اکوتوریسم/ پارک ملی تندوره، زیستگاه پلنگ ایرانی

کجارو/ پارک ملي تندوره يکي از بزرگ‌ترين مناطق حفاظت شده ايران است که مي‌توان پلنگ ايراني را در آن يافت. اين منطقه با طبيعت بکر و زيباي خود زيستگاه جانوران و رويشگاه گياهان زينتي و دارويي بسياري است. با ما همراه شويد و گوشه‌اي از زيبايي‌هاي آن را با ما ببينيد. موقعيت جغرافيايي پارک ملي تندوره در شمال خراسان و نزديک ترکمنستان در ۳۷ درجه و ۲۹ دقيقه تا ۳۷ درجه و ۳۳ دقيقه عرض جغرافيايي و ۵۸ درجه و ۳۳ دقيقه تا ۵۸ درجه و ۵۴ دقيقه طول جغرافيايي واقع شده است. بر اساس تقسيم‌بندي مجموعه تندوره در شهرستان درگز و در حوزه آبريز هريرود و کشف‌رود و زيرحوزه رودخانه درونگر قرار گرفته ‌است. پارک ملي تندوره که زماني تفرجگاه و محل تفريح مردم درگز و قوچان بود، از زيباترين و عميق‌ترين دره‌هاي ژرف و پر شيب و تپه ماهورها بهره‌مند است و از بهترين زيستگاه‌هاي جانوران وحشي به ويژه قوچ و ميش اوريال است که چنانچه صبح زود يا غروب در اين منطقه باشيد گله‌هاي کل و بز در حال چرا را مي‌توانيد ببينيد. راه‌هاي دسترسي راه دسترسي به پارک ملي تندوره مسير قوچان – درگز است که از سه نقطه مي‌توان به پارک دسترسي پيدا کرد. قريه اينچه کيکانلو (واقع بر سر راه درگز - قوچان) تا پاسگاه شکر آب (جنوب پارک) ۱۰ کيلومتر. از درگز تا پاسگاه چهلمير (شرق پارک) ۳۰ کيلومتر. از نوخندان تا زيارتگاه بابانستان (شمال پارک) ۱۲ کيلومتر. ويژگي‌ها مرتفع‌ترين نقطه اين منطقه قله قنبرعلي در جنوب محدوده به ارتفاع ۲۵۸۶ متر است و پست‌ترين نقطه با ارتفاع ۸۸۴ متر در بخش شمالي محدوده قرار دارد. پارک ملي تندوره به علت قرار گرفتن روي ارتفاعات کپه داغ در جنوب و غرب، تأثير پذير بودن از کوير قره قوم و جلگه پست درگز از سمت شمال داراي دو نوع آب و هواي متفاوت است. قسمت‌هاي جنوبي و غربي پارک به علت وجود ارتفاعات بلند و تحت تأثير توده‌هاي هوايي مديترانه‌اي داراي آب و هوائي نسبتا سرد و رطوبت بيشتر و قسمت‌هاي شمالي تحت تأثير آب و هواي گرم و خشک کوير قره قوم و جلگه پست درگز داراي آب و هوايي نسبتا گرم و داراي رطوبت کمتر است. اين منطقه فاقد مراکز جمعيتي است و تنها پاسگاه‌هاي محيط باني چهل‌مير، بابانستان، شکراب، تيوان، درونگر، چرلاق و زيارتگاه علي بلاغ در آن قرار دارند. در داخل پارک در ايامي که ريزش‌هاي جوي وجود ندارد، مي‌توان از تنها راه ارتباطي داخل پارک استفاده کرد که محيط باني چهلمير را به شکرآب وصل مي‌کند. تندوره از نظر منابع آبي فاقد رودخانه‌هاي مهم است و قسمت اعظم منابع آب منطقه را چشمه‌ها تشکيل مي‌دهند. حدود ۳۱ چشمه و ۸ حلقه چاه نيز در منطقه وجود دارد چشمه‌هاي چهلمير، بيد، رجبه، ادانه، قره نهه، مدخان، باش تپه، ايدلق، قره لوکه، کلاشک، توغي، تندوره، چرلاق و رف سو از مهم‌ترين چشمه‌هاي منطقه به شمار مي‌روند. ميزان بارندگي سالانه‌اش حدود ۲۵۰ تا ۳۰۰ ميلي‌متر و توزيع بارندگي در فصول مختلف بسيار متفاوت است. درجه حرارت در زمستان تا ۲۰- درجه مي‌رسد و حداقل ۴ ماه از سال در اين منطقه برف وجود دارد. بيشتر حجم باران در فصل بهار رخ مي‌دهد. آبدهي چشمه‌هاي منطقه چشمگير نبوده و تنها چشمه‌هاي چهل‌مير و چرلاق به طور نسبي داراي آبدهي بيشتري در مقايسه با ساير