ایرانسرا/ بهترین گردشگری زیارتی در ایران

بيتوته/ گردشگري مذهبي يکي از رايج‌ترين اشکال گردشگري در سراسر جهان است که سابقه آن به قرون و اعصار گذشته مرتبط مي‌گردد و بطور کلي شامل سفرها و بازديدهايي مي‌شود که اصلي‌ترين هدف از آنها تجربه اي مذهبي است. جاذبه‌هاي مذهبي، زيارتگاهها و اماکن مقدس هر ساله تعداد زيادي از گردشگران را به سوي خود جذب مي‌کنند، تأسيسات اقامتي و پذيرايي اين نوع از گردشگري مانند مسافرخانه‌ها و زائرسراها با توجه به بافت اجتماعي – فرهنگي و عقيدتي گردشگران و جامعه ميزبان داراي ويژگي‌هاي خاص خود است که در هر کشوري از تنوع بسيار بالايي برخوردار است و نکته قابل توجه در اين زمينه اين است که گردشگري مذهبي تنها شکل از اشکال گردشگري است که بر موانع آب و هوايي غلبه مي‌کند. در يک تقسيم بندي کلي جاذبه‌هاي مذهبي را مي‌توان به هشت دسته تقسيم کرد: 1- مساجد 2- امامزاده‌ها و بقعه‌ها 3- آرامگاه‌ها و قبور 4-تکيه‌ها و حسينيه‌هاي قديمي‌ 5- آتشکده‌ها و آتشگاه‌ها 6-صومعه‌ها و خانقاه‌ها که هريک از اين جاذبه‌هاي مذهبي مي‌توانند داراي بعد محلي، منطقه‌اي، فرامنطقه‌اي، ملي و بين‌المللي باشند. 7- با توجه به تعريف بالا، ما در اين زمينه با دو دسته مختلف از گردشگران روبه‌رو هستيم. دسته اول کسانيکه از اماکن مقدس دين خود بازديد مي‌کنند مانند مسلماناني که به زيارت اماکن مقدس خود نظير کعبه، عتبات عاليات و يا ساير اماکن متبرکه مي‌روند و دسته دوم کسانيکه از اماکن مقدس ساير اديان ديدن مي‌کنند به عنوان مثال افراد زيادي وجود دارند که مسيحي نبوده اما از کليساهاي نقاط مختلف بازديد مي‌کنند و يا مسيحياني که به ديدن معابد بودايي‌ها يا ساير اديان مي‌روند. سفرهاي مذهبي نيز همچون ساير سفرها داراي ويژگي‌هايي هستند که در زير به چند مورد از آنها اشاره مي‌کنيم: گردشگري مذهبي داراي اثرات منفي زيست محيطي، فرهنگي- اجتماعي کمتري نسبت به ساير گونه‌هاي گردشگري است که شايد بخشي از اين ويژگي به دليل آموزه‌هاي مکاتب، اديان و مذاهب زائران باشد و اينکه اغلب زائران افرادي آرام، اهل صلح و مطيع قانون هستند. فصلي بودن سفرهاي مذهبي و اينکه بسياري از اين گونه سفرها تنها در فصل‌هاي خاصي صورت مي‌گيرند. افرادي که دست به اينگونه سفرها مي‌زنند به دليل اينکه بيشتر در جست‌وجوي معنويات هستند زياد تنوع طلب نبوده و اکثرا به دنبال سادگي هستند. تمامي ‌افراد از هر طبقه اجتماعي مي‌توانند دست به اينگونه سفرها بزنند. به عبارت ديگر اينگونه سفرها مختص طبقه خاصي از اجتماع نيست.