آتشفشان گِل را از نزدیک ببینید

دانستني ها/ منتهي اليه جنوب شرقي ايران، کنار آب هاي گرم اقيانوس هند يکي از عجيب ترين و بکرترين منطقه هايي است که مي توانيد براي يک سفر شگفت انگيز تابستاني انتخابش کنيد. «بندر چابهار» در استان سيستان و بلوچستان، يک شهر هميشه بهار است. تنها بندر مستقر ايران در کناره اقيانوس هند با ساحلي بکر و پهناور و جاذبه هاي زمين شناسي، که نمونه اش در هيچ کجاي ايران پيدا نمي شود. اگر از کوه هاي مريخي، تالاب «ليپار» و درياچه صورتي در چابهار بگذريم، «گل فشان تنگ» نادرترين پديده اي است که از دل زمين مي جوشد و تجربه ديدنش برايتان تکرارناشدني خواهدبود. گل فشان به زبان محلي اهالي قديمي روستاهاي استان سيستان و بلوچستان، روي گل فشان هايشان اسم «بولوبولو» گذاشته اند. اسمي که احتمالا از صدايي مي آيد که موقع غل زدن گل ها از دهانه شنيده مي شود. اهالي چابهار هم گل فشان ها- به خصوص گل فشان منطقه ي تنگ- را «پانگ» صدا مي زنند. پانگ در زبان بلوچي به معني «ناف» است. انگار مردم بومي بلوچستان معتقدند گل فشان ها، ناف هاي زمين هستند. چي مي بينيم؟ • گل فشان ها چه پديده اي هستند؟ گل فشان ها يکي از عجيب ترين و جذاب ترين پديده هاي زمين شناسي اند. گل و لاي مثل چشمه آب از زيرزمين مي جوشند و بالا مي آيند و از دهانه هايي آتش فشاني بيرون مي زنند. وقتي گل سرد مدام از اين دهانه ها بيرون مي آيد و در اطراف دهانه روي هم انباشته مي شود، کم کم شکلي مخروطي اطراف دهانه به وجود مي آورد. مخروطي که بسته به سن گل فشان، بزرگ يا کوچک است. گل فشان هايي که گل سرد دارند، بر اثر حرکت و فشار لايه هاي زمين ايجاد شده اند. • گل فشان هاي ايران زمين در ايران گل فشان ها در دو منطقه شمالي و جنوبي قرار دارند؛ گل فشان هاي جنوب در جلگه ساحلي درياي عمان در جنوب استان سيستان و بلوچستان و استان هرمزگان و گل فشان هاي شمالي در شمال استان گلستان در شهرستان آق قلا، گل فشان هاي سواحل شمالي درياي عمان، از فشار حرکت صفحه اقيانوسي همين دريا به وجود آمده اند و گل فشان هاي شمال ايران، از فشار حرکت زير صفحه قاره اي ايران. از حدود هشتصد گل فشان شناسايي شده در دنيا، سي گل فشان در جنوب ايران قرار گرفته. پانزده تاي آن ها، بين بندر جاسک و ميناب، 9 تا بين چابهار و بندر جاسک و شش تاري بقيه، بين چابهار و مرز ايران و پاکستان (به خصوص شمال خليج گواتر) هستند؛ گل فشان هايي که بنا به فصل و شرايط جوي و تغييرات زمين مي توانند گاهي فعال يا غيرفعال شوند. گل فشان منطقه تنگ، معروف ترين گل فشان جنوب ايران است. گل فشاني که هنوز فعال و زنده است. • گل فشان تنگ چه ويژگي هايي دارد؟ گل فشان منطقه تنگ- که مردم محلي به آن گل فشان «پانگ» مي گويند- سه تپه گل فشان کوچک دارد که يکي از آن ها، شبيه آتش فشان و در حال حاضر فعال است، اما بقيه چندسالي است که غيرفعال شده اند. اين گل فشان از سطح زمين حدود 72متر، و از سطح دريا حدود 102 متر ارتفاع دارد. گل فشان پانگ، نمونه اي از يک گل فشان کاملا مخروطي است. در قله مخروط و داخل دهانه اصلي، دهانه هايي چند سانتي متري وجود دارند که گل خاکستري يا سبز رنگ، از دهانه ي آن ها خارج مي شود و به طرف دامنه مي ريزد. بالاآمدن گل از درون دهانه ها و جوشيدنش از آن جا، حدود پنج تا پانزده دقيقه طول مي کشد. گل فشان تنگ آن قدر قديمي است که يکي از اولين گزارش هاي ثبت شده درباره اش را محققي به سام «هريسون» در سال 1941 نوشته است. «حباب هاي سبزرنگ بزرگي از گل درست مي شوند که هر چند دقيقه يک بار مي ترکند و دوباره حباب هاي ديگري جاي آن ها به وجود مي آيند. مخلوط آب و گل ابتدا شروع به جوشيدن مي کند و سپس، به صورت فوران هاي کوچک به اطراف پراکنده مي شود و روي دامنه گل فشان مي ريزد و باعث بزرگ شدن آن مي شود. گاهي فوران ها شديد و با انفجار و پرتاب مواد نرم زيادي همراهند.» چطور برويم؟ • به سوي چابهار اگر ساکن پايتخت هستيد و تصميم داريد از تهران راهي چابهار شويد، بايد مسيري حدود دو هزار کيلومتر را طي کنيد. اتومبيل شخصي، اتوبوس، قطار و هواپيما همه گزينه هايي هستند که مي توانند شما را به چابهار برسانند. اگر وقت تان کم است، مطمئنا هواپيما بهترين گزينه است. پروازي که مستقيما از تهران، به سمت چابهار حرکت مي کند و در فرودگاه بندر آزاد چابهار، شما را به زمين مي نشاند. اگر قطار را انتخاب کنيد، بايد اول از تهران به زاهدان برويد و بعد از آن جا با اتوبوس راهي چابهار شويد. از تهران به چابهار و برعکس هم يک روز در ميان، اتوبوس هايي در حال رفت و آمدند. رفت و برگشت به چابهار با اتوبوس و قطار، چهار روزي وقت تان را خواهدگرفت. اما اگر با اتومبيل شخصي قصد سفر داريد، بايد در مسيرتان از قم، کاشان، نايين، يزد، کرمان، ايرانشهر و سرباز بگذريد و بعد از همان سمت شهر سرباز، وارد چابهار شويد. وقتي به چابهار رسيديد، اهالي گرم بلوچستان با اولين درخواست، شما را به سمت گل فشان ها راهنمايي خواهندکرد. حدود 70 کيلومتري که از چابهار فاصله بگيريد، در مسير رسيدن به بندر کُنارک، در دشت کهير و نرسيده به روستاي تنگ، تابلوي «کوه گل فشان بندر تنگ» را خواهيدديد. وقتي به منطقه رسيديد، با يک بيايان وسيع با سه تپه بزرگ رو به رو مي شويد. يکي از تپه ها که از دو تاي ديگر، بلندتر و مخروطي شکل تر است، کوهي است که محلي ها «کوه تنگ» صدايش مي کنند. چه تجهيزاتي ببريم؟ • بادگير بپوشيد سفر به شهر چابهار و مناطق اطرافش، يک سفر تفريحي است. پس انتخاب پوششي بهاري سفرتان را راحت تر خواهدکرد. بهتر است روي لباس هايتان يک بادگير به تن کنيد و يک جفت کفش صندل راحت و يک دست لباس اضافي هم همراه تان داشته باشيد. امکان ندارد به بالاي کوه گل فشان برسيد، جوشش گل از داخل زمين را ببينيد و هوس نکنيد به گل هايي که غُل مي زنند، دست بزنيد. پس با برداشتن لباس اضافي، خيال خودتان را از تماس دل نشين با گل ها راحت کنيد. بالارفتن از کوه با ارتفاعي نه چندان زياد، کار سختي نيست، اما چون ممکن است هوا باراني باشد، بهتر است کفش مناسب پياده روي به پا کنيد. وقتي بالاي کوه رسيديد، صندل بپوشيد يا کفش تان را در بياوريد تا پايتان کاملا با گل ها تماس داشته باشد. گل فشان فعال تنگ، حالا بعد از فعاليت تقريبا صد ساله اش به کوهي با ارتفاع صد متر تبديل شده؛ کوهي وسط يک بيايان وسبع. براي رسيدن به کوه گل فشان، بايد از چاله اي که دو متري عمق دارد و در فاصله حدود دويست متري کوه کنده شده، بگذريد و بعد از کوه بالا برويد تا به قله اش برسيد. اين جا و در بالاترين نقطه، چاله اي به قطر کمتر از يک متر و عمق حدودا نيم متر وجود دارد که ديدنش برايتان سخت است، اما از همين چاله کوچک هر يک دقيقه، کمي گل با صدايي خاص مثل ترکيدن يک حباب بيرون مي زند. حباب هايي از گل، که رنگ و طرح جذابي دارند.