اکوتوریسم/ دیدنی های فراوان در غار زیبای نخجیر

برترين ها/ تا به حال ديده بوديد به گل هاي آهکي يک غار آب بدهند تا رشد کنند؟ غارها هم مانند گل ها به توجه، مهرباني و آب نياز دارند! اين جمله رييس انجمن غارشناسان ايران است که در حين پاکسازي غار نخجير به مناسبت روز «غار پاک» بطري آب بزرگي را به سختي از ميان دالان ها بيرون مي کشد و با آب درون بطري، يکي از غار نهشته ها را سيراب مي کند. غار نخجير در پنج کيلومتري شهرستان دليجان آرام گرفته است؛ غاري سه طبقه که گذرگاه طبقه دوم آن گردشگري شده و تا طول 1200 متري آن به شکل غيراصولي کف سازي شده است. اين غار که به روايتي 70 ميليون سال از عمرش مي گذرد، در سال 1368 کشف شد که بعد از گذشت 13 سال از کشف اش تصميم مي گيرند آن را گردشگري کنند و با انفجاري دهانه آن را وسعت دادند و سکوتش را شکستند و از همان روز به بعد مرگ را بر آن آسان کردند! تغيير اقليم در نخجير به خاطر حفر تونل! در سال هاي بعد براي دسترسي گردشگران تصميم گرفتند دهانه اي در انتهاي غار ايجاد کنند تا هنگامي که آنها از يک دهانه وارد غار مي شوند، از دهانه اي ديگر خارج شوند؛ اين اقدام غيرکارشناسانه با اعتراض بسياري از غارنوردان، دوستداران طبيعت و محيط زيست همراه شد که سرانجام بعد از تغييرات بوجود آمده در اقليم نخجير و مرگ بخش هايي از آن جلوي عمليات عمراني براي پيشروي گرفته شد، اما صدماتي که به اين موجود زيبا و جاندار وارد شد ديگر جبران نشد. «فاطمه سبک خيز،» استاد دانشگاه ژئومورفولوژي استان اصفهان در بحث آسيب شناسي ژئوتوريسم غارها با نگاهي به غار نخجير مي گويد: در اين غار رينستون، دراپري (پرده مانندها)، فلوستون، پاپ کورن ها يا همان نخودي شکل هاي بسياري ديده مي شود. سال 1378 ابتداي زماني که تونلي به عمق 400 متر در حال احداث بود و هنوز به شکل کامل انجام نشده بود، از اين غار ديدن کردم، بسيار شگفت زده شدم، چون غار کاملا پويا، زنده و بسيار زيبا بود. مرگ پاپ کورن ها او ادامه مي دهد: در همان سال و در طول مسير، مکان هايي نيز براي ساخت کافي شاپ تعبييه شده بود که الحمدالله شکل نگرفت. هنگامي که اين تونل ايجاد شد، دوباره از اين غار ديدن کردم، حدود 5 متري غار با کوراني از هواي سرد مواجه شدم که نتيجه حفر تونل بود و اين باد موجب خشک شدن بخش هايي از آب موجود در غار مي شد که بعد از آن ديگر تشکيل پاپ کورن ها را نديدم و تا يک هفته افسرده بودم. اين کارشناس مي افزايد: از آن پس غار را مُرده ديدم، چون با ايجاد اين تونل اقليم غار عوض شد؛ البته بعد از مدتي که در تونل ايجاد شده بسته شد، حال غار کمي بهتر شد. بريدن سنگ نهشته ها سبک خيز همچنين اظهار مي کند: برخي افراد يادگاري هايي به روي ديواره هاي غار نوشتند که براي پاک کردن آن اسپري ها و رنگ هاي سفيد استفاده کرده اند که کار غير اصولي است و از رشد غار نهشته ها جلوگيري مي کند. از طرفي براي آنکه سر بازديدکنندگان به «استالاکتيت ها» (رسوبات آهکي که از سقف غار آويزان مي شوند) نخورد، به شکل غيرحرفه اي آن را برش زده اند که انجام