پل های تاریخی زاینده رود حلقه های ارتباط بین طبیعت، انسان و آفرینش

آريا/ ايجاد ارتباط انديشمندانه بين طبيعت، انسان و آفرينش يکي از شگفتيها و پيامهاي پر رمز و راز در معماري بناهاي تاريخي اصفهان از جمله پلهاي تاريخي زاينده رود است . زاينده رود را بايد زاينده انديشه ها ناميد، آنگاه که گستره رود از دهانه پلهاي تاريخي مي گذرد و جلوه هاي بي بديل معماري اين بناها در چشمان زلال آب مي درخشد، اين رويش به بار مي نشيند و آدمي با جسم و جان خود ثمرات آنرا مي چيند. پلهاي تاريخي زاينده رود، نه تنها براي عبور افراد بلکه به منظور گذر از محصورات اين جهان، ايجاد ارتباط بين آب ،باد ، طبيعت و انسان، معماري شده و هدف اصلي آن اتصال و ارتقاي معنوي و بصيرت آدمي است . در معماري اين بناها، علاوه بر نيازهاي زندگي روزمره شهروندان، به نيازهاي روحي و ظرافتهاي انساني توجهي خاص شده بگونه اي که تاثير پذيري همه افراد با هر مليت،مذهب و فرهنگ از اين بناها، ژرف و تعالي بخش است. سازه پلهاي تاريخي زاينده رود بازديد کنندگان را به درکي مشترک از گذر زمان و پيوند بين انسان و طبيعت دعوت کرده و به ژرفاي رمز آفرينش مي کشاند، يکي از جلوه هاي کم نظير پلهاي تاريخي زاينده رود قابليت برقراري ارتباط معنايي بين بازديد کنندگان از طريق اشکال و زواياي هنر معماري است. اين ارتباط در پرتو هنر معماري پل خواجو و سي سه پل به نقطه اوج مي رسد و اينجاست که انسان و آب، به درکي مشترک و احساسي مشابه مي رسند، درکي که ناشي از فهم مشترک ، همراه با بيم و اميد نسبت به آينده است . پلهاي تاريخي زاينده رود از مهمترين جاذبه هاي بصري و تاريخي اصفهان و مورد توجه گردشگران خارجي ، داخلي است. برخي کارشناسان معتقدند: زاينده رود و پلهاي تاريخي آن ارتباط سريع و صادقانه اي با بازديدکنندگان برقرار مي کنند و زمان ماندگاري گردشگران در اين اماکن بيش از ساير اثار و بناهاي تاريخي شهر اصفهان است . * زاينده رود به عنوان بزرگترين رودخانه فلات مرکزي ايران از زرد کوه بختياري در حدفاصل بين لرستان و اصفهان سرچشمه مي گيرد. اين رود در کوير مرکزي ايران به سمت شرق حدود ۲۰۰ کيلومتر پيش مي رود و باگذر از شهرستان هاي فارسان،داران،شهرکرد،زرين شهر و اصفهان در نهايت به باتلاق گاوخوني در حدود 120کيلومتري جنوب شرقي اصفهان مي ريزد. برروي زاينده رود مجموعا 12 پل مهم وجود دارد که از اين تعداد ، شش پل با معماري جديد ساخته شده و تنها کاربري آنها ارتباط فيزيکي و تردد بين دو سوي رودخانه است اما شش پل ديگر به عنوان پلهاي تاريخي علاوه بر ارتباط فيزيکي بين دو سوي رود از جاذبه هاي بصري اين شهر محسوب مي شود و به لحاظ اعجازهاي معماري نقش حلقه هاي ارتباطي بين انسان، آب، باد، طبيعت و زيبائيهاي آفرينش را ايفا مي کنند. * گذري بر پلهاي زاينده رود 1- پل شهرستان پل شهرستان يا پل ' جي ' يا پل 'جسر حسين ' قديمي ترين پل اصفهان روي رودخانه زاينده رود است. اين پل در زمان ساسانيان ايجاد شده و در دوره ديلميان و سلجوقيان تعمير و مرمت شده است. پل شهرستان در جي قديم در شرق اصفهان واقع شده و پايه ‏هاي آن بر روي سنگهاي طبيعي کف رودخانه استوار گرديده است. طول پل از ستون مدور آجري تا انتهاي سنگفرش قديمي، حدود ۱۰۵ متر و عرض آن از ۴/۲۵ تا ۵ متر متغير است. جهت پل، شمالي - جنوبي با کمي انحراف است. پل شهرستان داراي يازده چشمه و دوازده پايه سنگي بزرگ است اما قسمت فوقاني پل که جهت عبور و مرور بوده خراب شده است و اکنون عابران پياده از آن استفاده مي کنند . پل شهرستان در تاريخ ۱ دي ۱۳۴۸ با شماره ثبت ۸۸۹ به عنوان يکي از آثار ملي ايران به ثبت رسيده است. اين پل، يک پل جنگي و نظامي بوده است. از نظر معماري و قدمت پل هاي قديمي ايران، فقط پل دزفول و پل شوشتر با اين پل برابري مي کنند. آثار بر جاي مانده مسجد جامع جي از دوران سلاجقه و مقبره الراشد بالله خليفه عباسي و قلعه قديمي اصفهان به نام سارويه (کهندژ) و حصار جي را در مجاورت اين پل تاريخي مي توان مشاهده کرد. در مجاورت اين پل از دير باز مردماني سخت کوش و نجيب زيسته اند که هنوز هم با پسوند فاميل شهرستاني مي توان آنان را شناخت . 