برای فرار از دود و دَم تهران، به این باغ‌ها بروید

همشهري شش و هفت/ در شهر ترافيک و دود هم مي شود دل به طبيعت داد.کافي است کمي از کليشه‌هاي زندگي مدرن فاصله بگيريم. مي‌شود وقت‌هاي فراغت را به جاي مچاله شدن زير سقف‌هاي کوتاه کافه هاي تاريک و سفره خانه‌هاي خالي از اکسي‍ژن، در کافه هاي باغ نگارستان و باغ موزه هنر ايراني يا زمين سرسبز باغ لاله ايراني نفس کشيد. بد نيست گهگداري از دور- از فراز بامي از تهران- چشم انداز اين شهر شلوغ را تماشا کنيم تا ببينيم چقدر به ضررمان تمام شده اين فاصله گرفتن طولاني از طبيعت پرانرژي. چطور مي‌شود با طبيعتي که اگر نباشد انر‍‌ژ‌ي‌ها تحليل مي روند و قلب‌ها افسرده مي‌شوند، اين همه سال قهر بود؟ وقت آشتي رسيده و اين روزها هم خبر خوب براي پادرمياني اين آشتي کنان کم نمي شنويم: «سه شنبه‌هاي بدون خودرو»، «جشنواره فيلم و موسيقي سبز»،«کمپين آشغال نريزيم» و ده‌ها خبر اميدوارکننده ديگر. خواندن پيشنهادهاي ما براي لذت بردن از اوقات فراغت در دامان طبيعت و باغ‌هاي تهران را هم فراموش نکنيد! گاهي نفس براي تهراني تنگ مي‌شود که آن را به باغ‌هاي شميران و اطرافش مي‌شناختند. شهري که گاهي حين گذر از خيابان‌هايش سرت به برگ‌هاي درهم تنيده درختانش مي‌ساييد. شهري که روزي کوچه‌هاي آشتي‌کنانش با درخت‌هايي که از پشت ديوار هر خانه سرک کشيده بودند، ‌زيبا و ديدني بود. حالا اما ساختار باغ و باغ‌هاي تهران فرق کرده است؛ مثل خيلي چيزهاي ديگرش ... اما هنوز هم مي توان باقي‌مانده آن همه زيبايي را در گوشه و کنار شهر ديد. هنوز هم مي‌توان براي قدم زدن در بعدازظهر پنج‌شنبه يا براي عبوراز غروب دلگير جمعه در اين باغ‌ها قدم زد. باغ اول، کاخ گلستان يکي از اولين باغ‌هايي که در تهران وجود داشت، باغي به نام «چهار باغ» بود. اين باغ بعدها به نام ارگ سلطنتي و يا همان کاخ گلستان مشهور شد. اين باغ به دستور شاه عباس صفوي ساخته شد، اما در دوران قاجار چشم و چراغ خاندان سلطنتي شد. به دليل اينکه تا قبل از آن تهران پايتخت نبود و عمارت‌هاي داخل آن اهميت سياسي نداشتند. با تبديل شدن تهران به پايتخت و سياسي شدن اين شهر، ‌اين باغ هم به پايگاه خاصي براي بزرگان دولت تبديل شد. تاج‌گذاري پهلوي اول و دوم نيز در همين مکان اتفاق افتاد. وسعت باغ:‌ اين کاخ با مساحتي حدود يک دهم مساحت اوليه‌اش همچنان در محل قديمي‌اش پابرجاست. اين نشان مي‌دهد که هر چند بخش اعظم عمارت آن دست نخورده است اما بخش اصلي باغ آن از بين رفته است. کجاست:‌ موزه باغ و کاخ گلستان يکي از مکان‌هاي ديدني شهر تهران است. چهارراه گلوبندک، ميدان ارگ، ‌کاخ گلستان نشاني اين باغ است. اينجا که رسيديد، درختان سر به فلک کشيده باغ، ‌حتما جادوي‌تان خواهد کرد. زمان بازديد: در اين باغ ‌هر روز از ساعت هشت صبح تا پنج بعد از ظهر براي قدم زدن به روي شما باز است. باغ دوم، باغ عين‌الدوله مکاني که درحال حاضر محل نگارخانه برگ و کارگاه مجسمه سازي است، روزگاري خانه صدراعظم مستبد مظفرالدين شاه، يعني عين‌الدوله بود. به همين دليل از همان روزگار و تاحالا که اين مکان به يک مکان عمومي تبديل شده؛ هم چنان باغ عين الدوله ناميده مي‌شود. انگار هنوز هم روح صاحب آن