ایرانسرا/ شهرستان بناب، شهر دوچرخه ایران

کجارو/ بناب يکي از شهرهاي جنوبي استان آذربايجان شرقي بناب است. پيشينه آثار تاريخي کشف ‌شده در ارتفاعات جنوبي قبرستان‌هاي قره‌قشون به سده‌هاي هشتم و نهم هجري مي‌رسد و نشانگر رونق و آباداني بناب در عصر صفويان است. شهرستان بناب در جلگه‌اي صاف و هموار قرار گرفته که از طرف شرق به کوه‌هاي غربي سهند و از غرب به سواحل پست درياچه اروميه محدود مي‌شود. ارتفاع متوسط شهرستان از سطح دريا ۱۶۰۰ متر است که در بلندترين نقطه (قزل‌داغ) ۲۲۵۰ متر و در پست‌ترين (آخوند قشلاق) ۱۲۸۰ متر است. بناب از ديرباز از يک موقعيت ممتاز جغرافيايي برخوردار بوده و راه‌هاي بزرگ تجارتـي و کارواني از آذربايجان به بين‌النهرين، شامات، حجاز و غرب کشــور از آن عبور مي‌کرده و امروزه نيز با قرار گرفتن در نقطه تلاقي محورهاي اصلي آذربايجان‌شرقي، کردستان، کرمانشاه، عتبات عاليات و دسترسي به راه‌هاي آهن و هوايي ضمن اينکه موقعيت خـود را حفظ کرده بلکه بر موقعيتش نيز افزوده شده و هميشه به عنوان يک شهر مطرح در شمال‌غربي کشور مــورد توجه قرار گرفته است. علاوه بر کباب اين شهر، به شهر دوچرخه هم معروف بوده و هر ساله همايش بزرگ دوچرخه سواري با حضور بيش از ۳۰۰۰۰ دوچرخه سوار برگزار مي‌شود. با کجارو همراه باشيد. جغرافياي شهرستان بناب شهرستان بناب با وسعت ۷۷۹ کيلومترمربع (۱.۷ درصد مساحت استان) در ۱۲۰ کيلومتري تبريز واقع شده و ارتفاع آن از سطح دريا ۱۲۹۰ متر بوده و از سمت شمال با شهرستان عجب‌شير، از سمت شرق با شهرستان مراغه، از سمت غرب با درياچه اروميه و از سمت جنوب با شهرستان ملکان و استان آذربايجان‌ غربي هم‌مرز است. تاريخچه شهرستان بناب وضعيت جغرافيايي منطقه و آثار به دست آمده از کاوش‌هاي محلي نيز با توصيفات شهر تاريخي (شيز) انطباق دارد.بنابراين گفته اگر اين شهر منطبق با شهر شيز (تخت سليمان)باشد مي‌توان اين شهر را ساساني دانست. آثار به دست آمده از حفاري‌هاي قره‌تپه گزاوشت و قيزلار قلعه‌سي (قلعه دختران) که يکي از نود و سه تپه باستاني هستند و همچنين وجود سي و شش غار مربوط به يکديگر (معماري صخره‌اي صور) که نشانگر زندگي‌هاي دسته جمعي در دوران ماقبل تاريخ است. تخريب کامل در زمان حمله مغول امکان هر گونه تحقيق را در زمينه هنر و معماري اين منطقه در قبل و بعد از اسلام مشکل يا غير ممکن کرده، اما در ابتداي دوره حکومت صفويان انتخاب شهر اردبيل به عنوان پايتخت در اواسط قرن دهم در حدود بيست مسجد زيبا، چندين گرمابه و بيش از چهل کاروانسراي اقامتي و تجارتي متعددي به مرور زمان در شهر احداث شده که اين امر حکايت از آباداني و رونق ناگهاني شهر پس از دوره مغول و به عبارتي بهتر بازسازي پس از جنگ است. آب‌وهواي شهرستان بناب شهرستان بناب در جلگه‌اي صاف و هموار قرار گرفته که از طرف شرق به پيش کوه‌هاي غربي سهند (قزل‌داغ، قاشقاداغ و گوپشتي) و از غرب به سواحل پست درياچه اروميه محدود مي‌شود. ارتفاع متوسط شهرستان از سطح دريا ۱۶۰۰ متر، در بلندترين نقطه (قزل‌داغ) ۲۲۵۰ متر و در پست‌ترين (آخوند قشلاق) ۱۲۸۰ متر است. شهرستان بناب از محدود شهرهايي است که نزديک‌ترين فاصله را از درياچه اروميه داشته و آب‌وهواي آن تحت‌الشعاع