چشمه‌ها هستند. شکل خاص زيستي، ساختمان خاک، تغييرات ارتفاع، ميزان بارش و شکل آن و نوسانات و گرما سبب گرديده پوشش گياهي متنوعي در اين ناحيه ديده شود. پارک ملي تندروره از نظر ذخاير طبيعي و حياتي، تنوع زيستي و نمونه‌هاي حيات وحش (قوچ و ميش اوريال) و پديده‌هاي ارضي و ديگر ويژگي‌هاي خاص در نوع خود پارکي ممتاز است. منطقه داراي ساختاري کوهستاني با مورفولوژي نامنظم بوده و کوه‌ها از سيمايي بهم ريخته برخوردار است. اين پارک از يک سري کوه‌هاي مرتفع و متصل به هم تشکيل شده‌ است و رشته‌کوه مشخصي ندارد. تاريخچه پارک ملي تندوره (تندور که طندور تلفظ مي‌شود اسم کردي به معناي تنور هست) با مساحت ۷۳۴۳۵ هکتار در بهمن ماه سال ۱۳۴۷ به‌عنوان منطقه حفاظت تندوره قرق شد و در اسفند ماه سال ۱۳۴۸ به پارک وحش تندوره تغيير نام يافت. در خرداد ماه سال ۱۳۵۰ قسمتي از شرق (ناحيه مجاور گردنه الله‌اکبر) حذف و در بهمن ماه سال ۱۳۵۳ به‌عنوان پارک ملي شناخته شد. در حال حاضر مساحت پارک ملي تندوره ۳۵,۵۴۰ هکتار و مساحت منطقه حفاظت شده تندوره ۹,۲۵۰ هکتار است. پارک ملي تندوره از نظر تاريخي نيز حايز اهميت بوده و در گذشته نه چندان دور راه ارتباطي درگز به قوچان از اين منطقه مي‌گذشته ‌است. در اين منطقه بازمانده‌هاي سکونت در ادوار گذشته به چشم مي‌خورد که از آن جمله مي‌توان به آثار باقيمانده از دژي قديمي به نام قلعه رجبه اشاره کرد که بنا بر مشهور قدمت آن به قبل از اسلام بر مي‌گردد. حيات وحش جانوران از ۷ گونه گربه‌سان ايران ۵ گونه يعني پلنگ ايراني، گربه جنگلي، گربه دشتي، گربه پالاس و سياه‌گوش اورآسيا در اين منطقه زندگي مي‌کنند. ايران مهم‌ترين زيستگاه پلنگ در خاورميانه است. تندوره محل زندگي چند گونه حيوان نادر مخصوصا پلنگ ايراني است. به‌طوري که در سال ۱۳۷۰ تعداد ۱۳۴ قلاده پلنگ در آن ديده شد و جمعيت آن در سال ۱۳۸۷ نزديک به ۶۰ قلاده برآورد مي‌شود. تعدادي از پلنگ‌هاي معروف که با گردنبند ردياب ماهواره‌اي و قلاده‌گذاري شده در منطقه حضور دارند با اسامي برديا، برنا و برزو شناخته مي‌شوند و حتي طبق گفته محيط‌بانان منطقه برنا و برديا جفت‌گيري کرده‌اند. طعمه اصلي پلنگ کل و بز است. از سمداران منطقه هم مي‌توان به بز وحشي که گله‌هاي ۱۰۰-۱۵۰ رأسي آن در ارتفاعات منطقه ديده مي‌شود و گوسفند وحشي اشاره کرد که از گونه قوچ و ميش اوريال و خالص‌ترين نژاد اين گونه در ايران است. شمار قوچ و ميش‌هاي پارک را در سال ۱۳۵۶ حدود ۶۰۰۰ رأس برآورد کرده‌اند و اکنون جمعيت گوسفندان وحشي پارک بالغ بر ۴۰۰۰ رأس است. گراز از ديگر حيوانات پارک است که به تعداد زياد در مناطق مختلف به‌ويژه شمال پارک زيست مي‌کند. گرگ هم در قسمت‌هاي نسبتا کم‌ارتفاع پارک و محدوده‌هاي مشرف بر روستاهاي اطراف به صورت منفرد يا دسته‌هاي ۲ تا ۵ قلاده‌اي ديده مي‌شود و در فصل زمستان بيشتر از قوچ و ميش و کل و بز و در تابستان بيشتر از گله گوسفندان اهلي تغذيه مي‌کند. روباه قرمز، شغال، سمور سنگي، کفتار، رودک و انواع جوندگان همچون خرگوش بي‌دم و تشي از ديگر پستانداران اين منطقه‌اند. پارک ملي تندوره از نظر تنوع گونه‌هاي پرندگان بسيار غني است. پرندگان بيشتر در نواحي پست و حاشيه‌اي پارک و داخل دره‌ها و نزديک به چشمه‌سارها ديده مي‌شوند. کورکور، سارگپه