نظام امنیتی در قرآن و سیره پیامبر(ص) و اهل بیت(ع)

ايکنا

بروزرسانی 1404/05/18 - 12:43

نظام امنیتی در قرآن و سیره پیامبر(ص) و اهل بیت(ع)

ایکنا/

آیت‌الله محمد سند بحرانی، مرجع شیعی و استاد حوزه علمیه نجف اشرف، در گفت‌وگوی اختصاصی با خبرنگار ایکنا در نجف، بحث چارچوب امنیتی در قرآن و سیره پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) را تشریح کرد. وی در پاسخ به این سؤال که «آیا یک چارچوب امنیتی وجود دارد که قرآن کریم، اهل بیت پیامبر(ص) و وحی به آن توصیه کرده باشند و چه موضوعاتی در قرآن کریم به نظام امنیتی یا عقل امنیتی مرتبط هستند؟» گفت: باید توجه داشته باشیم که واژه امنیت در قرآن کریم و روایات تحت عناوین متعددی مورد بحث قرار گرفته است و شاید این عناوین، فصل‌ها یا بخش‌هایی درباره این موضوع را به خود اختصاص دهند. به عبارت دیگر، اگر از نگاه روز و با استفاده از عناوین و اصطلاحات دانشگاهی روز به این علم نگاه کنیم، خواهیم دید که عناوین زیادی در قرآن به این موضوع پرداخته شده است. این یک نکته روش‌شناختی است که باید توسط محققان قرآنی، روایی، فقهی و علوم دینی مورد توجه قرار گیرد.

وی با بیان اینکه عنوان «نظام امنیتی» یا «عقل امنیتی» موضوعی است که در آیات و روایات متعدد قرآنی وجود دارد، اظهار کرد: با این حال، مترادف‌هایی نیز برای این عنوان وجود دارد. به عنوان مثال، عنوان تقیه که به معنای حفاظت، نگهداری و نگهبانی امنیتی است، با این عنوان مترادف است. با این حال، همانطور که تعدادی از فقهای معاصر، از جمله آیت‌الله سیدمحسن حکیم، آیت‌الله خویی، امام خمینی(ره) و آیت‌الله لطف الله صافی گلپایگانی در تعدادی از فتاوای خود که شاید ۱۰ قرن در مورد امر به معروف و نهی از منکر نوشته شده است، بیان می‌کنند، تقیه در تمام ابعاد آن مورد بررسی قرار نگرفته بلکه از بُعد فردی، وظیفه فردی یا امنیت فردی به آن پرداخته شده است. اما در مورد امنیت اجتماعی، امنیت سیاسی، امنیت فرهنگی و امنیت مرتبط با هویت دینی، اصل دین، ارکان و مبانی دین، در کتب فقهی در باب‌‌های امر به معروف و نهی از منکر به آنها پرداخته نشده است. در هر صورت این مورد در قرآن در دو یا چند جا با استفاده از کلمه «تقیه» ذکر شده است، اما این موضوع منحصر به بحث نظام امنیتی با این عنوان نمی‌شود.

آیت‌الله سند بحرانی ادامه داد: امنیت همراه با آرامش نیز عناوینی هستند که در آیات متعددی در قرآن به آنها پرداخته شده است. به عنوان مثال، عنوان «حذر» (هشدار) یک باب یا فصل یا تکنیک نظام امنیتی است. عنوان «هوشیاری»، عنوان «مکر» و عنوان «تدبیر در مقابل دشمن» نیز در این پرونده قرار دارند که مجموعه‌ای از آیات قرآن در مورد نظام مکر سخن گفته‌اند.