اين درياچه قرار مي‌گيرد، در نتيجه به دليل شرايط خاص توپوگرافيک، شهرستان داراي آب‌وهواي بسيار متنوع است. نقاط ديدني و تاريخي شهرستان بناب بناب داراي چندين و چند اثر تاريخي ثبت‌شده در فهرست آثار ملي ايران است که از اين ميان، ۸ اثر مورد حفاظت قرار گرفته، از مهم‌ترين آثار تاريخي اين شهر مي‌توان به کبوتر خانه‌هاي بناب، حصار تدافعي شهر، حمام تاريخي حاج فتح‌الله، حمام تاريخي مهرآباد (موزه مردم‌شناسي بناب)، خانه تاريخي حاج علي بزاز، خانه تاريخي خسروشاهي، خانه تاريخي شيخ قاضي سيف‌العلما، خانه تاريخي نيک‌پي، قلعه دختر، گورستان تاريخي زوارق، مسجد اسماعيل‌بيگ، مسجد جامع گزاوشت، مسجد جامع مهرآباد، مسجد گوي، معماري صخره‌اي صور (اولين معماري صخره‌اي داراي زيست انساني)، معماري روستاي توته خانه، راسته‌بازار و... اشاره کرد. کبوترخانه امير فرهنگي بناب کبوترخانه اميرفرهنگي مربوط به اواخر دوره قاجاره و در بناب، خيابان شهيد باهنر واقع شده، اين اثر در تاريخ ۷ خرداد ۱۳۸۷ با شمارهٔ ثبت ۲۲۸۴۳ به عنوان يکي از آثار ملي ايران به ثبت رسيده است. اين بنا از سه طبقه تشکيل شده که طبقه بالايي به عنوان نگهباني و طبقه وسطي براي نگهداري کبوتر و طبقه پاييني به عنوان خانه‌باغ مورد استفاده قرار مي‌گرفته و در جنگ جهاني دوم، توسط هواپيماهاي جنگي روسي به گمان اينکه اين مکان يک برج ديدباني براي پاسگاه نظامي است، مورد هدف قرار گرفت ولي خوشبختانه آسيب جدي بدان وارد نشد، مي‌توان اين برج رو يکي از آثار منحصر به‌فرد استان آذربايجان‌شرقي در نظر گرفت و با توجه به ياد نوشته‌هاي روي ديوار اين بنا قدمت آن ۱۱۲ سال تخمين زده مي‌شود (سال ۱۲۸۰ ه.ش)، اين بنا اولين بار توسط حاج عباسعلي اميرفرهنگي به سال ۱۳۴۲ ه.ش مورد مرمت و بازسازي قرار گرفت و مجدد در سال ۱۳۹۰، به درخواست وراث اميرفرهنگي، اداره ميراث فرهنگي اقدام به بازسازي اثر کرد و به همت مرحوم حاج عباسعلي اميرفرهنگي و اداره ميراث فرهنگي اين خانه‌باغ پا بر جاست و سالانه بازديدکنندگان زيادي از اين اثر بازديد مي‌کنند. بازار چهار سو بناب يکي از اماکن تاريخي شهرستان بناب بازار چهارسو يا به گفته مردم بناب راسته بازار يا اوزون بازار است. اين بازار تاريخي داراي سقف چوبي بوده که در اثر چهار مرتبه آتش‌سوزي ناچار سقف قديمي آن تعويض شده و تعميرات زيادي در آن صورت گرفته است. در اين بازار راسته طلافروشي، پارچه فروشي، لوازم خانگي و… وجود دارد. کبابي‌هاي قديمي بناب که روزانه در حال طبخ کباب مخصوص بناب هستند نيز در اين بازار هستند. مسجد زرگران بناب اين مسجد يکي از مساجد قديمي و ثبتي بناب با شماره ثبت ۳۰۸۵ در فهرست آثار ملي کشور است. اين مسجد در خيابان زرگران قرار گرفته که از طرف غـرب به بازار قديمي حاج تقي و بازار مسگران و آهنگران متصل است و در زمان‌هايي نه چندان دور در مسير جاده بين‌المللي شمال به جنوب کشور قرار داشت. در مسير جلوي مسجد حدود ۱۰ کاروانسراي مسافرتي و تجارتي قرار داشت که با احداث جــاده جديد فعلي اين راه رونق خود را از دست داده است. از طرف ديگر به دليل کم توجهي هيئت امناي مسجد، اين مکان مقدس به دست فراموشي سپرده شد تا جايي که استحکام مسجد رفته رفته کاهش يافته