 درصد مردم بيمه هستند که نسبت به 6/83 دهم درصد قبلي رقم خوبي است، اما هنوز 7 درصد مردم بيمه نيستند. حمايت‌هاي مالي موضوع سوم است که بعد از طرح تحول سلامت، پرداختي براي هزينه‌هاي درماني از 58درصد در سال 89، به بالاي 54درصد در سال‌هاي منتهي به 92رسيد و در سال 95 نيز به 3/35 دهم درصد که رقم قابل توجهي است، کاهش داشته و ميزان هزينه‌هاي فقرزا که قبلا 83درصد بوده الان به 50صدم درصد رسيده که نسبت به کشور‌هاي ديگر رقم قابل قبولي است، اگر چه بايد تلاش کنيم که به صفر برسانيم. وي مي‌گويد: خوشبختانه با سياست‌هاي وزارت بهداشت،درمان و آموزش پزشکي در يک سال و نيم اخير، براي اولين بار تورم حوزه سلامت از تورم عمومي کشور پايين‌تر آمده است و تعرفه‌هايي که دولت امسال در نظر گرفت، براي نخستين بار تا 10درصد به دولت و 13درصد به بخش خصوصي اختصاص يافت و به گونه‌اي تنظيم شد که نسبت به تورم عمومي جامعه کاهش يافته است. دکتر حرير چي در پاسخ به اين پرسش که آيا اين روند براي وزارت بهداشت،درمان و آموزش پزشکي کسري بودجه به همراه نخواهد داشت مي‌افزايد: در ساير کشور‌ها نيز حوزه سلامت با محدوديت‌هاي بودجه‌اي مثل ساير حوزه‌ها مواجه است و ما بايد کارايي و بهره وري داخل نظام سلامت را افزايش دهيم تا بتوانيم از محل منابع موجود، خدمات سلامت بيشتري را ارائه دهيم. وي تاکيد مي‌کند: با بودجه‌اي که تصويب شد و با حمايت‌هاي اعمالي مجلس و دولت، انشاءالله سال آرامي را پيش رو خواهيم داشت، ولي با وجود افزايش خدمات مسکن و خوراک، مردم عموما دريافت خدمات آموزش و فرهنگ و سلامت را کاهش مي‌دهند و ممکن است مردم اصلا خدمات را استفاده نکنند. همانطور که وزير بهداشت،درمان و آموزش پزشکي تاکيد کردند با توجه به مشکلات اقتصادي بايد فعاليت‌هايمان را ادامه دهيم و به گونه‌اي مديريت کنيم که در ارائه خدمات سلامت اختلالي ايجاد نشود. ‏ مراقبت‌هاي اوليه بهداشتي ‏ دکتر بيژن صدري زاده - متخصص بيماري‌هاي عفوني نيز در مورد مراقبت‌هاي اوليه بهداشتي به گزارشگر روزنامه اطلاعات مي‌گويد: سازمان جهاني بهداشت بدنبال مصوبه‌اي در سال 1948 تشکيل شد و30 سال بعد در کنفرانس آلماآتا مساله مراقبت‌هاي بهداشتي اوليه در آنجا مطرح شد. ‏وي با بيان اين مطلب که بهداشت در کشور ما درست جا نيفتاده است مي‌افزايد: همه فکر مي‌کنند که بهداشت به معناي پيشگيري است در حالي که بهداشت بسيار وسيع است و به معناي نگهداري سلامت و حفظ تندرستي است. سازمان جهاني بهداشت در مورد تعريف سلامت آورده است سلامت شامل سلامت رواني،جسمي و اجتماعي است. البته 10 سال پيش پيشنهاد شد که سلامت معنوي هم افزوده شود. ولي اين پيشنهاد به تصويب نرسيد. کشور‌هايي که علاقمند به اين بعد هم بودنند مي‌توانستند در راهبرد‌ها و استراتژي‌هاي برنامه‌هاي بهداشتي درماني کشورشان به ابعاد معنوي سلامت هم توجه کنند که در کشور ما اين موضوع بشدت مورد توجه قرار گرفت. ابعاد معنوي سلامت در کشور‌هاي اسلامي بيشتر بر پايه ابعاد مذهبي است و در کل شامل همان ابعاد انساني واخلاقيات است. ‏ اين عضو فرهنگستان علوم پزشکي ايران خاطر نشان مي‌کند: هدف سازمان جهاني بهداشت سلامت همه مردم دنيا است که داراي 8 جز است که عبارتند از: ـ آموزش بهداشت:يعني نظام سلامت که در کشور ما خانه بهداشت،مرکز بهداشتي درماني شهري و روستايي،بيمارستان‌هاي مختلف که در اولين سطح تماس مردم با مراکز سلامت