وی افزود: همچنین، عنوان «بصیرت» و عناوین «دشمن» و «ولی» یا «دوست» عناوینی مرتبط با نظام امنیتی است. عناوین متعددی در قرآن کریم وجود دارد که به نظام و سیستم امنیتی در قرآن کریم، به‌ویژه در بُعد عمومی آن، نه در بُعد فردی آن، بلکه در ابعاد سیاسی، اجتماعی یا سایر حوزه‌های عمومی مانند اقتصادی، فرهنگی، اخلاقی، فکری و میراثی، یا در بُعد هویت دین یا ارکان آن، می‌پردازند.

استاد حوزه علمیه نجف اشرف بیان کرد: پژوهشگری که حتی اطلاعات کمی از نظام امنیتی داشته باشد، می‌تواند مترادف‌های این عناوین را در آیات و سور پیدا کند. از طریق این مترادفات، می‌توان دیدگاه قرآن، وحی و اهل بیت(ع) و سیره پیامبر(ص) را در مورد این عناوین و نحوه سازماندهی و تحقیق آنها بدست آورد.

وی در خصوص آیات و روایاتی که جنبه امنیتی دارند اظهار کرد: دسته‌ای از آیات و روایات وجود دارند که جنبه پنهان یا جنبه امنیتی را نشان می‌دهند. بنابراین، کلمه «خفاء» یکی از مترادفات امنیت است، با توجه به اینکه امنیت و سیستم امنیتی مبتنی بر بُعد پنهان‌کاری و استتار هستند. این امر اهمیت این موضوع را نشان می‌دهد، خواه کتبی به زبان فقهی نوشته شود یا به زبان تخصصی دانشگاهی، یا به زبان تفسیری یا زبان علم حدیث یا هر زبان علمی، به هرحال اهمیت این موضوع را که یکی از بزرگترین سلاح‌ها و سازوکارهای قدرت است، نشان می‌دهد.

این مرجع شیعی ادامه داد: همانطور که قرآن کریم فرموده است: «وأعدوا لهم ما استطعتم من قوة: و هر آنچه از قدرت در توان دارید، برای مقابله با آنها آماده کنید» نمونه‌هایی از آن شامل مهار اسب‌ها و مواردی از این دست است. ما ابزارهای فیزیکی یا لجستیکی و ابزارهای آتشین و تیز را نیز قدرت می‌نامیم. با این حال، قدرت‌های نرم (مثل سیستم امنیتی) نیز وجود دارند که از برجسته‌ترین و قدرتمندترین ابزارها هستند، همانطور که آیات و روایات به روشنی بیان می‌کنند. سیستم امنیتی یک ابزار نرم، آرام، سبک و بی‌صدا است، اما یکی از بزرگترین، قدرتمندترین و مؤثرترین سلاح‌ها است. برنامه‌ریزی پنهان یا سرّی، سلاحی نامرئی محسوب می‌شود، اما سلاحی بسیار قدرتمند است. ممکن است فردی از جنبه سلاح مادی ضعیف باشد، اما اگر در این سلاح نرم و پنهان، قوی باشد، لذا پیروز خواهد شد. و نیز ممکن است فردی سلاح‌هایی قدرتمند و کشنده‌ داشته باشد، اما از جنبه امنیتی و جنبه پنهان و سری ضعیف باشد. در نتیجه، آنها محکوم به زیان، از دست دادن فرصت‌ها و تسلط دشمن بر خود است.

آیت‌الله محمد سند بحرانی تأکید کرد: این فرموده خداوند متعال که «وأعدوا لهم ما استطعتم من قوة» به این معنا نیست که ما فقط باید این قدرت را به دست آوریم. بلکه شامل همه ابزارها و اقسام قدرت می‌شود. با این حال دست بالای دست بسیار است؛ بالاتر از هر قدرتی، قدرت دیگری و بالاتر از هر قدرتمندی، قدرتمند دیگری هست، همانطور که بالاتر از هر صاحب دانشی، دانای کل دیگری هست.