تا جايي که در بسياري از کشورهاي در حال توسعه که گردشگري در مراحل ابتدايي خود به سر مي‌برد،براي بسياري از طبقات اجتماعي، گردشگري مذهبي تنها فرصت سفر به شمار مي‌آيد. همچنين اين وضعيت در جوامع متوسط و مياني که طبقات متوسط آن از نظر مالي و از نظر اجتماعي توانايي سفرهاي طولاني را ندارند بيشتر به چشم مي‌خورد و وقت آزاد آنها اکثرا به وسيله بازديد از اماکن مذهبي و زيارتي پر مي‌شود. اکثر سفرهاي مذهبي و زيارتي به صورت گروهي و جمعي و به صورت سازمان دهي شده صورت مي‌گيرند. برخي از سفرهاي مذهبي از لحاظ اجراي فرامين مربوط به آن دين و يا مذهب،حالت اجباري و يا تاکيدي به خود مي‌گيرند که به ناچار تمامي‌افراد مومن به آن دين يا مذهب مجبور به اجراي آن سفر دسته کم براي يکبار مي‌شوند. (دقيقا نظير آنچه در دين اسلام مبني بر زيارت خانه خدا که بر تمامي‌ مسلمانان واجب است وجود دارد). مراکز مذهبي و زيارتي مکان‌هايي را براي ديدار و ارتباط مردم از فرهنگ‌ها و مناطق مختلف فراهم مي‌کنند. توليد و فروش صنايع دستي قديمي، طرح‌ها و توليدات باستاني مناطق مختلف در مراکز مذهبي و زيارتي گردشگري مذهبي داراي جنبه‌هاي سياسي نيز است به طوريکه بسياري از اماکن مذهبي متعاقبا اماکن ملي نيز به شمار مي‌آيند و بسياري از اماکن مذهبي براي برپايي جشن‌هاي ملي مورد استفاده قرار مي‌گيرند. ايران پتانسيل‌هاي زيادي براي جذب گردشگر و افزايش درآمدهاي ملي دارد که يکي از آنها گردشگري زيارتي است تعطيلات عيد سعيد قربان نزديک است و بهانه خوبي براي سفر کردن.به اين بهانه به سراغ ظرفيت‌هاي ايران در حوزه گردشگري مذهبي و زيارتي رفته ايم.به طوري که يکي از ظرفيت‌هاي ايران براي درآمدزايي در حوزه گردشگري، استفاده از پتانسيل‌هاي بالقوه گردشگري مذهبي است.در ايران اماکن مذهبي و مقدس زيادي وجود دارند که مهمترين آنها بارگاه حضرت امام رضا (ع) است که سالانه حدو 30 ميليون نفر به آن سفر مي‌کنند که شامل ايراني‌ها و خارجي‌هاي شيعه مي‌شود. بارگاه امام رضا(ع) در استان خراسان رضوي و در شهر مشهد مقدس واقع شده است. اين بارگاه علاوه بر اينکه از نظر معنوي بسيار ارزشمند است، از نظر معماري نيز داراي ارزش ويژه اي است. حضرت علي بن موسي(ع)، ملقب به «رضا»، امام هشتم شيعيان است، که پيروان مذهب شيعه از ايشان با عنوان «امام رضا» ياد مي‌کنند. امام رضا(ع)،‌ در سال ۱۴۸ ه.ق در شهر مدينه متولد شد و در سال 203ه.ق در توس به شهادت رسيد. پدر امام رضا(ع)، حضرت موسي بن جعفر(ع)، هفتمين امام شيعيان و مادرش تکتم نام داشت. حضرت موسي بن جعفر(ع)، به مدت ۲۰ سال امامت شيعيان را به عهده داشت و سرانجام به دستور مأمون،‌ خليفه عباسي به شهادت رسيد.