گوناگون/ تفکر در اسلام

در اسلام به طور کلى با صرف انرژى فکرى در مسائلى که نتيجه‌اى جز خسته کردن فکر ندارد؛ يعنى راه تحقيق براى انسان در آن ها باز نيست و همچنين با مسائلى که فرضاً قابل تحقيق باشد ولي فايده اى به حال انسان ندارد مخالفت شده است. پيغمبر اکرم (ص) علمى را که دارا بودن آن سودى نبخشد و نداشتن آن زيانى نرساند بيهوده خوانده اند. اما علومى که راه تحقيق در آن ها باز است و به علاوه سودمند است مورد تأييد و تشويق اسلام است. شما مي توانيد چند علم سودمند نام ببريد. فراگيري اين علم چه سودي براي من و نسل و جامعه من دارد؟ چگونه اين بازدهي را افزايش دهم؟ قرآن کريم سه موضوع براى تفکرِ مفيد و سودمند ارائه مى دهد. 1) طبيعت- در سراسر قرآن آيات زيادى است که طبيعت يعنى زمين، آسمان، ستارگان، خورشيد، ماه، ابر، باران، جريان باد، حرکت کشتي ها در درياها، گياهان، حيوانات و بالاخره هر امر محسوسى را که بشر در اطراف خود مى بيند؛ به عنوان موضوعاتى که درباره آن دقيقاً بايد انديشيد و تفکر و نتيجه گيرى کرد ياد کرده است. براى نمونه يک آيه ذکر مى‌کنيم: «قل انظروا ما ذا في السّماوات و الارض» بگو به مردم دقت و مطالعه کنيد، ببينيد در آسمان ها و زمين چه چيزهايى هست و بارها و بارها با لحن هاي مختلف به انسان گفته شده است که «چرا فکر نمي کنيد؟» 2) تاريخ- در قرآن آيات بسيارى انسان را به مطالعه سرگذشت اقوام گذشته دعوت و آن را مانند يک منبع براى کسب علم معرفى مى کند. از نظر قرآن، تاريخ بشر و تحولات آن بر اساس يک سلسله سنن و نواميس صورت مى گيرد؛ عزت ها و ذلت ها، موفقيت ها و شکست ها و خوشبختي ها و بدبختي هاى تاريخى حساب هايى دقيق و منظم دارد و با شناختن آن حساب ها و قانون ها مى‌توان تاريخ حاضر را تحت فرمان درآورد و به سود سعادت خود و مردم حاضر از آن بهره‌گيرى کرد. اينک يک آيه به عنوان نمونه: « دخلت من قبلکم سنن فسيروا في الأرض فانظروا کيف کان عاقبة المکذبين.» پيش از شما سنت ها و قانون هايى عملاً به وقوع پيوسته است. پس در زمين و آثار تاريخى گذشتگان گردش و کاوش کنيد و ببينيد پايان کار کسانى که حقايقى را که از طريق وحى به آن‌ها عرضه داشتيم دروغ پنداشتند به کجا انجاميد. 3) ضمير انسان- قرآن از ضمير انسانى به عنوان يک منبع معرفت ويژه ياد مي کند. از نظر قرآن سراسر خلقت آيات الهى و علايم و نشانه هايى براى کشف حقيقت است. قرآن از جهان خارج انسان به «آفاق» و از جهان درون انسان به «انفس» تعبير مى کند و از اين راه، اهميت ويژه ضمير انسانى را گوشزد مى‌کند. اصطلاح «آفاق و انفس» در ادبيات اسلامى از همين جا پديد آمده است. کانت، فيلسوف آلمانى، جمله اى دارد که شهرت جهانى دارد و همان جمله بر سنگ قبرش حک شده است، او مى گويد: دو چيز است که اعجاب انسان را سخت برمى انگيزد. يکى آسمان پرستاره اى که بالاى سر ما قرار گرفته است و ديگر وجدان و ضميرى که در درون ما قرار دارد.