2- پل جويي پل 'جويي' که بدان پل چوبي نيز مي گويند با عرض کم و طول ۱۴۷ متر در شهر اصفهان ميان دو پل ' الله وردي خان' ( سي و سه پل) و پل خواجو قرار دارد. اين پل به دستور شاه عباس اول در سال ۱۰۶۵ قمري به منظور ارتباط باغهاي سلطنتي در ساحل شمالي و جنوبي رودخانه زاينده رود بنا شد. برج شش گوشه وسط پل با چشمه هاي آب جاري نظرگاه اميران، اشراف، مهمانان و سفيراني بود که به حضور شاه مي رسيدند. در قسمت غربي اين پل، آب رودخانه به صورت درياچه اي در مي آمد به همين لحاظ به آن «پل درياچه» نيز مي گفتند. نام ديگر آن پل سعادت آباد است و اکنون در خيابان کمال اسماعيل قرار دارد. 3- پل مارنان اين پل در اصل «ماربين » نام داشته است که کلمه ماربين از ريشه «مهر بين» از فرهنگ اوستايي گرفته شده است و چون قرنها قبل از ظهور زرتشت، معبد مهرپرستان بر فراز کوه آتشگاه از تمام روستاهاي اطراف آن مشاهده مي شده است، مهربين در زبان پهلوي ساساني به «ماربين» در دوره ساسانيان و به دنبال آن در طول مدت ۱۵ قرن تاريخ اسلامي ايران با همين نام شناخته شده است. از زمانهاي بسيار دور همچنان که پل جي يا پل شهرستان واسطه اتصال شمالي ترين ساحل شهري زاينده رود به جنوبي ترين ساحل مقابل بوده است، پل مارنان نيز واسطه اتصال دو ساحل شمالي و جنوبي رودخانه در غربي ترين قسمت شهر اصفهان بوده است و روستاهاي ماربين از طريق پل مارنان (پل ماربانان و پل ماربين) به روستاهاي مقابل آن در ساحل جنوبي رود خانه متصل مي شده است، شکل امروزي پل مارنان با نماي ساختماني آن در عصر صفويه تغييري نکرده ولي تعميرات مکرر داشته است. 4- پل خواجو : ' بابا رکن الدين' يا پل 'خواجو '، بر روي رودخانه زاينده رود در شرق سي وسه پل قرار دارد. اين اثر در تاريخ ۱۵ دي ۱۳۱۰ با شماره ثبت ۱۱۱ به عنوان يکي از آثار ملي ايران به ثبت رسيده است. اين پل را پل 'شاهي 'و 'بابا رکن الدين' و 'شيراز ' و ' حسن آباد ' هم ناميده اند و از بناهاي شاه عباس دوم صفوي است که در سال ۱۰۶۰ هجري قمري بنا شده است. درازاي پل ۱۳۳ متر و پهناي آن ۱۲ متر است. اين پل را به نامهاي ديگري نيز خوانده اند ولي به سبب قرار گرفتن در محله خواجو به پل خواجو معروف است. پل خواجو به خاطر معماري و تزئينات کاشيکاري آن از ديگر پلهاي زاينده رود مشهورتر است. اين پل که در دوران صفوي يکي از زيباترين پلهاي جهان به شمار مي رفت، کاربرد سد و بند نيز داشته است. به هنگام برگزاري مسابقات شنا، قايقراني و برگزاري جشن ها، با بستن بندها که در بين دهانه هاي پل قرار داشته است، درياچه اي مصنوعي بوجود مي آوردند. در ميان هريک از دو ضلع شرقي و غربي پل، ساختماني بنا شده که شامل چند اتاق مزين به نقاشي است. اين ساختمان که شاه نشين ناميده مي شود در آن دوره جايگاه بزرگان و اميراني بوده که براي تماشاي مسابقات شنا و قايقراني بر روي درياچه مصنوعي به اين مکان فراخوانده مي شدند. در گوشه هاي ضلع شرقي پل خواجو دو شيرسنگي وجود دارد که به ظاهر ' نماد سپاهيان بختياري محافظ اصفهان و زاينده رود' است. پل خواجو داراي ۲۴ دهانه است که از مکعب هاي به دقت تراش خورده ساخته شده و در بخش مياني، با سدهاي چوبي براي جلوگيري از جريان آب رودخانه مسدود مي شده