علاوه بر مشهد شهرهاي قم و شيراز نيز چون شهرهاي مذهبي به شمار مي‌روند از گردشگران زيادي در طول سال برخوردار هستند. بارگاه حضرت معصومه (س) و همچنين بارگاه شاهچراغ هر روز ميزبان زائراني است که به آن مراجعه مي‌کنند. امامزادگان در ايران مهاجرت خاندان نبي اکرم(ص) به ايران همزمان با آغاز نهضت‌هاي عدالت خواهانه تشيع در نيمه دوم قرن اول هجري و با روي کارآمدن حکومت خاندان اموي است. با گسترش مخالفت و مبارزات اين نهضت‌ها، خلفاي ستمگر اموي و عباسي دست به سرکوب اين نهضت از طريق تعقيب، دستگيري و شکنجه گسترده فرزندان ائمه (ع)، سادات و علويان در مناطق حجاز و عراق که در آن زمان کانون اصلي مبارزات به شمار مي‌آمد، کردند و نتيجه اين فشارها و شکنجه‌هاي حکام ستمگر، مهاجرت پنهاني فرزندان و نوادگان ائمه (ع) و سادات به ديگر سرزمين‌هاي اسلامي‌و امن از جمله ايران بود. با بررسي روند مهاجرت اين بزرگواران به ايران، مي‌توان چنين نتيجه گيري که فرزندان و نوادگان ائمه اطهار (ع) و سادات در چهار گروه و در زمان‌هاي مختلف وارد ايران شدند. گروه اول، آناني هستند که براي فرار از بيدادگري‌ها و ستم‌هاي‌ امويان‌ و به خصوص‌ حجاج‌ بن يوسف به سمت شرق کشور رفتند. گروه دوم دسته اي هستند که‌ در زمان ولايت‌ عهدي‌ امام‌ رضا (ع‌) به اين سرزمين‌ آمدند، گروه‌ سوم‌ نيز گروهي هستند که‌ در مبارزه و مخالفت‌ برخي‌ از فرزندان‌ امام علي‌(ع‌) بر خلفاي‌ عباسي‌ و اموي‌ شرکت‌ داشتند و پس‌ از شکست‌ آنها به ايران آمدند و گروه‌ چهارم‌ که‌ تعدادشان بيشتر از سه‌ گروه‌ ديگر هستند، کساني هستند که‌ در زمان‌ حکومت‌ علويان‌ در مازندران‌ به‌ اين منطقه مهاجرت کردند.براساس آخرين گزارش‌ها اعلام شده از سوي سازمان اوقاف و امور خيريه کشور امامزاده‌هاي موجود در سراسر ايران در سه سطح ملي، استاني و شهرستاني ساماندهي شده‌اند که ۴۰۰ بقعه و مکان مذهبي در سطح ملي، شش هزار و ۱۰۰ بقعه در سطح شهرستان و ۸ هزار و ۵۱ بقعه در سطح روستايي پراکنده‌اند. بنابراين مجموع امامزاده‌هاي موجود در ايران ۱۰ هزار و ۶۱۵ باب است. با توجه به اينکه در تمامي‌استان‌ها امامزاده وجود دارد، ولي استان فارس با داشتن يک هزار و ۴۵۶ امامزاده رتبه اول را به خود اختصاص داده و استان مازندران با تعداد ۱ هزار و ۱۷۸ باب در جايگاه دوم و استان گيلان با ۸۹۹ امامزاده در رتبه سوم قرار گرفته‌اند. کمترين امامزاده هم به استان سيستان و بلوچستان اختصاص دارد. از مهمترين اين بقاع مي‌توان به موارد زير اشاره کرد: آرامگاه حضرت حسين بن موسي الکاظم (ع) حسين بن موسي الکاظم (ع)، براساس نوشته مورخان، فرزند آخر امام موسي الکاظم (ع) و برادر امام رضا (ع) بود. طبق رونوشت منسوب به امام رضا (ع)، تاريخ ولادت اين امامزاده، اواخر قرن دوم هجري يعني حدود سال ۱۷۸ هـ. ق ذکر شده است. دوران زندگي حسين بن موسي (ع) مصادف با اواخر حکومت ‌هارون‌الرشيد و آغاز حکومت مامون بود. وي همچون ديگر فرزندان امام هفتم (ع) مورد ظلم و ستم خلفاي عباسي واقع شد و زماني که برادرش امام رضا (ع) به خراسان تبعيد شد، به دنبال برادرش راهي ايران گرديد ولي پس از مدتي در طبس به دست عمال عباسي به شهادت رسيد و در همين شهر نيز به خاک سپرده شد.