آیا زونا همان آبله مرغان است؟

شرق/ نوبت به آبله‌مرغان و زونا که مي‌رسد، هميشه سوالاتي اينگونه ذهن ما را به خود درگير مي‌کند: آيا زونا واگيردار است؟ آيا اگر آبله‌مرغان گرفته باشيم زونا هم مي‌گيريم؟ آيا زونا فقط در افراد مسن ايجاد مي‌شود؟ آيا ممکن است شخصي دو بار آبله‌مرغان بگيرد؟ چطور مي‌توانيم علايم اين دو بيماري را از هم تشخيص دهيم؟ دکتر ژانت سروش، متخصص بيماري‌هاي عفوني، اطلاعات کاملي را در مورد علايم، عوارض، راه‌هاي انتقال و درمان اين دو بيماري شرح مي‌دهد. زونا چيست؟ زونا نوعي عفونت ويروسي است که توسط ويروس هرپس‌زوستر ايجاد مي‌شود. هرپس‌زوستر، ويروسي از خانواده ويروس‌هاي تب‌خالي به شمار مي‌آيد. زونا در واقع نوعي بيماري پوستي از خانواده تب‌خال است اما علايم آن با تب‌خال متفاوت است. معمولا در طول زندگي يک‌بار ويروسي از خانواده ويروس‌هاي تب‌خالي وارد بدن‌مان مي‌شود که براساس نوع ويروس، مي‌تواند علايم مختلفي داشته باشد. اگر هرپس‌زوستر وارد بدن شود، اولين بار به صورت آبله‌مرغان ظاهر مي‌شود که اين معمولا در طول کودکي يا نوجواني اتفاق مي‌افتد. دوره ابتلا به آبله‌مرغان حدود هفت تا هشت روز است و اين بيماري خودبه‌خود بهبود پيدا مي‌کند. فرد معمولا اين دوره را به راحتي مي‌گذراند و مشکلي پيدا نمي‌کند، به جز موارد استثنا که ممکن است عوارضي بر اثر آبله‌مرغان ايجاد شود اما اين موضوع خيلي شايع نيست. نزديک به 90درصد افراد جامعه تا 25سالگي مبتلا به آبله‌مرغان مي‌شوند. در نتيجه 10درصد از آنها ممکن است بعد از 25سالگي آبله‌مرغان بگيرند، که در اين صورت عوارض و علايم آن شديد‌تر و طول درمانش طولاني‌تر خواهد بود. افرادي که در طول زندگي‌شان آبله‌مرغان مي‌گيرند پس از بهبودي از آن، ويروس آبله‌مرغان به‌صورت مخفي در گانگليون‌هاي عصبي بدن‌شان باقي مي‌ماند. اين اتفاق براي همه افراد مي‌افتد و هيچ عارضه‌اي براي فرد ايجاد نمي‌کند. ممکن است تا آخر عمر هم هيچ علامتي نداشته باشد و ويروس مجددا خود را نشان ندهد. تفکر اشتباه برخلاف تفکر اشتباهي که در ميان مردم وجود دارد، کسي دو بار آبله‌مرغان نمي‌گيرد. يعني قطعا فردي که يک‌بار مبتلا به آبله‌مرغان شده است، به دليل اينکه در مقابل آن ايمني پيدا مي‌کند، براي بار دوم به آن مبتلا نخواهد شد. تنها ممکن است دچار بيماري‌هايي شبيه به آبله‌مرغان شود و آن را با آبله‌مرغان اشتباه بگيرد. بدن خود را قوي کنيد بيماري زونا در صورتي اتفاق مي‌افتد که ويروس مخفي شده در گانگليون‌هاي عصبي فعال شود. اين اتفاق در صورتي رخ مي‌دهد که بدن فرد دچار ضعف ايمني باشد که خود مي‌تواند دلايل مختلفي داشته باشد. انجام شيمي‌درماني، مصرف داروهاي کورتوني، بيماري ايدز، استرس‌هاي روحي، عمل‌هاي جراحي و لاغري شديد از جمله عواملي هستند که مي‌توانند باعث ضعف سيستم ايمني بدن شوند. زماني که اين ويروس نهفته، فعال مي‌شود، خود را به صورت بيماري زونا نشان مي‌دهد. زونا يا آبله‌مرغان؟ علايم کلينيکي بيماري زونا تا حد زيادي با علايم آبله‌مرغان متفاوت است. آبله‌مرغان معمولا با جوش‌هاي آب‌داري ظاهر مي‌شود که سرتاسر بدن را مي‌گيرد که اين جوش‌ها معمولا اول روي تنه و گردن و سپس روي صورت ظاهر مي‌شوند. دوره آن هفت تا هشت روز است و همراه با آن، تب و علايم خفيف سرماخوردگي و آنفلوآنزا نيز مشاهده خواهد شد. اما زونا بيماري کاملا موضعي به شمار مي‌آيد و همراه با تب و علايم سرماخوردگي نيست. زماني که فرد مبتلا به زونا مي‌شود، معمولا تا چند روز قبل از آن بدون اينکه ضايعه پوستي ديده شود، احساس درد و ناراحتي شديدي در نواحي درگير زونا خواهد داشت که به دليل نبود ضايعه پوستي، تشخيص بسيار دشوار مي‌شود و ممکن است برخي اوقات دردهاي قلبي و ريوي با اين بيماري اشتباه گرفته شوند. با گذشت دو يا سه روز از زمان شروع درد، سوزش و خارش، ضايعات پوستي در همان ناحيه‌اي که درد ايجاد شده، به تدريج به صورت دانه‌هاي آب‌دار تاولي ظاهر مي‌شوند که در اين صورت تشخيص زونا براي پزشک راحت‌تر است. از مشخصات ديگر زونا اين است که معمولا تنها يک طرف خط وسط بدن را درگير مي‌کند و ضايعات تاولي از خط وسط رد نمي‌شوند. علاوه بر اين، مايع داخل تاول‌ها کاملا شفاف است و ضايعات معمولا با چيز ديگري اشتباه گرفته نمي‌شوند. اما اگر چند روزي از آن بگذرد يا عفونت مجددي روي اين ضايعات ايجاد شود، ممکن است اين مايع آبکي شفاف تبديل به مايع چرکي شود. بنابراين تظاهر اوليه زونا دانه‌هايي است که در ناحيه درد ايجاد مي‌شود و بعد به‌تدريج آب‌دار و بزرگ‌تر مي‌شوند. بعد از گذشت چند روز مايع داخل تاول تخليه مي‌شود و تاول شروع به دلمه بستن مي‌کند. اين دلمه‌ها پس از مدتي مي‌افتند و جاي آن لک‌هاي کوچک و کمرنگ قهوه‌اي يا قرمز باقي مي‌ماند که آن هم با توجه به سن بيمار بعد از 10 الي 20 روز به‌تدريج از بين مي‌رود. به طور خلاصه از زماني که درد شروع مي‌شود تا زماني که ضايعات خشک مي‌شوند، ممکن است چيزي حدود 10 الي 15 روز طول بکشد. بيماري زونا در هر سني ممکن است اتفاق بيفتد. به عبارت ديگر اين بيماري مختص افراد مسن نيست. در صورت وجود ضعف شديد در سيستم ايمني بدن، حتي ممکن است شخص در 20سالگي به آن مبتلا شود. با اين حال زونا در ميان افراد مسن شايع‌تر است. عوارض احتمالي زونا زونا بيماري کاملا موضعي است و به غير از خارش و سوزش و درد، باعث تب، ضعف و بي‌حالي نمي‌شود. اين بيماري معمولا در يک درماتوم محدود پوستي اتفاق مي‌افتد. هر درماتوم واحدي از پوست است که شاخه‌هاي عصبي به خصوصي در آن