وی افزود: در مراتب قدرت، نباید از نیروهای امنیتی، سیستم امنیتی و تمهیدات پنهان امنیتی غافل شویم. پس اهمیت بحث در این موضوع در همین است. سرور پیامبران(ص) فرمود: «مؤمن زیرک، نکته‌سنج و محتاط است.» این سه عنوان است و هر یک از عنوان شبیه به آن، تحقیق خاص خود را نیاز دارد. تفاوت بین زیرکی و نکته‌سنجی چیست؟ تفاوت بین نکته‌سنجی و محتاط بودن چیست؟ چرا پیامبر(ص) در این حدیث که در شیعه و سنی روایت شده، ایمان را به این عناوین پیوند داده گویی که این عناوین موجب قوام ایمان است؟

این مرجع شیعی به حدیث دیگری از پیامبر اکرم(ص) اشاره کرد و گفت: حضرت رسول(ص) در جای دیگر می‌فرماید: «مؤمن از یک سوراخ دو بار گزیده نمی‌شود.» یعنی طرز فکر مؤمن باید مبتنی بر مراقبت، هوشیاری، احتیاط، هوشیاری امنیتی و آمادگی باشد تا دو بار مورد حملات مشابه و پنهان قرار نگیرد.

آیت‌الله محمد سند بحرانی در ادامه گفت: حتی از اهل بیت(علیهم السلام) نقل شده است که در مورد آیه «إن اکرمکم عند الله اتقاکم» می‌فرمایند: تقوا یعنی مراقبت از مکر دشمن، توطئه‌های آن و ابزارهای جنگ پنهان با دشمن. همچنین این آیه شریفه نشان می‌دهد که عزت و کرامت مرهون نظام امنیتی است و نظام امنیتی یکی از بزرگترین و مهمترین وظایف شرعی است که بر عهده فرد، امت، نخبگان و جوامع گذاشته شده است. همچنین بزرگترین وظیفه عملی است، تا جایی که از ائمه اطهار(علیهم السلام) نقل شده است که: کسی که تقیه می‌کند، از کسی که نماز را برپا می‌دارد، بزرگتر است. گویی تقیه در واقع با نظام اداری و تدبیر عمومی مرتبط است؛ بنابراین با ولایت و حکومت، مرتبط و از اقامه نماز بالاتر است، زیرا هیچ چیز به اندازه ولایت و حکومت دولت الهی مورد دعوت قرار نگرفته است.

وی افزود: نشانه‌های متعددی وجود دارد که بیانگر آن است که این مسئولیت بر عهده فرد، جامعه، امت، رهبران، رهبر الهی، امام عصر(عجل الله تعالی فرجه الشریف)، نایبان او یا نخبگان است. بزرگترین وظیفه‌ای که بر دوش آنهاست، احساس امنیت، عقل امنیتی و نظام امنیتی است. اگر این وظیفه تا این حد بزرگ است، باید آن را در ابعاد قرآنی و روایی آن و مسئولیت‌هایی که بر عهده متولیان این وظیفه گذاشته شده است، بیابیم. لذا اهمیت آن از بعد نظام امنیتی و در نگاه دین و وحی شریف بسیار بالا است.

استاد حوزه علمیه نجف تصریح کرد: ائمه اطهار(علیهم‌السلام) بیان کرده‌اند که از جمله صفات خداوند متعال، پوشیدگی و پوشاندن یا پنهان کردن است و فرموده‌اند که یکی از موارد مربوط به تقیه نزد خداوند متعال، عالم غیب است. خداوند متعال می‌فرماید: «عَالِمُ الْغَیْبِ فَلا یُظْهِرُ عَلَى غَیْبِهِ أَحَدًا إِلا مَنِ ارْتَضَى مِنْ رَسُولٍ: او دانای غیب است و غیب خود را بر کسی جز رسولی که برگزیده است، آشکار نمی‌کند.» در مورد خداوند متعال، تمام مخلوقات غیب نیستند، بلکه همه آنها بر او گواهی می‌دهند و خداوند بر هر چیز غیب یا آشکاری گواه است. خالق متعال، غیب یا آشکاری ندارد، پس چرا بزرگترین عوالم خلقت خود را در غیب قرار داده است؟ زیرا اگر بخواهیم داده‌های قرآن کریم و قرآن و عترت را از نظر آماری بررسی کنیم، درمی‌یابیم که عالم غیب و عالم شهود، قطره‌ای از اقیانوس علم هستند. هنگامی که خداوند متعال تمام عوالم خلقت خود را غیب و پنهانی قرار داد، «وَ عِنْدَهُ مَفاتِحُ الْغَیْبِ لَا یَعْلَمُهَا إِلَّا هُوَ»، در بیان اهل بیت(علیهم السلام)، از اصطلاح «غیب» بهره برده شده، زیرا اصطلاح «غیب» اصطلاح مهمی است که مترادف با بحث تقیه و امنیت از پنهان‌کاری است.

