در محضر بزرگان/ سیره علمی امام رضا راهبرد غلبه بر تهاجم فرهنگی
خراسان
بروزرسانی
خراسان/ مبالغه نيست اگر آيت ا... مکارم شيرازي را از پرکارترين وپراثرترين مراجع تقليد امروز بدانيم .ايشان بيش از نيم قرن قبل ،مجله ارزشمند «مکتب اسلام »را با کمک جمعي ازفضلاي حوزه علميه قم همچون آيت ا...سبحاني، ديگر مرجع تقليد پرکاروپرتاليف، راه اندازي کرد وسرسلسله نسلي متفاوت ازمراجع وفضلاي حوزه شد.
اين مرجع گرانقدر چندين سال است که فصل تابستان به مشهد مقدس مشرف مي شود و علاوه برزيارت، با فضلا وزائران حرم مطهررضوي ديدارمي کند . امسال، دراواخرحضور آيت ا... مکارم شيرازي در مشهد، توفيقي دست داد تا طي تماس با يکي ازاعضاي دفتر وي، قرارگفت وگو با اين مرجع تقليد را بگذاريم .بعداز هماهنگي ،سوال ها براي اين مرجع تقليد ارسال شد. محور سوال ها، مناظرات حضرت امام رضا (ع) درايام کوتاه ولايت عهدي بود که آيت ا...مکارم شيرازي با وجود مشغله هاي فراوان به طور مکتوب به آن ها پاسخ داد. آيت ا...مکارم شيرازي که کتابي درباره مناظرات امام رضا(ع) تاليف کرده است، دراين پاسخ مکتوب ،زندگي پربرکت امام رضا(ع) را سرآغاز يک تحول علمي خواند و دليل ملقب شدن حضرت به «عالم آل محمد (ص) » را تبيين کرد.
مناظره علمي با اهداف سياسي
به نوشته اين مرجع تقليد، مناظرات علمي امام رضا(ع) که با اهداف سياسي خلافت عباسي برگزارشد ، منطق امام (ع) را دربرابر علماي ساير فرق واديان آشکارکرد و در نهايت، ناکامي مامون را در برگزاري اين مناظره ها درپي داشت. نکته مهم ديگري که اين مرجع تقليد در پاسخ مکتوب به سوالات خراسان مطرح کرد، تشابه شرايط امروز ما با شرايط عصرامام رضا(ع) در برخي عرصه هاست؛ امري که به اعتقاد وي اقتضا مي کند، ما نيز با دنبال کردن سيره عالم آل محمد (ص) وازطريق مناظرات علمي و حساب شده ،منطق قوي اسلام را براي جهانيان آشکار کنيم .متن پاسخ آيت ا...مکارم شيرازي به اين شرح است : آغاز ماه ذي القعده، مطابق روايتي ميلاد حضرت معصومه(س) و يازدهم اين ماه ميلاد برادر گرامي اش حضرت رضاست و به همين دليل اين دهه را دهه کرامت و دهه نور و برکت ناميدند.
علت ملقب شدن امام رضا(ع) به «عالم آل محمد(ص)»
مي دانيم هر يک از امامان اهل بيت(ع) به لقبي مشهور شدند از جمله حضرت رضا(ع) به «عالم آل محمد(ص)» در حالي که تمام اين القاب مانند صادق، کاظم و جواد بر تمام امامان صدق مي کند ولي به خاطر پررنگ شدن يک ويژگي از صفات برجسته آن ها، آن لقب براي آنان ماندگار شده است. حضرت رضا(ع) به خاطر مناظرات وسيع و گسترده علمي و کلامي با روساي بزرگ اديان مختلف و پاسخگويي با مسلمات خودشان سبب شد که همگي به علم و دانش او اعتراف کنند و آوازه اش در تمام نقاط کشور اسلام پيچيد، به همين دليل او را «عالم آل محمد(ص)» خطاب کردند.
بهره بردن امام رضا(ع) از فرصت ولايت عهدي
جالب اين که امام گرچه مسئله ولايت عهدي مأمون را با کراهت پذيرفت زيرا مي دانست جنبه سياسي دارد و براي جلب توجه پيروان مکتب اهل بيت(ع) که اکثريت مسلمانان ايران را تشکيل مي دادند، بود حتي شعار «الرضا لِآل محمد(ص)» شعار اصلي قيام ابومسلم و سقوط حکومت بني اميه و روي کار آمدن بني عباس شد، ولي امام از يک جهت خوشوقت بود که مي تواند از طريق جلسات دربار مأمون که کانون خبرهاي مهم کشورهاي اسلامي محسوب مي شد، پيام اسلام و مکتب اهل بيت(ع) را در همه جا نشر دهد.
هجوم افکار و عقايد به جهان اسلام در عصر امام رضا(ع)
نکته مهم اينجاست که با توسعه بي سابقه قلمرو اسلام در عصر هارون و مأمون تمدن هاي مختلف وعقايد و فرهنگ اقوام گوناگون به داخل کشور اسلامي هجوم آورد و درگيري شديد فکري واقع شد. گروهي از مسلمانان مخصوصا جمعي از جوانان شيعه در ميان اين تضاد فکري سرگردان و گرفتار شدند.