قرار گرفته است. اين بيماري معمولا محدود به يک يا دو درماتوم است، يعني قسمت‌هايي از پوست را درگير مي‌کند که عصب‌هاي آنها مشترک‌اند. بنابراين، زونا تمام بدن را درگير نمي‌کند. ممکن است روي قسمتي از قفسه سينه، پشت، گردن يا صورت اتفاق بيفتد. زونا بر روي صورت کمي خطرناک‌تر است زيرا اعصاب مربوط به سر و صورت حساس‌تر هستند. اگر اطراف چشم‌ها را درگير کند، مي‌تواند منجر به التهاب قرنيه، آسيب‌هاي چشمي و کوري شود و اگر در نواحي پيشاني اتفاق بيفتد، مي‌تواند منجر به درگيري شريان‌هاي مغز شود. اما اگر در نواحي ديگر مانند قفسه سينه، شکم، دست، پا و اندام‌هاي ديگر باشد، خطر زيادي براي فرد ندارد اما به هرحال بايد به آن رسيدگي کرد تا دوره درمان طي شود. از ديگر عوارض آزار‌دهنده زونا، وجود درد عصبي بعد از زونا است. اين درد در حالي اتفاق مي‌افتد که ضايعات پوستي کاملا برطرف شده و ديگر اثري از زونا وجود ندارد، اما درد خنجري بسيار آزاردهنده‌اي در نواحي درگير شده زونا به خصوص هنگام شب، فرد را آنقدر آزار مي‌دهد که مجبور مي‌شود از مسکن‌هاي خيلي قوي و داروهاي آرام بخش استفاده کند. اين عارضه در همه افراد اتفاق نمي‌افتد. اما اگر فردي درگير آن شود، بسيار شديد و دردناک خواهد بود و ممکن است حتي تا يک سال بعد از درمان بيماري باقي بماند. راه انتقال زونا بر خلاف آبله‌مرغان، زونا از راه تنفسي به افراد ديگر منتقل نمي‌شود و تنها راه انتقال آن، از طريق تماس با مايعي است که از تاول‌ها خارج مي‌شود. بنابراين اگر فردي که تا به حال آبله‌مرغان نگرفته باشد، با مايع درون تاول‌هاي شخص مبتلا به زونا تماس مستقيم داشته باشد، مبتلا به آبله‌مرغان خواهد شد نه زونا. براي مثال اگر کودکي که مادربزرگش مبتلا به زونا است، در منزل بهداشت را رعايت نکند و به طور اتفاقي با ترشحات تاولي او تماس پيدا کند، به آبله‌مرغان مبتلا خواهد شد به شرطي که تا به حال آبله‌مرغان نگرفته باشد. در حالي که اگر در گذشته آبله‌مرغان گرفته باشد، اتفاقي براي او نخواهد افتاد. در نتيجه براي جلوگيري از ابتلاي اطرافيان به آبله‌مرغان لازم است که شخص مبتلا به زونا تحت ايزوله تماسي قرار بگيرد. يعني زخم‌ها و تاول‌هايش را بپوشاند، روزي دو تا سه بار آنها را ضد عفوني کند و حداقل روزي يک‌بار دوش بگيرد تا از ايجاد عفونت‌هاي ميکروبي جديد روي ضايعات جلوگيري و احتمال ابتلاي اطرافيان نيز کمتر شود. زونا واگيردار نيست زونا عملا بيماري واگيرداري نيست و از داخل بدن نشأت مي‌گيرد. به عبارت ديگر، ما زونا را از شخص ديگر نمي‌گيريم، بلکه بر اثر فعال شدن ويروسي اتفاق مي‌افتد که پس از ابتلاي آبله‌مرغان در بدن‌مان پنهان مانده است. پس نکته مهم اين است که اگر شخصي تا به حال آبله‌مرغان نگرفته باشد، در