در همان حوالي قدم مي‌زند تا همه به اين باغ، ‌باغ عين‌الدوله بگويند! عين‌الدوله تا سال 1306 شمسي در قيد حيات بود، اما در سال‌هاي آخر عمر ورشکست شد و طلبکاران اموال او را تصاحب کردند. وسعت باغ:‌ در زماني که باغ شکل اصلي خودش را داشت، ‌مساحت کل آن 11900 مترمربع بود. اين باغ چهار در شامل دو در اصلي شمالي و جنوبي و دو در فرعي شرقي وغربي بود. درحال حاضر وسعت باغ بسيار کمتر از اين مقدار بوده و فقط در شمالي آن براي ورود و خروج باز است. کجاست:‌ اين باغ در خيابان پاسداران، ميدان هروي قرار دارد. از چند سال پيش اين باغ رسما در اختيار شهرداري تهران قرار گرفته و به مکاني عمومي تبديل شده است. تا سال 1376 اين عمارت دست به دست بين اشخاص حقيقي گشت تا اينکه با موافقت آخرين صاحب آن، اين باغ به شهرداري واگذار شد. باغ سوم، باغ فردوس فيلم «سلام سينما»، ‌يادتان هست؟‌ همان فيلمي که قرار بود از بين عده‌اي، ‌چند بازيگر انتخاب شوند. در صحنه‌اي از فيلم، ‌در عمارتي زيبا و قديمي باز مي‌شود و مردم به آن هجوم مي‌برند! آن عمارت زيبا، ‌عمارت داخل باغ فردوس است که با وجود تغييرات اطراف باغ، ‌کماکان به زيبايي پا برجاست و امروز به «موزه سينما»‌تبديل شده است. ماجراي اين باغ به دوره قاجار برمي‌گردد. در سال 1264 شمسي، ‌زماني که آغا محمد خان قاجار در منطقه محموديه فعلي در گذشت، در نزديکي تجريش قصري به نام قصر محمديه براي او در حال ساخت بود که با مرگ او ساخت قصر نيمه کاره ماند، اما درباريان در نزديکي همان عمارت نيمه کاره محمديه اقدام به احداث باغي کردند که بعدها به باغ فردوس مشهور شد. باغ فردوس تا زمان رضاخان بارها دست به دست افراد مختلف گشت تا اين که در سال 1316 وزارت معارف آن زمان باغ را خريد و دبيرستان شاپور در آنجا بنا شد. در سال 1352 نيز قسمتي از آن براي استقرار لغت نامه دهخدا و موسسه باستان شناسي به دانشگاه تهران واگذار شد که هم اکنون نيز اين مراکز در همان باغ فردوس درحال فعاليت هستند. هرچند بين اين دو مرکز و باغ فردوس يک کوچه بلند فاصله افتاده است. باغ فردوس بعد از انقلاب تحت اختيار وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي در آمد. در حال حاضر عمارت آن چنان به شکل گوش فيلي قديمي خود باقي مانده است. کجاست:‌ خيابان وليعصر، ‌بالاتر از چهارراه پارک وي، ‌بعد از سه راهي زعفرانيه، باغ فردوس زمان بازديد: ‌هر روز از ساعت 10 صبح مي‌توانيد به اين باغ و سينما سر بزنيد. باغ چهارم، باغ موزه قصر اين باغ موزه، محل قديم زندان قصر است. يکي از زندان‌هايي که به مخوف ترين زندان‌هاي رژيم سابق معروف بود. هنوز هم اگر به اين باغ برويد، ‌خوب به فضا دقت کنيد، حس خاصي خواهيد داشت؛‌انگار باغ با شما درباره آنچه بر آن گذشته، ‌صحبت مي‌کند. محل اين باغ در سال 1168 يعني در زمان حکومت قاجار ساخته شد و در زمان رضا شاه با تمام وسعتش، متروکه شد. ‌ زماني که رضاخان به فکر ايجاد يک زندان بزرگ براي تهران افتاد، اين باغ را به عنوان محلي براي زندان در نظر گرفت. به اين ترتيب در سال 1308 اين باغ تبديل به زندان شد و تا دهه 40 يعني تا زمان ساخته شدن زندان اوين، تنها زندان موجود در تهران بود . حتي پس از انقلاب اسلامي