آرامگاه حسين بن موسي الکاظم (ع)، در سه کيلومتري شمال غربي شهرستان طبس در استان يزد و در مسير راه يزد- مشهد واقع شده است. به نوشته دايره المعارف بناهاي تاريخي ايران، بناي امامزاده در قرن پنجم به دستور مجد الملک اسعد بن موسي البروستاني قمي، وزير شيعي مذهب دربار سلجوقي، آباد و ساماندهي داده شد، البته در دايره المعارف مصاحب آمده که جايي ديگر هم بناي اوليه امامزاده با استناد به لوح سنگي بدست آمده در سال ۴۴۴ هـ. ق، همزمان با سلطنت طغرل بيک سلجوقي ذکر شده است.به هرحال، در کتيبه بالاي ديوار و زير گنبد قديم آستان مبارک حسين بن موسي کاظم (ع)، احداث بنا به تاريخ ۴۹۴ و تعمير آن به تاريخ ۱۲۰۵ تعلق دارد. اين امامزاده در تاريخ ۲۰ بهمن سال ۱۳۱۸ با شماره ثبت ۳۳۷ در فهرست آثار تاريخي ايران به ثبت رسيد. آرامگاه حضرت احمد بن موسي الکاظم (شاهچراغ) حضرت احمد بن موسي الکاظم، ‌ملقب به شاهچراغ(ع)، فرزند امام موسي کاظم(ع)، هفتمين امام شيعيان و برادر امام رضا(ع) است که آرامگاه او در شهر شيراز قرار دارد.حضرت احمد(ع) در نزد پدرش امام موسي کاظم (ع)، از جايگاه و احترام ويژه‌اي برخوردار بود. او پس از تبعيد برادر بزرگوارش،‌امام رضا(ع) به مشهد تصميم گرفت براي ديدار او از راه بصره به سمت ايران حرکت کند. اما به دستور مامون، خليفه عباسي،‌ لشکري به منظور مبارزه با اين حضرت و يارانش گسيل شد و سرانجام طي نبرد خونيني با سپاه خليفه عباسي به شهادت رسيد.بارگاه حضرت شاهچراغ که در استان فارس و شهر شيراز واقع شده است،‌ داراي گنبد نيلوفري است که به طور بسيار زيبايي توسط هنرمندان ايراني کاشي کاري شده است. درون اين حرم مطهر با آينه‌هاي ريز رنگين تزيين شده است و خطوط خوش فارسي و عربي در اطراف آن مشاهده مي‌شود. بناي حرم حضرت شاهچراغ،‌، مشتمل بر ايواني در جلو و حرمي‌گسترده در پشت ايوان است که در چهار جانب حرم، ساخته شده است. ضريح مطهر ايشان در زير گنبد قرار دارد که از نقره ساخته شده است.بارگاه حضرت شاهچراغ يکي از اماکن زيارتي مورد توجه ايرانيان است. آرامگاه حضرت معصومه (س) يکي از مهمترين اماکن مذهبي در شهر قم، حرم حضرت معصومه (س)، خواهر امام رضا (ع) است. او به قصد ديدار برادر خود در مشهد عازم سفر شد و به دليل بيماري در قم درگذشت. آرامگاهي که به يادبود وي احداث شد بعدها به مکاني محبوب براي زائران تبديل شد.