هر سني که ويروس هرپس زوستر يا زونا وارد بدنش شود، آبله‌مرغان مي‌گيرد، نه زونا. براي مثال آبله‌مرغان در 45سالگي هم مي‌تواند اتفاق بيفتد. زونا واکسن ندارد براي پيشگيري از زونا واکسني وجود ندارد زيرا زماني که به آبله‌مرغان مبتلا مي‌شويم، ويروس آن تا آخر عمر در بدن‌مان باقي مي‌ماند و ما نمي‌توانيم از فعال شدن آن جلوگيري کنيم. اما واکسن آبله‌مرغان در تمام جهان به خصوص کشورهاي غربي توليد شده است و جزو واکسيناسيون‌هاي معمولي کودکان انجام مي‌شود. استفاده از واکسن مي‌تواند براي چند سال يا چند دهه ايمني نسبي ايجاد کند اما تاثير آن مادام‌العمر نيست. اين واکسن در کشور ما هنوز جزو واکسيناسيون‌هاي معمولي کودکان قرار نگرفته است و حتي به سختي مي‌توان آن را به صورت تکي و موردي تهيه کرد. درمان زونا چيست؟ توصيه مي‌شود شخصي که مشکوک به ابتلاي زوناست و اولين دانه‌هاي اين بيماري روي پوستش ظاهر شده، طي 24 تا حداکثر 72 ساعت بعد از ظهور اولين نشانه‌ها به پزشک مراجعه کند تا با تشخيص او دوره درمانش را آغاز کند. درمان زونا با استفاده از داروي ضد ويروس هرپس زوستر انجام مي‌گيرد. پزشک با توجه به شدت بيماري، گستردگي آن، شرايط و ضعف سيستم ايمني بيمار تصميم مي‌گيرد که دارو را به صورت تزريقي در بيمارستان تجويز کند يا به صورت خوراکي در منزل. اگر بيمار ضعف ايمني شديد داشته باشد بايد بستري شود و نوع تزريقي دارو را دريافت کند. اما اگر از لحاظ سيستم ايمني مشکلي نداشته باشد، مانند سالمنداني که نسبتا سرحال هستند، مي‌توان براي درمان آنها از نوع خوراکي دارو استفاده کرد. دوره درمان دارويي زونا معمولا بين پنج تا هفت روز است و بعد از آن خود به خود از بين مي‌رود. توصيه مي‌شود که بيمار در دوره درمان خود از محلول‌هاي ضدعفوني‌کننده مانند ائوزين يا بيتادين استفاده کند. اين محلول‌ها به خشک شدن تاول‌ها کمک مي‌کنند. مراقب ناقل‌ها باشيد شخصي که مبتلا به آبله‌مرغان مي‌شود از سه تا پنج روز قبل از بروز علايم آن (تب و لرز و بي‌حالي) تا زمان خشک شدن کامل ضايعات، مي‌تواند از طريق ترشحات تنفسي، عطسه و سرفه بيماري خود را به اطرافيان انتقال دهد. به عبارت ديگر سه تا پنج روز قبل از بروز جوش‌ها و تا حدود هفت تا هشت روز بعد از بروز جوش‌ها مي‌تواند بيماري را انتقال دهد. اما در مورد زونا انتقال بيماري به اين سرعت و شدت نيست و تنها از طريق تماس با ترشحات تاول‌ها اين انتقال رخ مي‌دهد. بعد از دلمه بستن و خشک شدن تاول‌ها ديگر انتقالي صورت نمي‌گيرد. خانم‌هاي حامله، افرادي که در حال شيمي‌درماني هستند و کساني که تا به حال آبله‌مرغان نگرفته‌اند، بهتر است که از تماس با افراد مبتلا به زونا و آبله‌مرغان خودداري کنند. ما را در کانال «آخرين خبر» دنبال کنيد