گوناگون/ چرا نباید وقت ظهور را تعیین کرد؟

با این حال، متأسفانه شاهدیم که هر از گاهی، برخی افراد به بهانه‌های مختلف، مانند روشن شدن فتنه‌ای جدید در منطقه یا تحولات جهانی، دست به توقیت می‌زنند. این اقدام نه تنها با آموزه‌های دینی و روایات اهل بیت علیهم‌السلام در تضاد است، بلکه می‌تواند موجب گمراهی مردم و ایجاد انحراف در اعتقادات آنان شود. برای روشن شدن ابعاد توقیت، مروری به احادیث توقیت خواهیم داشت.

1. شیخ کلینی در اصول کافی بابی با عنوان «بَابُ کَرَاهِیَةِ التَّوْقِیت‏» (باب کراهت توقیت) دارد و احادیث مربوطه را در آن احصاء کرده است. در یکی از این روایت‌ها می‌خوانیم عبد الرحمن بن کثیر گوید: خدمت امام صادق علیه‌السلام نشسته بودم که مِهزَم وارد شد و عرض کرد: قربانت به من خبر دهید این امرى که در انتظارش هستیم چه زمانی واقع می‌شود؟ فرمود: اى مهزم، کَذَبَ الْوَقَّاتُونَ؛ دروغ گفتند وقت‏‌گذاران و هلاک شدند شتاب‏‌کنندگان و نجات یافتند تسلیم‏‌شوندگان؛ جُعِلْتُ فِدَاکَ! أَخْبِرْنِی عَنْ هَذَا الْأَمْرِ الَّذِی نَنْتَظِرُ مَتَى هُوَ فَقَالَ یَا مِهْزَمُ کَذَبَ الْوَقَّاتُونَ‏ وَ هَلَکَ الْمُسْتَعْجِلُونَ‏ وَ نَجَا الْمُسَلِّمُون‏.

2. در روایتی دیگر می‌خوانیم ابو بصیر گفت از امام صادق علیه السلام راجع به قائم علیه السلام پرسیدم. فرمود: وقت‏‌گذاران دروغگویند، ما خانواده‏‌اى هستیم که تعیین وقت نکنیم؛ «کَذَبَ الْوَقَّاتُونَ إِنَّا أَهْلُ بَیْتٍ لَا نُوَقِّت‏.»

3. سومین روایت مربوط به فضیل بن یسار است. او می‌گوید به امام باقر علیه السلام عرض کردم: براى این امر وقتى هست؟ امام سه بار فرمود وقت‏‌گذاران دروغ گویند، وقت‏‌گذاران دروغ گویند، وقت‏‌گذاران دروغ گویند. (سپس امام در مقام استدلال فرمود) همانا موسى علیه‏‌السلام چون (در طور سینا) به پروردگار خود براى پیغام بردن وارد شد، قومش را وعده سى روز داد، و چون خدا 10 روز بر سى روز افزود قومش گفتند: موسى با ما خُلف وعده کرد و کردند آنچه کردند (یعنى گوساله پرست شدند) پس اگر ما خبرى به شما گفتیم و طبق گفته ما واقع شد، بگویید: خدا راست فرموده است و اگر به شما خبرى گفتیم و بر خلاف گفته ما واقع شد، بگویید: خدا راست فرموده است تا دو پاداش گیرید. «فَإِذَا حَدَّثْنَاکُمُ الْحَدِیثَ فَجَاءَ عَلَى مَا حَدَّثْنَاکُمْ بِهِ فَقُولُوا صَدَقَ اللَّهُ وَ إِذَا حَدَّثْنَاکُمُ الْحَدِیثَ فَجَاءَ عَلَى خِلَافِ مَا حَدَّثْنَاکُمْ بِهِ فَقُولُوا صَدَقَ اللَّهُ تُؤْجَرُوا مَرَّتَیْن‏.»

در این سه روایت مشاهده می‌کنیم که اهل بیت علیهم‌السلام به شدت از تعیین وقت ظهور پرهیز داده‌اند و در حدیث سوم به نوعی به سنت «محو و اثبات» اشاره می‌کنند؛ به این معنا که گاهی خدا حکمی را نسخ می‌کند و گاهی آن را تثبیت می‌کند. این قاعده برگرفته از آیه39 سوره رعد است: «یَمْحُوا اللَّهُ ما یَشاءُ وَ یُثْبِتُ وَ عِنْدَهُ أُمُّ الْکِتاب‏»؛ خدا آنچه را بخواهد محو یا اثبات مى‏کند، و اصل کتاب نزد اوست.

بنابراین تعیین وقت ظهور به دلیل نهی ائمه علیهم‌السلام، اقتضای حکمت الهی، افتادن در ورطه فتنه و یأس به لحاظ عدم تحقق آن و نیز سوءاستفاده و بهره‌برداری‌های سیاسی و جناحی روا نیست. 

اما مصداق توقیت چیست؟ توقیت به این معناست که فردی به طور مشخص به زمان ظهور امام زمان عجل الله تعالی فرجه اشاره کند، خواه با تعیین سال، ماه یا روز ظهور، یا حتی با ارائه‌ی نشانه‌ها و قرائنی که به طور غیرمستقیم به تعیین زمان منجر شود. منتها ظاهر احادیث نشان می‌دهد که حکم عدم توقیت تا قبل از خروج سفیانی جاری است، چرا که اهل بیت علیهم‌السلام ظهور امام عصر عجل الله تعالی فرجه را 6 ماه پس از خروج سفیانی بیان کرده‌اند. این نکته حائز اهمیت است که هرگونه نسبت دادن ناشیانه‌ی یک فرد به سفیانی، به طور غیرمستقیم به توقیت منجر می‌شود؛ زیرا با تعیین سفیانی، زمان ظهور نیز به تبع آن مشخص می‌گردد. همان‌طور که در روایات آمده است: «شش ماه پس از خروج سفیانی، منتظر قیام قائم باشید.» نتیجه آنکه حتی اشاره به نشانه‌های ظهور مانند خروج سفیانی، اگر بدون دقت و بر اساس حدس و گمان باشد، می‌تواند مصداق توقیت محسوب شود. این موضوع اهمیت پرهیز از هرگونه اقدام شتاب‌زده و غیرمسئولانه در این زمینه را بیش از پیش آشکار می‌کند.

بنابراین، وظیفه‌ی مؤمنان این است که با تمسک به تعالیم اهل بیت علیهم‌السلام از هرگونه توقیت پرهیز کنند و به جای آن، با آماده‌سازی روحی و عملی خود، زمینه‌ساز ظهور حضرت مهدی باشند و از هرگونه شایعه‌ای مبنی بر تعیین وقت ظهور بر حذر باشند، در عین حال باید مترصد حوادث آخرالزمانی باشند. رهایی از تطبیق‌گرایی و توقیت به سادگی حاصل نمی‌شود بلکه با افزایش معلومات حدیثی می‌توان از این فتنه نجات یافت.