هم اين زندان محل نگهداري مجرمان مالي، قاچاقچيان و امثال آنها بود، اما قبل از انقلاب اسلامي و در سال‌هاي مبارزه سياسي مردم عليه رژيم شاهنشاهي، بند سياسي آن، بند سياسي خاصي بود و افراد انقلابي زيادي در آن زنداني بودند. محمد فرخي يزدي، تيمورتاش، بزرگ علوي نيز از ديگر زندانيان سياسي مشهور قبل از انقلاب زندان قصر بودند. در سال 1383 اين باغ از زندانيان داخل آن خالي شد و در سال 91 به همت شهرداري تهران به عنوان باغ موزه در معرض ديد عموم قرار گرفت. اين باغ موزه هم چنان شکل اوليه خود را حفظ کرده است. کجاست: خيابان شريعتي، نزديک به شهر کتاب مرکزي، خيابان پليس، ميدان پليس، ‌باغ موزه قصر زمان بازديد: براي بازديد ارگاني از ساعت 9 تا 13 هر روز و براي بازديد عموم از ساعت 14 تا 21 باغ پنجم، باغ موزه مينياتور باغ موزه مينياتور در سال 92 افتتاح شده است. در اين مکان مينياتور باغ‌هاي ايراني و ماکت‌هاي بناهاي ارزشمند ايراني را مي‌بينيد. از جمله اين ماکت‌ها مي‌توان به ماکت تخت جمشيد، ميدان نقش جهان اصفهان، تخت سليمان، ‌کليساهاي ارامنه، گنبد سلطانيه، ‌بازار تبريز، ‌ارگ بم و... اشاره کرد.علاوه براين گونه‌هاي مختلف گياهي در معابر اين پارک کاشته شده که 70 درصد آن هميشه سبز بوده و در تمام فصل‌هاي سال زيبايي اين باغ را حفظ مي‌کند. از جمله گياهان آن نيز مي‌توان به ليکوستروم پيوندي، افراي چيني، ‌ميخک هندي ابلق، چنار، ‌ماگنولياي سبز و... اشاره کرد. مساحت اين باغ سه هکتار است. کجاست: خيابان جانبازان غربي، نبش اتوبان امام علي(ع) زمان بازديد: ‌هر روز از ساعت 8 صبح تا 20 باغ ششم، باغ پرندگان شايد بعضي اين منطقه را با نام پادگان معروفش يعني پادگان لويزان بشناسند! آنهايي که دوره‌اي از خدمت‌شان را در خدمت اين پادگان بودند، اما منطقه لويزان باغ و باغستان‌هاي بسيار زيبايي هم دارد. درحال حاضر از آن دهکده سرسبز و آباد پارک جنگلي لويزان به جا مانده است. در دل اين پارک از سال 1392، ‌باغ پرندگان جا گرفته است. انواع پرندگاني که در قفس نگهداري مي‌شوند يا پرندگاني که در فضاي باز پرواز مي‌کنند، در اين باغ کنار هم جمع شده‌اند و منظره‌اي ديدني در پارک ايجاد کرده‌اند. کجاست:‌ لويزان در قديم نام يکي از دهکده‌هاي شميران بوده که از جنوب به تپه‌هاي شمس آباد و از شمال به ازگل منتهي مي‌شد و در شش کيلومتري تجريش قرار داشت. نشاني دقيق باغ پرندگان، واقع در پارک لويزان، خيابان هنگام، خيابان 35 متري استقلال؛ بلوار کوهستان است. زمان بازديد: از ساعت 9 صبح تا 6 عصر است. باغ هفتم، ‌باغ موزه دکتر محمود حسابي به ميدان تجريش که برسيد، ‌انگار به مکان بسياري از باغ‌هاي شخصي و عمومي تهران رسيده‌ايد. يکي از اين باغ‌ موزه‌ها که در حقيقت خانه دکتر محمود حسابي است، باغ موزه دکتر حسابي است. اين باغ در سال 1310 بنا شد. پس از فوت دکتر حسابي در سال 1371 اين مکان به موزه تبديل شده و توسط پسر او ايرج حسابي مديريت مي‌شود. عمارت اين باغ سه طبقه است و موزه در طبقه سوم آن قرار دارد. وسايل شخصي دکتر حسابي و مدارک علمي و تحصيلي او، عکس‌هاي قديمي دکتر حسابي و... در آنجا قرار دارد. با مراجعه به اين موزه مي‌توانيد تغييراتي را ببينيد