وی تأکید کرد: هر چیزی که مربوط به غیب است، یک سیاست الهی در عالم امن الهی است. این نشان می‌دهد که آنکه برخی از فقها ممکن است بگویند که «خداوند تقیه نمی‌کند»، تعبیری غیرواقعی است.

این مرجع تقلید بیان کرد: بزرگترین ویژگی که یک مخلوق را می‌تواند شبیه صفات خالق کند، کتمان و پنهان کردن و پوشاندن اطلاعات و حقایق از همه مخلوقات اوست. از امام صادق(ع) روایت شده است: «تقیه سپر خداوند از خلق اوست»، به این معنی که خداوند متعال یک سیستم امنیتی دارد و هر چیزی را برای فرشتگان و نسل‌های انبیا (علیهم السلام) آشکار نمی‌کند.

وی در ادامه نتیجه گرفت: این که باید به اهمیت نظام امنیتی توجه کنیم و بدانیم که این نظام، اوج دین و اوج وظایف، تکالیف و مسئولیت‌هایی است که بر دوش کسانی که به آن مأمورند، به‌ویژه مسلمانان، مؤمنان و پرهیزگاران، گذاشته شده است؛ پرهیزگاران کسانی هستند که احساس امنیت دارند.

آیت‌الله سند بحرانی اظهار کرد: ما به امام دوازدهم که امام غایب است، ایمان داریم. غیبت به چه معناست؟ پنهان شدن. غیبت به معنای ناپدید شدن نیست. بلکه او در خلقت خود غایب است، نه ناپدید. بنابراین، پایان غیبت، ظهور است و نقطه مقابل غیبت، حضور است. بلکه او نزد خدا حاضر است و در میان مسئولیت‌ها و در میان حوادث خطرناک بشریت حضور دارد. با این حال، در واقع، او نقش امامت را در خفا انجام می‌دهد، اگرچه در آشکارا، دستیارانی دارد، یعنی فقها، حوزه‌های علمیه، مؤمنان، صالحان و دیگران.

وی در پایان گفت: اگر امام عصر(عجل الله تعالی فرجه الشریف) را در پیش رو حیّ و حاضر داریم، باید از برجسته‌ترین ویژگی ایشان تقلید کنیم و الگوی خوبی برای ما باشد. بزرگترین نقش‌ها و فعالیت‌های ایشان پنهان است، نه آشکار. لذا باید علم امنیت عمومی را با استفاده از تجربیات بشر و منابع وحی، بدست آوریم و این مطالعات باید با هم ترکیب شوند. تلاش‌های دانشگاهیان و حوزویان در این زمینه باید با هم ترکیب شود تا بتوانیم از قرآن، اهل بیت پیامبر و تجربیات بشری استخراج کنیم تا تمسک به قرآن برای ایجاد قدرت، توانایی، عزت، کرامت، عدالت و کمک به مستضعفان جهان بیش از پیش رشد یابد.

گفت‌وگو از محسن مسجدجامعی
ترجمه از فرشته صدیقی