چنين کاري از دست گردشگران برنمي آيد. او اضافه مي کند: در هيچ کجاي دنيا نمي آيند براي نهايت 20 گردشگر با نورافکن هاي بزرگ که گرماي بسياري ايجاد مي کند، مسير يک غار را روشن کنند؛ بلکه از کلاه ايمني که چراغ سر دارد استفاده مي کنند تا هم در مصرف برق صرفه جويي شود و هم به غار آسيب نرسد. اما گرماي نورافکن هايي که در اين غار نصب شده به غارنهشته ها آسيب مي رساند و شرايط رشد باکتري ها و قارچ ها را فراهم مي کند. درگيري به خاطر اجازه نداشتن براي گرفتن عکس غار نخجير در روز «غار پاک» پذيراي جمعيت بسياري از گردشگران ناخوانده بود که بسياري از آنها بدون راهنما از غار ديدن مي کردند. گرچه آنهايي هم که با راهنما پا به درون غار مي گذاشتند چندان به توصيه ها گوش نمي کردند و علي رغم توصيه هاي آنان مبني بر عکس نگرفتن، به محض اينکه راهنما رويش را برمي گرداند عکس شان را مي گرفتند! در برخي از موارد هم نزديک بود کار به درگيري منجر شود که در نهايت با سکوت راهنمايان ختم به خير مي شد. گرچه به گفته يکي از غارنوردان، نور يا فلشي که گرما نداشته باشد به غارنهشته ها آسيب نمي رساند. هجوم گردشگران براي بازديد هزينه ورودي براي بازديد غار 5 هزار تومان است و معمولا هر 10 دقيقه، يک گروه 10 نفره از غار ديدن مي کنند؛ اما در اين روز به دليل ازدياد جمعيت، گردشگران براي اينکه هر چه زودتر داخل غار شوند، تحمل آنکه اين زمان را صبر کنند نداشتند و آنهايي هم که به همراه خانواده هايشان آمده بودند با گروه هايي بيش از اين تعداد وارد غار مي شدند، تا جايي که حتي گروه غارنوردان و دوستداران محيط زيست هم نمي توانستند به خاطر شلوغي کار پاکسازي را انجام دهند. تفاوت مديريت در«نخجير» با غار«جعيتا» در لبنان اين در حالي است که در همين کشور لبنان که فاصله چنداني از ايران ندارد، غاري به نام «جعيتا» وجود دارد که جلوي ورودي غار کمدهايي گذاشته اند که تمام وسايل گردشگران را مي گيرند و کليد کمد را تحويل آنها مي دهند، سراسر غار هم مجهز به دوربين مدار بسته است و به محض اينکه گردشگري به طور مخفيانه عکس بگيرد، حراست غار وارد عمل مي شود و گردشگر را به بيرون هدايت مي کند. بخش هايي از کف غار هم به وسيله شيشه محافظت مي شود. غارنوردي با کت و شلوار و کفش پاشنه بلند! کف سازي غير اصولي نخجير حرف تازه اي نيست و به قول «فاطمه سبک خيز»، حتي آقايان هم مي توانند با کت و شلوار و بدون آنکه خاکي شوند از غار بازديد کنند. گرچه ديده مي شد بسياري از گردشگران خانم هم با کفش هاي پاشنه بلند، غارنوردي را به جا آوردند! گردشگران در طول بازديد از مسير و در قسمت هايي که راه باريک مي شد با گرفتن غارنهشته ها، به بسياري از آنها آسيب مي رساندند يا حتي از شکل گيري قنديل يا بلورها جلوگيري مي کردند زيرا هيچ آگاهي نسبت به اين ميراث گرانبها نداشتند و کسي قبل از ورود آنها به غار توجيهشان نکرده بود. از طرفي راهنمايان هم بيشتر در نگرفتن عکس تذکر مي دادند و در برابر لمس غارنهشته ها توسط بازديدکنندگان سکوت مي کردند. انتخاب اسم هاي کارتوني براي