که دکتر حسابي در خانه اش داده بود تا زندگي براي فرزند کم بينايش راحت تر شود. بخش جالب اين موزه مشاهده وسايل خراب و ناکارآمدي است که دکتر حسابي با تغييراتي در نحوه استفاده‌شان، از آنها دوباره استفاده مي‌کرده است. کجاست: ميدان تجريش، ‌خيابان شهيد امير ابراهيم دربندي(‌مقصودبيک سابق)‌، ‌ميدان تختي، چهارراه دکتر حسابي زمان بازديد: ‌هر روز از ساعت 9 صبح تا 17:45 و روزهاي جمعه از ساعت 14 به بعد باغ هشتم، باغ نگارستان در زمان حکومت فتحعلي شاه قاجار به دستور او قصري ييلاقي در نزديکي بهارستان فعلي بنا شد. اين باغ به دليل وجود نقاشي‌هاي زيادي که به دستور شاه بر در و ديوار اتاق‌هاي باغ نقش بست، ‌به باغ نگارستان معروف شد. هرچند در حال حاضر مساحت کنوني باغ نسبت به زمان حکومت فتحعلي شاه خيلي کوچک‌تر شده است، اما تاريخ نشان مي‌دهد که در آن زمان باغ وسعت خيلي زيادي داشته است. دروازه جنوبي باغ در ضلع شمالي ميدان بهارستان و از طرف شرق به دروازه شميران و از طرف غرب به صفي عليشاه منتهي مي‌‎شد. در اين باغ چندين حوضخانه و تالارهاي با‌شکوه وجود داشت. مهم ترين رويداد تاريخي اي که اين باغ به خود ديده، قتل قائم مقام فراهاني به دست محمدشاه و عوامل او بود. در زمان مظفرالدين شاه مدرسه صنايع مستظرفه به سرپرستي کمال‌الملک در باغ نگارستان تاسيس شد. در سال 1307 نقشه ساختمان يک مدرسه عالي با رعايت سبک ايراني در ضلع شمالي باغ توسط نيکلاي مارکوف؛ معمار پناهنده روسي کشيده شد و تبديل به دارالمعلمين يا همان دانشسراي عالي تربيت معلم شد. در سال 1315، عمارت بزرگ ديگري در شمال شرقي به عنوان کتابخانه بنا شد که پروين اعتصامي در آنجا به عنوان معاون کتابخانه مشغول به کار شد. تعداد زيادي از شخصيت‌هاي علمي و ادبي کشور از جمله ملک‌الشعرا بهار، علي اکبر دهخدا، دکتر محمود حسابي، دکتر محمد معين و بسياري ديگر در اين مجموعه تاريخي تحصيل کرده‌اند. در سال 1313 قانون تاسيس دانشگاه تهران در مجلس شوراي ملي تصويب شد و از سال 1325 بعضي از دانشکده‌ها به محل کنوني دانشگاه تهران منتقل شدند. از سال 1335 اين بناي عظيم به موسسه لغت نامه دهخدا، موسسه جغرافيا؛ موسسه زبان‌هاي خارجي و کلاس‌هاي عمومي دانشکده ادبيات اختصاص يافت، اما بعد از آن با تصويب و راه اندازي موزه تاريخ علم در محل باغ نگارستان، کار حراست و مرمت اين مکان مورد توجه مسئولان دانشگاه قرار گرفت و به زودي موزه تاريخ و مفاخر دانشگاه تهران در آن محل گشايش يافت. در حال حاضر موزه هنرهاي ملي در آنجا داير است. کجاست: ميدان بهارستان، خيابان دانشسرا؛خيابان شريعتمدار رفيع زمان بازديد: هر روز به جز دوشنبه‌ها از ساعت 9 صبح تا 7 بعد از ظهر باغ نهم، باغ موزه هنر ايراني چند قدم بالاتر از موزه دکتر محمود حسابي، مي‌توانيد نرده‌هاي باغ موزه هنر ايراني را ببينيد. باغي زيبا که اگر از کنار آن هم رد بشويد، ‌نسيم خنک ‌روح‌تان را تازه مي‌کند. اين باغ در سال 1310 احداث شد. اين باغ بزرگ متعلق به همسر سپهبد اميرابراهيمي بود و تا مدت‌ها بعد از پيروزي انقلاب بلااستفاده ماند و درآستانه تخريب قرار داشت، اما بعد از مدتي با هدف نگهداري آثار هنري و احياي بناهاي تاريخي باغ دوباره احيا‌ شد. داخل باغ مي‌توانيد ماکت‌هاي برج آزادي، سي و سه پل اصفهان، هشت بهشت، ميدان امام اصفهان و چند سازه هنري چوبي را مشاهده کنيد. همچنين مي‌توانيد ضمن بازديد از اين باغ از بوفه صبحانه، ‌رستوران و کافي شاپ آن استفاده کنيد. علاوه براينکه چند مغازه کوچک شامل کارهاي دستي و کتابفروشي نيز آنجا وجود دارد که بي شک ديدن شان خالي از لطف نيست، ‌به‌ويژه براي خانم‌هاي باسليقه و اهل ذوق و هنر. کجاست: ميدان تجريش، خيابان شهيد اميرابراهيم دربندي(خيابان مقصود بيک سابق)‌، ميدان تختي، بالاتر از چهارراه دکتر حسابي زمان بازديد: 9 صبح تا 21:30 باغ دهم، باغ لاله ايراني اين باغ درواقع خانه ميرزا حسن آشتياني معروف به ميرزا حسن خان مستوفي الممالک است. ميرزا حسن خان يکي از دولتمردان شهير ايراني و از سرشناس ترين نخست وزيران بعد از انقلاب مشروطه است و چندين دوره نخست وزير ايران بود.وي از معدود رجال قاجاري است که در دربار پهلوي هم محترم بود. او که در جواني با دختر ناصرالدين شاه ازدواج کرده بود در زمان حيات خود بعضي از املاکش را وقف کرد؛ چرا که بيشتر اراضي ده ونک متعلق به او بودند. در مناطق مختلف شهر تهران املاک زيادي داشت و نام‌گذاري محله حسن آباد هم به خاطر وجود املاک باارزش او در آن منطقه بوده است. يکي از کارهاي مهم او احداث مدرسه عالي دختران در يکي از زمين‌هاي ونک بود که بعدها به دانشگاه الزهرا تغيير نام يافت. خانه مستوفي الممالک در محله قديم ده ونک به باغ مستوفي الممالک معروف بود و حالا تبديل به باغ ايراني شده که در فصل رويش گل لاله به خاطر وجود انبوه لاله‌هاي رنگارنگ بازديد کنندگان زيادي دارد. از کل مساحت سه هکتاري اين باغ دو و نيم هکتار به فضاي سبز اختصاص داده شده و با وجود بازسازي اين فضاي سبز درختان تنومند قديمي همچنان در ترکيب اصلي باغ باقي هستند. عمارت‌هاي قديمي باغ نيز مرمت شده و به زيبايي اين باغ افزوده اند.اين مکان در سال 84 در فهرست آثار ملي به ثبت رسيده است. کجاست: ميدان ونک، خيابان شيخ بهايي، 20 متري پيروزان کوچه شهيد صابري باغ يازدهم، عمارت مسعوديه عمارت- باغ مسعوديه توسط يکي از فرزندان ناصرالدين شاه به نام مسعودميرزا حاکم اصفهان بنا شد. دليل نام‌گذاري آن به مسعوديه هم همين است. مسعود ميرزا ملقب به ظل السلطان با برادرش مظفرالدين شاه مخالف بود و همين موضوع باعث شد باغ مسعوديه به پايگاهي براي مشروطه‌خواهان و مخالفان محمدعلي شاه تبديل شود. در سال 1287 در نزديکي اين عمارت بمبي دست ساز زير کالسکه محمدعلي شاه منفجر شد و بهانه لازم براي به توپ بستن مجلس را دست داد .پس از آن واقعه، عمارت مسعوديه نيز به رگبار بسته شد. نخستين کتابخانه و موزه ملي ايران در سال 1304 در محل عمارت مسعوديه بنا شد و چند سال بعد در گوشه اي از يکي از اتاق‌هاي آن عتيقه‌هاي باستاني را به نمايش گذاشتند و در حقيقت اولين موزه ايران داير شد. آن اشيا در سال1318 به موزه منتقل شدند. در سال 1345 با تفکيک وزارت آموزش و پرورش از فرهنگ و هنر؛ عمارت مسعوديه به وزارت آموزش و پرورش تبديل شد و نخستين وزارتخانه آموزش و پرورش در آنجا مستقر شد. کجاست:‌ خيابان جمهوري نرسيده به بهارستان، خيابان ملت تقاطع خيابان اکباتان