استئونکروز فک چیست و چگونه می توان آن را مدیریت کرد؟

عصر ايران

بروزرسانی 1400/02/01 - 20:50

استئونکروز فک چیست و چگونه می توان آن را مدیریت کرد؟

عصر ايران/از آن جايي که استئونکروز فک بيماري متداولي محسوب نمي شود، معمولا توجهي که لازم است را دريافت نمي کند و يا بيماران پس از درگيري چندين هفته اي با علائم تازه به پزشک مراجعه مي کنند.

استئونکروز فک که به اختصار ONJ خوانده مي شود، يک بيماري نادر در بافت استخواني فک پايين و يا فوقاني است و معمولا به خوبي بهبود نمي يابد. محققين و دانشمندان در ابتدا تصور مي کردند که بافت استخواني فک در مقايسه با استخوان هاي ساير نقاط بدن فعال تر است و از اين رو ممکن تحت عوامل مختلف بيشتر در معرض آسيب هاي سلولي قرار بگيرد. با اين حال مطالعه اي در سال 2014 انجام شد که اين تفکر را به کلي رد کرده بود. بر اساس اين پژوهش که يافته هاي آن از طريق مرکز ملي اطلاعات زيست فناوري آمريکا قابل دسترسي است، هيچ تفاوتي در ميزان فعاليت سلول هاي استخواني قسمت فک با نواحي ديگر مانند مفصل ران ميان 90 بيمار خانم مورد بررسي ديده نشد.

در سال 2009 يک تيم تحقيقاتي ديگر پژوهشي را به وسيله انتشارات سيج به چاپ رساندند که در آن بيش از 13 هزار بيمار در شمال کاليفرنيا از نظر احتمال ابتلا به ONJ بررسي شده بودند. در ميان 8 هزار نفر از افرادي که به اين مطالعه علاقه نشان دادند، عارضه استئونکروز فک در 0.10 درصد از بيماران تشخيص داده شد. در ادامه دانشمندان به نکته مهم تري دست يافتند: بخش اعظم بيماراني که تشخيص ONJ داشتند، بيش از 4 سال تحت درمان با بيس فسفونات ها (خانواده اي از داروهاي شيميايي که از تخريب توده استخواني بدن جلوگيري مي کنند و بيشتر در پوکي استخوان کاربرد دارند) بودند. بدين ترتيب با وجود نادر بودن بيماري استئونکروز فک، نرخ شيوع آن در بيماراني که از بيس فسفونات ها خصوصا انواع قويتر آنها مانند زولدرونيک اسيد (دارويي متعلق به خانواده بيس فسفونات ها و موثر در درمان بيماري هايي نظير پوکي استخوان، افزايش کلسيم خون به دنبال سرطان و تجزيه استخواني به علت سرطان) استفاده مي کنند، بالاتر خواهد بود.

البته لازم است بدانيم که نمي توان هر علامت مرتبطي را ONJ دانست. به منظور تشخيص اين بيماري علاوه بر انجام آزمايش هاي لازم بايد نشانه هاي غالب براي بيش از 8 هفته ادامه داشته باشند. طي اين مدت زمان نسبتا طولاني استخوان بدون پوشش مانده، خون دريافت نمي کند و شروع به تجربه مرگ خواهد کرد.

چه کساني در ريسک ابتلا به استئونکروز فک قرار دارند؟
طبق گزارشي از انجمن دندان پزشکان آمريکا، پيشبيني احتمال ابتلاي افراد به ONJ چندان امکان پذير به نظر نمي رسد اما عواملي وجود دارند که تحت عنوان "ريسک فاکتور" ياد مي شوند و مديريت اصولي يک سري از آنها مي تواند در کاهش نرخ ابتلا موثر باشد:

- سن بالاتر از 65 سال

- پيوره يا بيماري بافت هاي اطراف دندان (عفونتي است که در ناحيه لثه ها و ساير نسوج نگه دارنده دندان ايجاد مي شود)

- بهداشت ضعيف دهان و دندان

- به دنبال يک عمل تهاجمي مانند جراحي هاي دنداني از جمله کشيدن دندان ها

- استعمال سيگار

- انواع بدخيمي ها مانند سرطان سينه، پروستات، ريه و ام اس

- سابقه شيمي درماني و کورتيکو استروئيد درماني

- استفاده از پروتزهاي دنداني

- سابقه ابتلا به ديابت

- يک سري از عفونت هاي ويروسي مانند ابتلا به عفونت ناشي از هرپس زوستر

- استئوميليت يا عفونت استخواني

از نظر درماني چگونه مي توان به بيماران مبتلا به ONJ کمک کرد؟
همانطور که پيش تر نيز اشاره شد هيچگونه آزمايش تشخيصي براي تعيين ريسک ابتلا به ONJ و يا پيشبيني درصد وقوع آن وجود نخواهد داشت. با اين حال تعدادي عوامل شناخته شده معرفي شدند که با کنترل آنها مي توان خطر ابتلا را کاهش داد. اما به طور کلي وضعيتي که به نام استئونکروز فک شناخته مي شود، با وجود استخواني به اصطلاح اکسپوز (در معرض و پوشيده نشده) و استمرار علائم براي بيش از 8 هفته تشخيص داده مي شود. بيماران به طور معمول از درد فک شکايت دارند و ممکن است با عوارضي نظير تورم بافت نرم و عدم توانايي جويدن غذا نيز رو به رو شوند.

گفتني است که شمار زيادي از بيماران مبتلا به پوکي استخوان که ONJ را هم تجربه مي کنند، به درمان با داروهاي آنتي بيوتيکي و مسکن هاي خوراکي پاسخ خوبي نشان مي دهند و از اين رو نياز به درمان هاي تخصصي تر از ميان مي رود. از طرفي متخصصين روماتولوژي در حيطه اختلالات اسکلتي- عضلاني همچون پوکي استخوان، بهترين گزينه هاي درماني مطرح براي ارائه به بيماران خواهند بود.

استراتژي هاي پيشگيرانه
- يک برنامه بهداشتي جامع و مناسب براي مراقبت روزانه و منظم از دهان و دندان ها روشي بهينه براي کاهش ريسک استئونکروز فک به شمار مي رود. اين موضوع به ويژه براي افرادي که در حال مصرف بيس فسفونات ها هستند از اهميت بيشتري برخوردار خواهد بود.

- به طور کلي و همينطور براي آنهايي که در ريسک بالاتر ابتلا به ONJ هستند، در صورت امکان نجات دندان درمان ريشه به کشيدن کامل دندان ترجيح داده مي شود.

- از آن جايي که استئونکروز فک بيماري متداولي محسوب نمي شود، معمولا توجهي که لازم است را دريافت نمي کند و يا بيماران پس از درگيري چندين هفته اي با علائم تازه به پزشک مراجعه مي کنند. از اين رو ضمن رعايت بهداشت دهان و دندان، توصيه مي شود در صورت استمرار علائم به مدت حداقل 3 روز به يک پزشک حاذق مراجعه کنيد.

- شناخت و همينطور توجه دقيق به نشانه هاي معمول بيماري استئونکروز فک در پيشگيري و در عين حال درمان بيماري بسيار مهم خواهد بود. اين علائم غالبا شامل درد فک، احساس اذيت هنگام جويدن غذا، زخم هاي دهاني، از دست دادن دندان ها و بهبودي ضعيف پس از عمل جراحي دنداني و يا کشيدن يکي از دندان ها هستند.