است ـ بهسازي محيط و تامين آب آشاميدني: که به معناي دفع فضولات به شکل است ـ تغذيه: افرادي که سوء تغذيه دارند در برابر بيماري‌هاي عفوني بسيار آسيب پذير مي‌شوند - ايمن سازي: ايمن سازي در برابر بيماري‌ها از طريق واکسيناسيون از اهميت زيادي برخوردار است و در ايران کودکان در برابر 6بيماري ديفتري،کزاز،سياه سرفه،سرخک،سل و فلج اطفال واکسيناسيون شدند ـ مراقبت از مادر و کودک: با توجه به هم مادر و هم کودک آسيب پذير هستند بايد از آنان مراقبت شود - پيشگيري و کنترل از بيماري‌هاي بومي و شايع: مثلا در کشور ما در آن زمان مالاريا بيمار شايعي بود و حالا سال‌ها است که محدود شده است به بخش‌هاي از کرمان،سيستان بلوچستان و هرمزگان - پيشگيري از بيماري‌هاي ساده و معمولي مانند سرما خوردگي - دسترسي به دارو‌هاي اساسي : هر کشوري بر اساس شرايط خودش بايد دارو‌هاي اساسي مورد نياز مردمش را داشته باشد. ‏ وي با اشاره به اين مساله که در آن زمان بسياري از کشور‌ها شرايط بهداشتي را داشتند و اغلب مردمشان به آن حد از سلامت دسترسي داشتند مي‌افزايد: بسياري از کشور‌ها در آفريقا از سطح بهداشتي بسيار پاييني بر خوردار بودند و قرار شد که سطح بهداشتي شان را ارتقا دهند که بعد‌ها به اين نتيجه رسيدند که نياز به مراقبت‌هاي بهداشتي اوليه سلامت بيش از پيش است و اين در حالي است که هنوز هم بسياري از کشور‌ها نتوانسته‌اند سلامت را براي مردمشان تامين کنند. خوشبختانه کشور ما از نظر برنامه‌هاي مراقبت سلامت خيلي پيشرفت داشته است و بيش از 95درصد مردم کشورمان به خدمات اوليه مراقبت بهداشتي دسترسي دارند. سلامت براي همه يک هدف کلي است که در آن فقط واکسن و درمان مطرح نيست بلکه بهداشت بايد طوري باشد که مردم از نظر سلامت خود و جامعه شان احساس مسئوليت کنند و خدماتي که ارائه مي‌شود بايد جامعيت داشته باشد و از آن به عنوان خدمات جامع اقدام يافته نام برده مي‌شود که شامل پيشگيري،درمان،و توانبخشي است. دکتر صدري زاده مي‌گويد: در بسياري از کشور‌هاي دنيا از جمله کشور‌هاي فقير بيشتر درآمد‌ها صرف بيمارستان‌ها مي‌شود در حاليکه از 90درصد درآمدي که صرف بيمارستان‌ها مي‌شود تنها 10درصد مردم استفاده مي‌کنند و بقيه نياز به خدمات درماني ديگري دارند که در دسترس شان نيست. ‏ وي ياد آوري مي‌کند: هر نظام سلامت داراي 3 سطح است که عبارتند از: سطح اوليه نظام سلامت، در کشور ما خانه بهداشت و مراکز بهداشتي درماني است سطح دوم: مراکز بهداشت درماني که پزشک دارد و سطح سوم بيمارستان‌ها است و بايد سيستم ارجاع در کشور‌ها وجود داشته باشند. به عنوان مثال بيماران در روستا‌ها اول به مراکز بهداشتي درماني در روستاها مراجعه کنند و بعد پزشک روستا بيمار را براي درمان بيشتر به پزشک شهر بفرستد و نبايد اولين مراجعه بيماران به بيمارستان باشد. متاسفانه سيستم ارجاع در کشور ما خوب جا نيفتاده است بيماران به جاي مراجعه به پزشک عمومي به متخصص و گاهي اوقات به فوق تخصص مراجعه مي‌کنند. اين در حالي است که در کشورهاي پيشرفته سيستم ارجاع وجود دارد به طوري که هيچ بيماري نمي‌تواند سرخود به متخصص مراجعه کند پزشک عمومي بيمار را بررسي مي‌کند و اگر نياز بود او را به پزشک متخصص ارجاع مي‌دهد. اين در حالي است که پزشک عمومي ستون فقرات برنامه بهداشتي درماني کشور است و اصل فلسفه پزشک عمومي عدالت در سلامت است. ما را در کانال «آخرين خبر» دنبال کنيد