پابلند، عقاب دشتي، عقاب شاهي، عقاب طلايي، کرکس، هما، ليل، کوکر، مرغ حق، شبگرد بلوچي، بادخورک معمولي، بادخورک کوهي، زنبورخور معمولي، هدهد، چکاوک طوقي، پپت خاکي و سنگ‌چشم دم‌سرخ گروهي از پرندگان مهاجر به پارک را تشکيل مي‌دهند. تعدادي از گونه‌هاي مهم بومي منطقه عبارتند از دليجه، کبک، تيهو، قرقاول، بلدرچين معمولي، کبوتر چاهي، قمري، ياکريم، چکاوک شاخ‌دار، چکاوک آسماني، دم‌جنبانک ابلق، قرقي، سسک، سار، زاغي، کلاغ گردن‌بور، کلاغ ابلق، اليکايي، توکاي سياه، زردپره کوهي، زردپره مزرعه، انواع جغد و سهره سينه‌سرخ. خزندگان اين پارک هم شامل ۹ گونه مار غير سمي، ۴ گونه مار نيمه سمي، ۵ گونه مار سمي، ۶ گونه سوسمار و لاک‌پشت مي‌شوند. کفچه مار، دال، قرقاول بال‌سفيد و هما از گونه‌هاي در خطر انقراض تندوره محسوب مي‌شوند. گياهان پوشش گياهي در پارک ملي تندوره سيماي متفاوتي به خود مي‌گيرد. دامنه‌ کوه‌هاي بلند به ويژه بلندي‌هاي مياني پارک و کوهپايه‌ها و شيب‌هاي بر آفتاب پوشيده از درمنه و همراه با انواع گونه‌هاي علفي است. شيب‌هاي تند پوشش تنک و درختچه و درخت دارد. پارک ملي تندوره را مي‌توان بهشت گياهان دارويي ناميد. آن‌طور که تأمين ذخيره ‌بذر و تحقيق و پژوهش در زمينه گونه‌هاي گياهي در اين منطقه انجام مي‌شود. تاکنون ۳۷۳ گونه از ۶۰ تيره در اين پارک شناسايي شده‌ است. اورس، انجير، بيد، نسترن، گوجه وحشي، کرکو، درمنه، گون، کلاه ميرحسن، باريجه، آنقوزه،کندل، زيره سياه، کتان وحشي، آويشن، انواع گرامينه، آلبالوي وحشي، شير خشت، زرشک، انواع گياهان يکساله مرتعي و گياهان با ارزش دارويي از مهم‌ترين گونه‌هاي گياهي اين پارک است. عوامل تهديدکننده منطقه پارک ملي تندوره به لطف کوهستاني و صعب‌العبور بودنش تاکنون بکر باقي مانده و به‌واسطه سيماي طبيعي خود يکي از زيباترين بخش‌هاي طبيعت دست‌نخورده ايران است. احداث جاده و تفرجگاه در منطقه، در صورت عدم مطالعات کارشناسي شده از عوامل تهديد منطقه است. هر چند برخي کارشناسان از اساس با ايجاد تفرجگاه در منطقه مخالف بوده و آن را زمينه‌ساز از بين‌رفتن گونه‌هاي جانوري و گياهي و سيماي طبيعي دست‌نخورده آن مي‌دانند. به عقيده اينان با ساخت تفرجگاه و احداث جاده‌، ضرورتا تاسيسات سرويس بهداشتي، دفع زباله و فاضلاب، امکانات محوطه و پارکينگ مراکز اقامتي و تفريحي ايجاد مي‌شود و عواقب جبران‌ناپذيري از جمله ايجاد تنش براي حيات وحش و تخريب منطقه با حضور بيشتر مردم، هدر دادن منابع آبي منطقه، افزايش راه‌هاي دسترسي و راحت‌تر و نزديک‌تر کردن شکارچيان، تلف شدن حيوانات در جاده و تعارض ساختمان‌ها با سيماي طبيعي منطقه را به‌ دنبال خواهد داشت. ساختارهاي انسان ساخته بايد با منظره طبيعي منطقه همخواني داشته و در حداقل خود و از افق ديد خارج باشند. در حال حاضر تفرجگاه چشمه چهلمير ايجاد شده و تفرجگاه علي‌بلاغ و چرلاق نيز به‌زودي در اين منطقه احداث مي‌شود. فنس‌کشي نشدن پارک ملي تندوره يکي ديگر از عواملي است که مي‌تواند تهديدي براي حيات جانوري پارک باشد. هجوم حيوانات وحشي (گراز، آهو، قوچ و حتي پلنگ) به مزارع و باغات روستاييان علاوه بر وارد کردن زيان به کشاورزان، اين حيوانات را در معرض شکار قرار مي‌دهد. با کانال تلگرامي «آخرين خبر» همراه شويد