و سرانجام ديوار جنوبي مسجد در سال ۱۳۷۵ فرو ريخت، که ميراث فرهنگي بناب بلافاصله اقدام به بازسازي ديوار نموده و ديوار مسجد را به حالت اوليه بازگرداند و سپس پنجره‌هاي مسجد را در سال ۱۳۷۶ در جاي خــود نصـب نمود. اين مسجد نيز همانند اکثر مساجد قديمي بناب در دوره صفويه بنا شده اســت. سر ستون‌هاي مسجد زرگران شبيه به سرستون‌هاي مسجد اسماعيل‌بيگ و تا حدودي مسجد جونيلر است که به‌صورت بسيار جالب و زيبايي رنگ آميزي شده و با خطوط تزييني و آيات قرآني با خط نستعـليق در تخته صندوق‌هاي شاه تيرها آراسته گرديده‌اند. اين بنا نيز احتمالا بر روي تپه‌اي باستاني بنا شده است که به هنگام پي کني ديوار مسجد جهت مرمت آن، آثار فرهنگي از جمله سفالينه‌هاي مربوط به ادوار اسلامي به دست مي‌آمد و شبستان اين بنا در حدود ۱ متر از سطح خيابان‌هاي اطراف بلندتر است . سقف مسجد زرگران از هشت ستون با سرستون‌هاي مقرنس کاري چوبي زيـبا تشکيل شده، که بوسيله نقاشي‌هاي جالب گل و گياه با رنگ‌هاي سنتي و طبيعي رنگ آميزي شده و به نظر مي‌رسد که ايوان مسجد در اصل بنا نبوده و بعدا به آن اضافه ‌شده و نماي مسجد زرگران را آجر راسته خفته با طرح‌هاي مختلف تشکيل داده است. مرمت کلي مسجد در سال ۱۳۸۱ توسط ميراث فرهنگي بناب و همت هست امناي مسجد آغاز شد. حمام مهرآباد بناب حمام مهرآباد شهرستان بناب که به موزه مردم شناسي جنوب سهند تبديل شده، تا سال ۷۵ در مالکيت بخش خصوصي بود، اين بنا توسط شهرداري بناب تملک و جهت مرمت در اختيار ميراث فرهنگي آذربايجان شرقي قرار گرفت و در آذر سال ۷۸، با شماره ۲۵۱۴ توسط سازمان ميراث فرهنگي، در فهرست آثار ملي به ثبت رسيد. مرمت اين بنا تا سال ۸۲ ادامه داشت و پس از مرمت جهت ايجاد موزه مردم‌شناسي جنوب سهند در نظر گرفته شد، اين حمام قديمي به جاي مانده از دوره صفويه با معماري ارزشمند کامل حمام‌هاي قديمي آذربايجان است و در زميني به مساحت ۳۴۲ مترمربع ساخته شده و روبروي آن هم بناي مسجد تاريخي مهرآباد قرار دارد و اين بناها مجموعه شهري کاملي را تشکيل داده‌اند. حمام حاج فتح الله حمام حاج فتح الله مربوط به دوره قاجار است و در شهرستان بناب، داخل بافت قديمي واقع شده و اين اثر در تاريخ ۱۸ ارديبهشت ۱۳۸۰ با شمارهٔ ثبت ۳۸۲۲ به‌عنوان يکي از آثار ملي ايران به ثبت رسيده است. گرمابه حاج فتح الله جزو مهمترين گرمابه‌هاي شهرستان بناب است که در کنار مسجد قرمز و جاده قديمي (ماحال گاودل) قرار گرفته و اين جاده قديمي که از آن به عنوان يکي از مهمترين جاده‌هاي تجاري ايران ياد مي‌شود، از شهر بناب مي‌گذرد و در آن زمان کاروان‌ها قبل از وارد شدن در شهر به حمام حاج فتح اله مي‌رفتند تا با طهارت به شهر وارد شوند. اين حمام تاريخي به علت عدم توجه و ساخت‌وسازهاي اخير متروکه مانده است و بخشي از آن نيز تخريب و تبديل به حمام جديدي شده است. اين گرمابه حدود ۱۵ سال متروکه باقي ماند و مالکين خصوصي آن پس از مدتي به قصد ساختن حمام جديدي يکي از گنبدهاي آن را ويران کردند و حمام جديدي را احداث نمودند. اما خوشبختانه بخش اعظمي از اين حمام تاريخي سالم باقي‌مانده و تنها راه نجات باقي‌مانده آن مرمت و معرفي اين بناي تاريخي بود. جاده قديمي (ماحال