تاريخ ايجاد فضاي معماري بر تربت پاک حضرت فاطمه معصومه (س) به نيمه دوم قرن دوم هجري قمري باز مي‌گردد. به استناد کتاب‌هاي معتبر تاريخي اين بنا درميانه‌هاي قرن پنجم هجري قمري توسط يکي از رجال دوره طغرل اول سلجوقي؛ تجديد بنا شد. با آغاز قرن دهم و شروع فرمان روايي سلسله صفويه، آستانه قم بيش تر مورد توجه قرار گرفت. درعصر قاجاريه فتحعلي شاه قاجار؛ به آستانه مقدس توجهي خاص داشت و تزيينات کنوني به همراه رواق‌ها و بيوتات فعلي اغلب متعلق به آن دوره است. آرامگاه حضرت عبدالعظيم حسني (شاه عبدالعظيم) حضرت عبدالعظيم حسنى، در چهارم ربيع‌الثاني سال 173هجري در شهر مدينه چشم به جهان گشود. او فرزند عبدالّله بن على، از نوادگان امام حسن مجتبي (ع) است که نسبت اش با چهار واسطه به آن حضرت مي‌رسد. حضرت عبدالعظيم، از دانشمندان شيعه و از راويان حديث ائمه معصومين(ع) و نيز از چهره‌هاي بسيار محبوب و مورد اعتماد نزد اهل بيت عصمت و طهارت(ع) به شمار مي‌رفت. دوران زندگي حضرت عبدالعظيم(ع) مقارن با امامت چهار امام معصوم يعني امام موسي کاظم(ع)، امام رضا(ع)، امام محمد تقي(ع) و امام علي النقي(ع) بوده است. گرچه عباسيان در اين دوران حکومت مي‌کردند و با ايجاد فضاي خفقان و سخت گيري‌هاي ظالمانه، باعث آزار و اذيت شيعيان شده بودند،‌ اما حضور افرادي چون حضرت عبدالعظيم(ع) در آن دوران نقش موثري در پاسداري و صيانت از فرهنگ والاي اهل بيت(ع) داشت. آرامگاه حضرت عبدالعظيم حسني در شهرري قرار دارد و سالانه ميزبان زائران زيادي از سراسر کشور است. پيامبران خفته در ايران همچنين براساس اسناد تاريخي، مقبره ۳۳ پيامبر در ايران وجود دارد چرا که ايران در طول تاريخ به دليل داشتن اقتدار منطقه‌اي و نيز اعتقادات ديني همواره پذيراي اديان و پيامبران الهي بوده است. يکي از مهم‌ترين دلايلي که باعث مهاجرت پيامبران به سرزمين ايران مي‌شد، امنيت حاکم در ايران بود. با بررسي اسناد تاريخي، مهاجرت پيامبران به ايران در طي سال‌ها و دوره‌هاي مختلفي تاريخي و به دنبال ظلم و ستم پادشاهان سرزمين خودشان اتفاق افتاده است. از آرامگاه پيامبران در ايران مي‌توان به آرامگاه دانيال نبي،خالد نبي، حيقوق نبي، قيدار نبي، اشموييل، حضرت يوشع، حضرت خالد بن سنان عبسي، شعياي نبي، حضرت حجي، حضرت مردخاي، حضرت قادر، حضرت روبيل، حضرات سلام، سلوم، سهولى، القيا و سيم و لام اشاره کرد که از اين بين به يکي از معروفترين آرامگاه‌هاي پيامبران يعني آرامگاه دانيال نبي اشاره مي‌کنيم که در شهر شوش خوزستان قرار دارد:دانيال نبي در قرن هفتم قبل ازميلاد مي‌زيسته و نسل او به داوود پيامبر مي‌رسد. دانيال نبي که داراي کتاب آسماني است در کودکي، پدر و مادر خود را از دست داد و زني عابده پرورش و تربيت او را به عهده گرفت. دانيال نبي در زمان خود به خاطر داشتن هوش و استعداد فراوان توجه بزرگان و پادشاهان بسياري را به خود جلب کرد و در سال 