ابنیه/ قبرستان نشتیفان؛ گورستانی از فرزندان و نوادگان اشکانیان

کجارو/ قبرستان نشتيفان در روستايي به همين نام واقع است که به دليل وجود آسبادهايش شهرت جهاني دارد. براي آشنايي با اين قبرستان قديمي و خاص با ما همراه باشيد. روستاي نشتيفان نشتيفان روستايي در شرق استان خراسان رضوي و در نزديکي خواف و خرگرد است. اين روستا به آسبادهايش شهرت دارد. نشتيفان در حاشيه اراضي پست که به کوير منتهي مي‌شوند، در شيب ملايم يکي از آبرفت‌هاي رود کال شور قرار دارد. اين شهر از شمال به کوه‌هاي باخرز و از جنوب به روستاي بياس‌آباد، از شرق به روستاي برآباد و شهر سنگان و از غرب به اراضي کلاته‌ها منتهي مي‌شود. در مورد قدمت نشتيفان نيز روايات مختلفي وجود دارد: مي‌گويند آل مظفر از سلسله پادشاهان ايراني‌زاده نشتيفان بوده‌اند و شاه شجاع معروفي که سال‌ها بر شيراز و فارس حکمراني کرد در نشتيفان به دنيا آمده است. شهر نشتيفان در اوايل قرن نهم هجري شناخته شده بود. نشتيفان شهري است قديمي که دست‌کم در شش سده گذشته با همين نام خوانده مي‌شده‌ است. قصه عاميانه در مورد ريشه نام اين شهر اين است که عبارت نشتيفان ترکيبي است از دو کلمه «نش» ـ محلي شده «نيش» کنايه از نيش گژدم يا عقرب است که به وفور در نواحي گرم و خشک به‌خصوص نشتيفان پيدا مي‌شود ـ و «تيفان» که محلي شده «توفان» يا همان وزش بادهاي موسمي است که در تمام ايام سال اين منطقه را به لحاظ موقعيت جغرافيايي ممتاز کرده و ساکنين آن را چندين هزار سال است به فکر تأسيس آسياب‌هاي بادي معروفش در جهت بهره‌برداري از اين جريانات هوايي انداخته است. آسباد‌هاي نشتيفان در گذشته در شرق ايران از خراسان گرفته تا سيستان و بلوچستان آسياب‌هاي بادي بسيار رايج بوده‌اند که به آن‌ها آس باد گفته مي‌شود. «آس» به دو سنگ مسطح و گرد مي‌گويند که روي هم قرار گرفته و غلات را با آن آرد مي‌کنند. وقتي اين سنگ با قدرت باد کار کند به آن «آس‌باد» و وقتي با قدرت آب به حرکت درآيد به آن «آس‌آب» مي‌گويند. آسياب‌هاي بادي نشتيفان بازمانده از دوره صفوي است که هنوز پا برجا مانده و قابليت استفاده دارد. البته اين آسياب‌ها اکنون ديگر مورد استفاده عموم مردم نيستند و يکي از آن‌ها به صورت نمادين براي گردشگران فعال شده است. قبرستان نشتيفان گورستان نشتيفان بر روي تپه‌اي در کنار آسبادها قرار دارد. سنگ گورها عمودي و بسته به اهميت صاحب گور ارتفاع سنگ آن بلندتر مي‌شود. طول مزار که با خرده سنگ پوشيده شده نيز بسته به اهميت متوفي طويل‌تر مي‌شود و گاهي به سه يا چهار متر مي‌رسد. بعضي از ساکنين معتقدند عده‌اي از فرزندان و نوادگان پادشاهان سلسله اشکانيان (که اتفاقا در خراسان بر ايران حکمراني مي‌کردند) در اين قبرستان خفته‌اند (که البته در خواف نيز اين گورستان‌ها بسيار است و به همين دليل در بعضي کتب تاريخي نام اصلي آن «خواب» نيز آمده است) و دسته‌اي ديگر معتقدند در گذشته براي ايمن نگه‌داشتن شهر از حملات و تجاوز احتمالي بزرگان شهر را در اطراف شهر دفن مي‌کردند تا به اصالت و درستي مردمان آن اشاره کنند. گفته مي‌شود اين مزارها مربوط به ۴۴ پير است که مورد احترام مردم نشتيفان هستند و