سنگ نهشته ها معرفي غيرعلمي غار نهشته ها از ديگر نکات قابل توجه است. در طول مسير برخي از غارنهشته ها با تابلوهايي به نام «تمساح»، «بچه فيل»، «لاک پشت» يا «کرگدن» و ... معرفي شده اند که نه تنها گردشگر ايراني را با اطلاحات علمي غار آشنا نمي کند حتي ممکن است براي گردشگر خارجي هم ابهام ايجاد کند که اين اصطلاح يعني چه؟! در طول مسير نخجير شکاف هايي ديده مي شود که در قسمت هايي خود غار آن را ترميم کرده است، اما درباره به وجود آمدن اين شکاف ها دو تعبير وجود دارد، برخي از شکاف ها به شکل طبيعي و بر اثر فشار هوايي که از درزها وارد مي شوند شکل مي گيرند و برخي ديگر هم که حد فاصله 400 متري تونل ايجاد شده اند به خاطر انفجاري که براي ايجاد تونل انجام شده، شکل گرفته است. تخريب غارها با سر و صدا و دي اکسيدکربن البته سر و صدا نيز مي تواند به ايجاد شکاف در غار دامن بزند. بسياري از گردشگران که با بچه هاي کوچک وارد غار مي شدند، بدون آنکه متوجه باشند سر و صدا چه آسيب هايي مي تواند به آن وارد کند از جيغ فرزندانشان به وجد مي آمدند و حتي در گاهي موارد خودشان هم با فريادشان فرزندانشان را همراهي مي کردند! از اين ها گذشته دي اکسيد کربن حاصل از تنفس گردشگران براي حال غار اصلا خوب نيست. در طول مسير بازديد از غار، نخاله هاي حاصل از مصالح ساختماني براي آماده سازي ديده مي شد، از لاشه هاي پراژکتورها گرفته تا کيسه هاي سيمان. به گفته يکي از غارنوردان، عمليات پاکسازي تا 400 متري اول از طول 1200 متري غار انجام شده و بيشتر زباله هاي خارج شده را مصالح به کار رفته براي آماده سازي غار به انگيزه گردشگري کردن تشکيل مي داد، از براده هاي آهن تا لوله ها و کابل هاي برق ، کلاه هاي صنعتي و مواد پلاستيکي. چه لزومي دارد همه از غارها بازديد کنند؟ گرچه اقدامات خوبي هم براي کمک به غار نخجير صورت گرفته است؛ مثلا تالاري که به اسم «عروس» نامگذاري شده، بسته شد تا ورود گردشگران آسيب بيشتري به آن نرساند. از طرفي گردشگران نمي توانند با خودشان کيف دستي يا خوراکي وارد کنند. اما آيا واقعا همه بايد از غارها ديدن کنند؟ بهتر نيست تنها گردشگراني که به اين زيبايي ها علاقه دارند و اطلاعات کافي هم دارند از آن ديدن کنند؟ يا تنها آنهايي که علاقه دارند به همراه گروهاي غارنورد و بعد از گذراندن دوره ي آموزشي، ديدن اين زيبايي ها را تجربه کنند؟ از طرفي مي توان در محوطه بيروني غار براي گردشگران يک کلاس آموزشي چند دقيقه اي گذاشت و آنها را با رفتن به چنين مکان هاي طبيعي و از خطراتي که ممکن است برايشان رخ بدهد مطلع کنند، تا آنهايي که به اصطلاح براي تماشاي غار آمده اند بدون هيجان از جايي که به ديدنش آمده اند يا به زيبايي هاي آن توجه کنند، برنامه برگشت به خانه شان را نچينند و حداقل متوجه باشند براي ديدن چه چيزي هزينه کرده اند و براي حفظ اين ميراث دل بسوزانند نه آنکه به دنبال آن باشند تا يکي از قنديل ها را براي يادگاري با خود به خانه ببرند! زيرا حتي همان بلورهايي که روي زمين مي افتند اگر آب به آنها برسد، رشد مي کنند.