655 قبل از ميلاد همراه با اصحاب اش توسط «نبوکد نصر» پادشاه بابل که محل حکومت اش در شوش بود، به اسارت گرفته شد. آن حضرت بعد از مدتي اقامت در شوش وفات يافت و در همان شهر دفن شد. آرامگاه دانيال نبي، در ساحل شرقي رودخانه شاوور و روبروي تپه ارگ قرار دارد . اين زيارتگاه داراي دوحياط است و روي گنبد مخروطي قرار دارد که از نوع رايج گنبدهاي منطقه است . گشتي در بقاع بقعه در فرهنگ لغت به قطعه زميني گفته مي‌شود که به سبب اختلاف رنگ و يا موارد مشابه از محيط اطراف خود متمايز مي‌باشد، اما در نوشته جغرافيانگاران قديم مسلمان، بقعه مترادف «موضع» آمده است. کلمه «بقعه» در بخش‌هاي شرقي و مرکز جهان اسلام و به احتمال زياد از دوره سلجوقيان به معني «خانقاه»، «مقبره» و بنايي به منظور محل عبادت، کسب دانش و مکاني براي انجام امور خيريه به کار برده مي‌شد. در واقع براساس نوشته‌هاي مورخان، استفاده از کلمه «بقعه» از زمان سلجوقيان در نوشته‌ها رايج شد و در زمان سلسله ايوبيان در مناطق سوريه و فلسطين نيز مورد استفاده قرار گرفت. همچنين در منابع فرهنگ لغت ترکي، از کلمه «بقعه»، به معني «خانقاه»، «مقابر» و «آرامگاه مشايخ صوفي» ذکر شده است. بقعه يا مقبره‌هاي کوچک و بزرگ در کشورهاي اسلامي، با توجه به تناسب شکل و عملکردشان، داراي نام‌هاي گوناگوني نظير: قّبه، ضريح، تربت يا تربه، مدفن، مزار، قبر، گور، مرقد، روضه، مشهد، مقام و مقبره است. ساخت بقعه در سرزمين‌هاي اسلامي‌ارتباط مستقيمي‌با گسترش اسلام و رشد فرهنگ ايثار و شهادت دارد و به طور مسلم يکي از راه‌هاي بزرگداشت و زنده نگهداشتن ياد و خاطره شهداي اسلام و جهادگران مسلمان، ساخت بناها و بقعه‌ها بر مدفن آنان بوده است. بنابراين مي‌توان نتيجه گرفت؛ بقعه به محل دفن افراد مورد احترام، شخصيت‌هاي برجسته ديني يا غير ديني صاحب نفوذ همچون عارفان و صوفيان، مشاهير علما و فرزندان امامان (ع) گفته مي‌شود که به زيارتگاه تبديل شده است.در ايران نيز، بقعه‌ها بعد از مساجد و امامزاده‌ها از رايج‌ترين بناهاي ديني است، به طوري که کمتر شهري در ايران پيدا مي‌شود که بقعه نداشته باشد. آرامگاه مشاهير ايران، با تاريخ چند هزارساله‌اش همواره خاستگاه بزرگان علم و هنر بوده و در دامن خود انديشمندان و نامداراني پرورش داده که نه تنها از مفاخر و مشاهير ايراني به شمار مي‌آيند بلکه شهرت جهاني داشته‌اند و جهان را تحت تاثير علوم و توانايي‌هاي خود قرار داده‌اند. اين نامداران و بزرگان هرچند اينک در ميان ما نيستند ولي همچنان خدمات ارزشمند و تاثير کلامشان محسوس است. از جمله آرامگاه‌هاي مشاهير مي‌توان به آرامگاه‌هاي حافظ، سعدي، فردوسي، عطار، بوعلي سينا، باباطاهر عريان، مقبره الشعرا و حمداله مستوفي اشاره کرد.