علاوه بر نشتيفان از روستاهاي اطراف مانند روستاي سنگان نيز براي زيارت آن مي‌آيند. مردم بر سر مزارها مي‌آيند و با بستن پارچه و دخيل به سنگ‌ها، اميد به گشايش گره از کار خود دارند. البته اين‌گونه سنگ مزارات در نقاط ديگري از خراسان هم يافت مي‌شود. مشابه قبرستان نشتيفان، سنگ مزارات روستاي سوران در نزديکي مشهد ريزه است که از شهرت بسياري برخوردار است. يکي از معروف‌ترين اين مزارها در قبرستان نشتيفان مزار بابا عبدالله است. آن مزار در قسمتي قرار دارد که در بين مردم نشتيفان به نام «حديره» مشهور است. اصل و نسب و زبان زندگي صاحب مزار مشخص نيست، ولي از لقب بابا که به وي داده‌اند هم جرگه تصوف او ثابت مي‌شود و هم‌ زمان زندگاني‌اش که به قرن‌هاي قبل از سده دهم هجري برمي‌گردد؛ زيرا تقريبا در بين قرن‌هاي چهارم تا دهم هجري به بزرگان و اقطاب تصوف و چله‌نشينان متقي مانند بابا کوهي شيرازي و بابا لقمان سرخس «بابا» مي‌گفتند؛ بنابراين مي‌توان گفت بابا عبدالله هم از بزرگان و پرهيزگاران و زهاد عصر خويش بود که مريدانش پس از مرگ او مرقدش را مزار خويش قرار داده‌اند. اندازه و صورت قبر از سنگ چيني به طول ۳ متر و عرض ۸۰ سانتيمتر که در بالا سر و پايين پاي او دو سنگ لوح به صورت برافراشته نصب شده که سنگ بزرگ‌تر به ارتفاع ۱/۵ متر بر روي آن جمله «لا اله الا الله محمد رسول‌الله» و همچنين بر روي قسمت ديگر آن جمله «کل نفس ذائقه الموت» کاملا خوانا است و بقيه نوشته‌هاي متن خوانده نمي‌شود و نيز بر روي سنگ کوچک‌تر که ارتفاع آن حدود يک متر است جمله «هو الحي الذي لا يموت» به‌خوبي خوانده مي‌شود و بقيه متن لوح تقريبا ناخوانا است. قبر ديگر هم به همين مشخصات در کنار قبر بابا عبدالله وجود دارد، ولي چيزي از لوح‌هاي آن خوانده نمي‌شود و مردم هم از نام اصلي‌اش اطلاع ندارند. همچنين در اين محل تعداد ديگري قبر وجود دارد که صورت آن‌ها با آجرچيني به صورت هفت و هشت چيده شده‌اند. سنگ مزارات نشتيفان از فرم‌ها و نمادهاي جالبي تشکيل شده است. در قسمتي از آن، سنگ‌هاي ايستاده و بلندي ديده مي‌شود که ارتفاع آن‌ها با يکديگر کاملاً متفاوت است به‌طوري که ارتفاع برخي به بيش از چهار متر مي‌رسد و در قسمت ديگر سنگ‌نوشته‌ها و نگاره‌هايي روي قبرها ديده مي‌شود. در بعضي از قبور هم در بالا و هم در پائين قبر سنگ گور گذاشته شده، بر روي برخي از سنگ گورها با خط کج‌ومعوجي نام صاحب گور و تاريخ وفات وي نوشته شده است. بر روي برخي از سنگ گورها تصوير پنجه دست و بر روي برخي ديگر پنجه معکوس ديده مي‌شود. پنجه در مذهب تشيع به‌عنوان سمبل دست بريده حضرت عباس (ع) و پنج تن آل عبا مقدس است، ولي در اين گورستان که متعلق به اهل تسنن است مفهوم ديگري بايد داشته باشد. اين علامت در کشور هندوستان، تونس، مراکش، بوسني و هرزگوين و جمهوري آذربايجان نيز يک نقش مقدس بشمار مي‌آيد. در کشور مراکش اين دست را تحت عنوان دست حضرت فاطمه مقدس مي‌دارند و در مذهب يهود نيز از پنجه معکوس با علامت ستاره داوود و شمعدان هفت شاخه و نيز چشم براي جلوگيري از چشم‌زخم استفاده مي‌شود. بودايي‌ها هم‌ دست را مقدس مي‌دارند. با کانال تلگرامي «آخرين خبر» همراه شويد