گوناگون/ سیاه‌چادر عشایری، خانه‌ای عایق گرما و سرما

ميراث آريا/ سياه‌چادربافي يکي از اصيل‌ترين هنرهاي سنتي عشاير ايران است که در مناطق مختلف تقريبا به صورت يکسان بافته مي‌شود. بافندگان سياه‌چادر براي بافت اين نوع چادر، موي بز را به کمک تاراخ (شانه) از هم مي‌شکافند و رشته رشته مي‌کنند. نحوه بافت و ابزار به کار رفته در بافت اين چادرها کاملاً مشابه نوع بافت و ابزاري است که در گليم‌بافي استفاده مي‌شود. سياه‌چادر عشاير از چندين بخش از جمله پايه يا ستون چادر، تيرهاي افقي سقف، چيق و طناب‌ها و چوب‌هاي کوچک و بزرگ تشکيل مي‌شود. پايه و ستون چادر اولين بخش از اين مسکن ابتدايي است که سياه چادر روي آن بر پا مي‌شود. تيرهاي افقي که کمجک نام دارد، چادر را بر روي تيرهاي عمودي نگه مي‌دارد و براي پوشش ديواره و سقف چادرها به جاي يک تکه چادر بزرگ از چند تکه چادر استفاده مي‌کنند. بايد توجه داشت حمل و نقل چادر به صورت بافتي بزرگ به علت سنگيني و وسعت فضايي که اشغال مي‌کند دشوار است و بر پا کردن آن نيز با مشکلات زيادي همراه خواهد بود. ديواره و سقف چادر از دو تکه بزرگ سياه‌چادر تشکيل مي‌شود و درست در بالاي تيرهاي عمودي يعني در سقف آن به کمک چوب‌هاي کوچکي به ارتفاع 50تا 40 سانتي‌متر که سولو (Solo) نام دارند،به هم وصل مي‌شود و به اين ترتيب سقف بسته مي‌شود و شکل کامل يک چادر به وجود مي‌آيد. سر تيرهاي عمودي و پايه چادر به کمک رشته طناب‌هايي با ميخ به زمين اطراف چادر محکم شده است. سياه‌چادرها به عنوان مسکن اوليه عشاير داراي مزيت‌هاي فراواني‌اند که وزن کم يکي از اين مزيت‌هاست که سبب مي‌شود به آساني بتوان آن‌ها را برپا و جمع کرد. اين مسکن اوليه يک عايق رطوبتي و حرارتي به شمار مي‌آيد به اين ترتيب که در هواي سرد، داخل چادر گرم‌تر و در هواي گرم، هواي چادر خنک‌تر از بيرون است. همچنين، با وجود روزنه‌هايي که در بافت آن ديده مي‌شود، هرگز آب و باران در آن نفوذ نمي‌کند و عايق رطوبتي بسيار خوبي است. از ديگر مزيت‌هاي سياه‌چادر مي‌توان به رسيدن به خودکفايي اقتصادي اشاره کرد چرا که تهيه مواد اوليه بافت و برپا کردن اين چادرها از سوي اهالي انجام مي‌شود. ديواره پايين يا پايه اين سياه‌چادرها با ني‌هاي قميش به هم بافته شده ساخته مي‌شود. از اين ني‌ها (چيق‌ها) براي ايجاد ديوارک‌هاي موقتي براي جداکردن بخش‌هاي داخلي چادر نيز استفاده مي‌شود. داخل اين سياه‌چادرها سکويي وجود داشت که براي آشپزي، نشستن و رفع خستگي مورد استفاده قرار مي‌گرفت و همچنين به علت ارتفاعي که نسبت به کف چادر داشت، از ورود حيوانات به اين قسمت چادر جلوگيري مي‌کرد. گاهي براي ايجاد تنوع ديداري و ظاهر خوش در اين بافته‌ها، از موي بز کرم‌رنگ هم استفاده مي‌شود و اين تنوع رنگ به صورت نوارهاي پهن کرم و قهوه‌اي در بافت چادر خود را نشان مي‌دهد . در گذشته، سياه‌چادر براي اسکان در نظر گرفته مي‌شد ولي امروزه خانه‌ سنگي و گلي جاي آن را گرفته است و سياه‌چادرها بيشتر به عنوان آغل و اصطبل مورد استفاده قرار مي‌گيرند.