گاودل) از مهمترين جاده‌هاي تجاري ايران است که چندين منزل گاه از جمله بناب را در پي داشته است. اما نکته مهم اين جاده نام آن است که ريشه در کلمات اوستايي و ترکي دارد. ماحال گاودل از کلمه (ماحال) به معني دره و (گاودولچه) محل چراي گاو گرفته شده است که نشان مي‌دهد اين جاده در زمان ساساني محل چراي گاوهاي بي‌شماري بوده است. اين حمام تاريخي براي توسعه و ترويج صنايع‌دستي شهرستان در نظر گرفته شده و از آن براي برگزاري کارگاه و آموزش صنايع‌دستي استفاده مي‌شود. تالاب قره‌قشلاق بناب اين تالاب در ساحل جنوب درياچه اروميه در حومه شهرستان بناب در موقعيت جغرافيايي ۳۷درجه و ۱۳دقيقه و ۲۵ ثانيه عرض شمالي و ۴۵درجه و ۵۱دقيقه و ۳۸ثانيه طول شرقي قرار دارد. با توجه به سهل‌الوصول بودن تالاب و قرارگيري آن در بين دو استان آذربايجان‌ شرقي و غربي، وجود گونه‌هاي پرندگان زارآور در فصل بهار و تابستان و خوش آب و هوا بودن آن در تابستان گردشگران طبيعت را براي اقامت کوتاه مدت به خود جذب مي‌کند. پل پنج چشمه بناب پل پنج چشمه بناب پلي تاريخي به فاصله ۶۰۰ متر از ضلع شرقي جاده کمربندي شرق بناب بر روي رودخانه صافي که عرض آن در اين قسمت به بيش از ۶۰ متر مي‌رسد قرار گرفته، اين پل داراي پنج چشمه به طول ۵۰ متر و عرض ۸۰/۴ متر است. پايه‌ها سنگي و طاق‌ها جناقي و با آجر چهارگوش بنا شده و کف پل سنگ‌فرش و در طرفين داراي دست‌انداز آجري (جان پناه) به ارتفاع يک متر است. تعميرات پل شامل مرمت پايه‌هاي سنگي، طاق‌هاي آجري، بدنه‌هاي طرفين پل، صندوقه کردن و کف سازي روي پل که به علت عبور کاميون‌هاي سنگين آسيب ديده بود به اتمام رسيده است. مسجد جامع گزاوشت بناب اين بنا در کنار ميدان تره‌بار بناب معروف به گزاوشت واقع گرديده و بدين جهت به مسجد گزاوشت نيز معروف شده، نماي خارجي بنا بسيار ساده و فاقد هرگونه جنبه هنري و تکنيکي است. شبستان مسجد بر روي پشته‌اي باستاني قرار گرفته و از سطح خيابان، دو متر مرتفع‌تر بوده و بدين لحاظ، ازنظر ارتفاع و بلندي شايد چشمگيرترين بناي قديمي مرکز بناب باشد. شبستان مسجد عبارت است از يک تالار مستطيل شکل که سقف آن بر روي دوازده ستون- در سه رديف چهارتايي حمل مي‌شود. ورودي شبستان، در وسط ضلع شمالي و در امتداد خيابان قرار دارد و هشت پله، خيابان را به شبستان مرتبط مي‌سازد، در تمامي ضلع شمالي مسجد، بالکني به عرض سه متر جهت استفاده بانوان ايجاد کرده‌اند و کف بالکن، با تيرريزي و طوفال کوبي ساخته و بر روي شش ستون چوبي استوار شده و در امتداد ستون‌هاي مزبور، شش ستون چوبي با سر ستون‌هاي تزييني تا زير سقف شبستان بالا رفته است. فاصله بين تيرهاي حمال در جهت طول، با استفاده از تنه‌هاي متوسط درخت تير ريزي شده و سپس با طوفال‌کوبي به کمک چوب‌هاي خراطي شده، تمامي سطح زير سقف با چوب پوشش شده است . روي اين پوشش را همانند مسجد مهرآباد، با انواع نقش‌هاي زيباي گياهي و ترنج تزيين کرده‌اند. اين مسجد داراي صحن و ايوان ستون‌داري است که در صحن آن، حجره‌هايي جهت سکونت طلاب علوم ديني ساخته‌اند، بنا فاقد کتيبه تاريخي بوده، اما با توجه به سبک بنا و شيوه تزيينات مي‌توان آن را همزمان با مسجد مهرآباد بناب يعني اواسط نوزدهم هجري دانست.