اهداف سياسي مأمون از برگزاري مناظرات
مأمون که خود را طرفدار علم و دانش مي دانست و البته بي نصيب از علم نبود واظهار تمايل به تشيع مي کرد، علاقه داشت دربارش مرکز مناظرات علمي گردد تا از فوايد سياسي آن بهره مند شوند.
تعداد مناظرات
مناظرات هفت گانه امام با عمران صابي، جاثليق رومي، هربز اکبر (بزرگ زردشتيان)، رأس الجالوت (بزرگ يهوديان)، سليمان مروزي (عالم بزرگ عقائد در خطه خراسان)، علي بن محمد جهم (مرد ناصبي) و مناظره با ارباب مذاهب مختلف در بصره.
اهميت مناظرات
هر يک از اين مناظرات داراي محتواي عميق و جالبي است که حتي امروز با گذشت حدود هزار و دويست سال از آن تاريخ، راهگشا و روشنگر و بسيار آموزنده و پربار است، هم از نظر محتوا و هم از نظر فن مناظره و طرز ورود و خروج در بحث ها. پيروزي آشکار منطق امام در برابر اين گروه ها از رويدادهاي مهم تاريخ اسلام محسوب مي شود که خوشبختانه متن آن مناظرات در منابع معروف اسلامي آمده و ما آن ها را به طور فشرده در کتاب مناظرات تاريخي امام رضا(ع) آورده ايم.
نقشه سياسي مأمون در مناظرات
نکته جالب ديگر اين که قرائن نشان مي دهد که يکي ديگر از اهداف مأمون اين بود که اگر بتواند ابهت علمي امام را بشکند، مبادا برتري کامل علمي او سبب جلب توجه مردم به بني هاشم و در نتيجه به خطر افتادن خلافت بني عباس شود، هرچند مأمون نه تنها به اين هدف نائل نشد بلکه نتيجه، درست عکس آن بود. به هر حال براي رسيدن به اين هدف، طبق بعضي از روايات معروف، مأمون روزي به دنبال سليمان مروزي که گفتيم معروف ترين عالم کلام (عقائد) در منطقه خراسان بود، فرستاد. هنگامي که سليمان نزد مأمون آمد، به او پيشنهاد مناظره با حضرت رضا(ع) را کرد، سليمان که به علم خود بسيار مغرور بود گفت: من دوست ندارم پسرعموي تو را نزد تو خجل و شرمسار کنم. مأمون گفت: اتفاقا هدف من همين است. سليمان گفت: اگر واقعا چنين است آماده ام. در اين هنگام مأمون دعوت محترمانه اي خدمت امام فرستاد و اورا به مجلس خود دعوت کرد.
ناکامي مأمون در اولين مناظره
امام(ع) به تقاضاي سليمان وارد مسئله معروف «بداء» شد که از مسائل پيچيده کلامي است. امام بحث مشروحي در اين زمينه کرد و سليمان که منکر مسئله «بداء» بود اعتراف کرد که «بداء» حق است و گفت: از امروز به بعد مسئله «بداء» را انکار نخواهم کرد. مأمون رو به سليمان کرد و گفت: اگر سوال ديگري داري مطرح کن. سليمان از حضرت اجازه گرفت و بحث اراده را پيش کشيد (منظور اراده خداست که آيا ازلي بوده يا حادث؟) امام پاسخ کافي به او داد که شرح آن در کتب حديث و کلام آمده. امام از طرق مختلف راه را بر سليمان بست و ثابت کرد که اراده از صفات فعل است و حادث است و نمي تواند عين ذات خدا باشد. سليمان خود را چنان در تنگنا ديد که قادر بر جواب نبود و از سخن گفتن باز ماند.
تشابه شرايط امروز با اوضاع عصر امام رضا(ع) در برخي عرصه ها
نکته مهم ديگري که در اين جا قابل ذکر است، اين است که شرايط زمان ما از جهاتي شبيه شرايط زمان امام رضا(ع) است، فرهنگ هاي بيگانه از طريق رسانه هايي که در يک لحظه از شرق به غرب جهان و از شمال به جنوب اخبار را مي برند، به فرهنگ اسلام هجوم آورده و از سوي ديگر، دشمنان به عنوان يک ابزار سياسي مي خواهند از اين تهاجم فرهنگي که عقايدو اخلاق را نشانه گيري مي کند بهره بگيرند، هرگاه همان روش امام علي بن موسي الرضا(ع) را در پيش بگيريد و ازطرق مناظرات منطقي و محترمانه و حساب شده علمي شبهات را بزداييم و منطق قوي اسلام را روشن سازيم بر اين تهاجم فرهنگي غالب خواهيم شد. اميدوارم از برکات عنايات آن حضرت، علماي اسلام در اين مبارزه پيروز شوند.