است. 5- سي و سه پل سي وسه پل يا پل لله ورديخان که شاهکاري از آثار دوره پادشاهي شاه عباس يکم است، به هزينه و بازبيني سردار سرشناس او الله ورديخان بنا شده است. نام هاي ديگر اين پل «سي و سه پل» و «پل سي و سه چشمه» و «پل چهارباغ» و «پل جلفا» و سرانجام «پل زاينده رود» است. تاريخ بناي اين پل را شيخ علي نقي کمره اي شاعر زمان شاه عباس در شعري به گونه ماده تاريخ، سال ۱۰۰۵ هجري به حساب آورده است و اين سال، درست همزمان با روزهايي است که خيابان بي همتاي چهارباغ هم ساخته شده است. اين پل ۲۹۵ متر درازا و ۱۴ متر پهنا دارد و درازترين پل زاينده رود است. در دوره صفويان مراسم جشن آبريزان يا آب پاشان در کنار اين پل صورت مي گرفته است و در سفرنامه هاي جهانگردان اروپايي آن دوران اشاراتي به برگزاري اين جشن شده است. ارامنه جلفا هم مراسم « خاج شويان » خود را در محدوده همين پل برگزار مي کرده اند. اين اثر در تاريخ ۱۵ دي ۱۳۱۰ با شماره ثبت ۱۱۰ به عنوان يکي از آثار ملي ايران به ثبت رسيده است. 6- پل زمانخان اين پل تاريخي در مجاورت شهر سامان در استان چهارمحال و بختياري واقع شده است .اين پل يکي از بناهاي با ارزش و قديمي استان چهار محال و بختياري است که داراي دو دهانه و 30متر طول است و بر روي سه پايه سنگي طبيعي بنا شده و در 29 کيلومتري شمال شهرکرد قرار دارد. در ادوار گذشته ايلات و عشاير بختياري از روي پل آمد و شد مي کردند. اين پل به دست يکي از روساي عشاير به نام زمان خان احداث شده است . اين منطقه داراي آب و هواي معتدل و بسيار لطيف و پاکيزه است و در روزهاي تعطيل پذيراي سيل گردشگران مي باشد. *پل هاي جديد: پلهاي جديد زاينده رود بر خلاف پلهاي تاريخي جاذبه بصري و معنايي ندارد و تنها کاربرد آنها تردد و عبور مرور است . 1- پل فلزي پل فلزي اولين پلي بر روي زاينده رود در شهر اصفهان است که به صورت کاملاً فلزي با پايه هاي بتوتي در سال ۱۳۳۵ ساخته شده است و خيابان بهشتي (شاپور سابق) را به خيابان خيابان حکيم نظامي مرتبط مي کند. 2- پل فردوسي پل فردوسي از مجموعه پلهاي جديد ساخته شده بر روي زاينده رود در شهر اصفهان است. اين پل در حد فاصل سي وسه پل در غرب و پل جويي در شرق قرار دارد و «خيابان فردوسي» در شمال زاينده رود را به «خيابان شيخ صدوق شمالي» در جنوب اين رود پيوند مي دهد. 3- پل آذر پل آذر از مجموعه پل هايي است که با معماري نو بر روي زاينده رود در شهر اصفهان ساخته شده است. به تاريخ ۷ مهر۱۳۵۲ مراسم کلنگ زني آن آغاز شد و در سال ۱۳۵۷ گشايش يافت اين پل در ميان پل فلزي در غرب و سي وسه پل در شرق قرار دارد و خيابان آذر در شمال زاينده رود را به خيابان توحيد در جنوب اين رود پيوند مي دهد. خيابان آذرجنوبي، (توحيد کنوني) پيش از ساخت اين پل وجود نداشت و پس از پايان ساخت پل، خيابان توحيد نيز ساخته شد 4- پل بزرگمهر پل بزرگمهر در حد فاصل پل خواجو در غرب و پل غدير در شرق قرار دارد و خيابان بزرگمهر در شمال زاينده رود را به خيابان سجاد در جنوب اين رود پيوند مي دهد. 5- پل وحيد پل وحيد غربي ترين پل ساخته شده بر روي زاينده رود در محدوده شهر اصفهان است. اين پل در غرب پل مارنان قرار دارد و بزرگراه کمربندي اصفهان از روي آن عبور مي کند. پل وحيد بزرگراه خيام در شمال زاينده رود را به بزرگراه ميرزا کوچک خان در جنوب اين رود پيوند مي دهد. 6- پل غدير پل غدير جديدترين پل ساخته شده بر روي زاينده رود در محدوده شهر اصفهان است و بزرگراه کمربندي اصفهان از روي آن عبور مي کند. اين پل در حد فاصل پل بزرگمهر در غرب و پل شهرستان در شرق قرار دارد و بزرگراه صياد شيرازي در شمال زاينده رود را به بزرگراه همت در جنوب اين رود پيوند مي دهد.