گوناگون/ غبار فراموشی بر گنجینه ۶۰۰۰ سالۀ ایران

سیاوُش آریا، پژوهشگر و کُنشگر میراث فرهنگی اوایل امسال از محوطه چگاسفلی دیداری داشت و از وضعیت حال حاضر آن، با وجود وعده‌های داده شده درباره جابه‌جایی روستایی که در عرصه و حریم آن ایجاد شده و ازسرگیری کاوش‌های باستان‌شناسی آن با توجه به پیوندی که با خلیج فارس دارد و پیشنهاد وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی برای ثبت جهانی آن، نوشت.

در نوشتار این پژوهشگر و کنشگر میراث فرهنگی که در اختیار ایسنا قرار داده شده، آمده است: « «چِگاسُفلا» را می‌شناسید؟ همان محوطۀ بسیار ارزشمند باستان‌شناختی که تاریخ ایران را دگرگون و ما را با رازهای نهفته در دل خود آشنا کرد. همان جایی که بخش مهمی از تاریخ و فرهنگ ایرانی را در خود جای داده است و هنوز هم رازهای سر به مُهر فراوانی در سینه دارد. صدای «چِگاسفلا» را از ژرفاهای تاریخ می‌شنوید. «چِگاسفلا» دستانش را به سوی ما دراز کرده، او را تنها نگذاریم ...

تُلِ پیش از تاریخی و بی همتای «چِگاسُفلا» با همۀ ارزش های تاریخی و فرهنگی خود، مدتی است به حال خود رها شده و غبار فراموشی دامان آن را گرفته است. ساخت و سازهای مردم روستا روی عَرصه و حریم محوطه، همچنان ادامه دارد و با همۀ پیگیری‌های کاوشگر آن و رسانه‌ها و وعده و وعیدهای مسئولان استانی و وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، روزگار ناخوشایندی را سپری می‌کند. چند سالی است که بنا بوده با همکاری مسئولان استانی، روستایی که روی عَرصه و حریم «چِگاسفلا» برپا شده، جا به جا شود تا بتوان به درستی از یکی از ارزشمندترین و مهم‌ترین محوطه‌های پیش از تاریخی ایران، پاسداری و حفاظت کرد. اما گویا سرنوشت چیز دیگری برایش رقم زده است. تُلِ «چگاسفلا» که کمابیش ۶۰۰۰ هزار سال تاریخ و فرهنگ را در سینه دارد به دست فراموشی سپرده شده و رها شده است. کاوش‌های باستان‌شناسی نیز چندین سال است که دیگر در این محوطه صورت نگرفته است. انگار باستان‌شناسان را خسته کرده و هرچه توان و زور داشته، به کار برده و نتوانسته‌اند از دست‌درازی‌ها و ساخت و سازها روی عرصه و حریم آن پیشگیری کنند!

هرچه جلوتر می‌رویم وضعیت «چگاسُفلا»، این دردانۀ باستان‌شناختی کشور بدتر می‌شود و دست‌درازی ها بیشتر. از همین روی، انتظار می‌رود مسئولان استان خوزستان و وزارت میراث فرهنگی کشور هر چه زودتر به فکر راه چاره‌ای برای آن باشند. باید روستا از روی عرصه و حریم محوطه جابه‌جا شده و کاوش‌های باستان شناسی ادامه پیدا کند.

سخن در خُور نگرش و آنچه اهمیت محوطۀ باستانی «چگاسفلا» را دوچندان می‌کند نزدیکی و پیوندش با دریای همیشه پارس است که از دید مطالعه و پژوهش‌های تاریخی و باستان‌شناختی نزد کارشناسان بسیار اهمیت دارد. همچنین از آن جایی که کشورهای نوپا و قدرت‌های زورگو و استعماری در جهان امروز، همواره بر طبل توخالی استفاده از نام جعلی خلیج ع. ر. ب. ی اصرار می‌ورزند، پاسداری و حفاظت از «چگلاسفلا» ارزش بیشتری به خود می‌گیرد؛ زیرا این محوطه در ۲۰ کیلومتری دریای همیشه جاوید پارس قرار دارد و به باور کارشناسان پیوندی نزدیک و دیرینه با آن داشته است.

آنچه نیاز به یادآوری است، این است که تل پیش از تاریخی «چگاسفلا» با کوشش های کاوشگر آن (عباس مقدم) در فهرست نامزدهای ثبت جهانی سازمان یونسکو قرار گرفته است. اما روشن نیست که با همۀ ارزش های یگانه آن، چرا «چگلاسفلا» را به دست فراموشی سپرده‌ایم و در دو سه سال گذشته، دیگر نامی از آن برده نمی‌شود.

محوطه باستانی «چِگاسفلا» در جنوب خاوری استان خوزستان و جنوب شهرستان بِهبهان جای دارد. همچنین تپه «چگاسفلا» در نزدیکی شمال کرانه‌های دریای پارس در دشت زهره (زیدون) قرار گرفته است. نخستین بار در سال ۱۳۵۰ خورشیدی گروهی به سرپرستی «نیسن» از موسسه شرق‌شناسی دانشگاه شیکاگو و دانشگاه آزاد برلین توانستند ۴۲ موحوطه باستان‌شناختی در دشت زهره از جمله چغاسفلا را شناسایی کنند که مردم بومی به آن چگاسفلا می‌گویند.

کامیارعبدی با گروهی از همکارانش در سال ۱۳۸۸ خورشیدی محوطه چگاسفلا را به ثبت ملی رساند. اما کاوش‌های باستان‌شناسی از زمستان سال ۱۳۹۴ خورشیدی به سرپرستی عباس مقدم در چهار فصل آغاز شد. در همین کاوش‌های باستان‌شناسی بود که یکی از گنجینه‌های بی‌همتا و شگفت‌اَنگیز باستان‌شناختی که همان گورستان و نیایشگاه محوطه چگاسفلا بود، به دست آمد و ما را با روزگار ۶ هزار سال پیش مردمی که در اینجا می‌زیستند و یا به گور سپرده شدند، آشنا کرد.

«چگاسفلا» گنجینه‌ای است از هنر و صنعت که از ویژگی‌های زیستی مردم گفت‌وگو می‌کند. همچنین بیانگر تحولی در تاریخ بشر در ۶ هزار سال پیش است. محوطه‌های شوش، چگاسفلا، دم گر پَرچینه و هَکلان، محوطه‌های باستانی هستند که نمودی از یک نظام مذهبی را نشان می‌دهند. ساختمان گورهای چگاسفلا بسیار گرانسنگ است. در ساختمان این گورها از آجر و سنگ تراش چهارگوش بهره برده شده است. و بهره‌گیری از آجر در شش هزار سال پیش از شگفتی‌های معماری (مِهرازی) ساختمان محوطه به شمار می‌آید. بی‌گمان اَرزنده ترین بخش محوطه که تا کنون به دست آمده، گورستان و نیایشگاه آن است. گورها همگی رو به سوی باختر هستند. در یکی از گورهای چگاسفلا ۵۲ اسکلت یافته شده است که در زمان‌های گوناگون در آن جای گرفته‌اند.»