میراث/ سوغات زنجان چیست؟

کجارو/ استان زنجان در زمينه‌ي صنايع دستي بسيار غني است و بيشتر سوغات آن را همين توليدات صنايع دستي تشکيل مي‌دهد. ظروف مسي، چاقوي زنجان و آثار مليله‌کاري از مشهورترين صنايع دستي اين استان هستند که شهرت جهاني دارند. استان زنجان از استان‌هاي سردسير و کوهستاني شمال غربي ايران است که بيشتر مردم آن به زبان ترکي آذربايجاني صحبت مي‌کنند و مرکز آن شهر زنجان، نوزدهمين شهر پرجمعيت کشور است. استان زنجان به دليل قرار گرفتن در حاشيه‌ي جاده‌ي ابريشم، از مناطق مهم ايران در طول تاريخ بوده و به همين سبب، بناهاي تاريخي بي‌شماري را در خود جاي داده است. به عنوان نمونه، طولاني‌ترين بازار سرپوشيده‌ي ايران، بازار شهر زنجان است که در اوايل حکومت قاجار ساخته شده است. استان زنجان به لحاظ فرهنگي از استان‌هاي برتر کشور است. بزرگترين تجمع عزاداران در ماه محرم مربوط به حسينيه‌ي اعظم شهر زنجان است. اين آيين که قدمت آن به زمان قاجار برمي‌گردد هر سال در روز هشتم محرم برگزار مي‌شود و به عنوان دهمين ميراث معنوي کشور به ثبت رسيده است. عزاداران از تمامي مناطق استان و حتي ساير استان‌ها براي شرکت در اين مراسم به شهر زنجان مي‌آيند. در سال‌هاي اخير با معرفي اين آيين توسط صدا و سيما، مهمانان خارجي هم در اين مراسم حاضر مي‌شوند. اهميت اقتصادي استان زنجان مربوط به بخش‌هاي کشاورزي، معدن و صنايع دستي است. استان زنجان، توليدکننده‌ي محصولات متنوع کشاورزي است و در برخي از محصولات از استان‌هاي برتر کشور به شمار مي‌رود. به عنوان مثال اين استان در توليد زيتون مقام اول کشور را دارد. استان زنجان از جهت ذخاير معدني بسيار غني است و علاوه بر اينکه تعداد زيادي معادن قابل بهره‌برداري دارد از تنوع معادن نيز برخوردار است. اين استان قطب توليد روي در کشور است و بزرگترين معادن روي در خاورميانه را در اختيار دارد. استان زنجان در برخي از رشته‌هاي صنايع دستي به ويژه صنايع دستي مرتبط با فلزات، جزو استان‌هاي صاحب امتياز کشور است. محصولات توليدي اين رشته‌ها علاوه بر عرضه در بازارهاي داخلي، در ميان کالاهاي صادراتي نيز جايگاه ويژه‌اي دارند و به عنوان سوغاتي در مورد توجه مسافران قرار دارند. در ادامه با برترين صنايع دستي استان زنجان آشنا مي‌شويم. مليله‌کاري شاخه‌اي از هنر فلزکاري است که با مفتول‌هاي چهارپهلو و باريک نقره انجام مي‌شود. يکي از روش‌هاي متداول در ساخت اشياء نقره‌اي به روش مليله‌کاري اين است که پس از ساختن نقش‌هاي کوچک با مفتول‌ها، آنها را در قالبي قرار مي‌دهند و سپس با نقره‌اي که عيار پايين‌تري دارد، لحيم مي‌کنند. بر اساس کشفيات باستان‌شناسي، قديمي‌ترين اشياء نقره‌اي که به روش مليله‌کاري ساخته شده‌اند، مربوط به دوره‌ي هخامنشيان هستند. مليله‌کاري در دوران ساسانيان به منظور توليد ظروف گران‌قيمت براي استفاده‌ي طبقات مرفه جامعه بسيار رونق داشته است. مليله‌کاري در زنجان سابقه‌اي ديرينه دارد و وصف توليدات نقره‌اي زنجان در سفرنامه‌هاي سياحان آمده است. ظرافت منحصر‌به‌فرد، خلوص نقره و اصالت نقوش، ويژگي‌هاي مليله‌ي زنجان هستند که شهرت جهاني را براي اين اشياء نقره‌اي به ارمغان آورده‌اند. تعداد زيادي از اين اشياء در موزه‌هاي معتبر دنيا، نگهداري مي‌شوند. در سفر به استان زنجان مي‌توانيد ظروف نقره‌اي مانند سيني و قندان، اشياء تزييني مانند گلدان و قاب عکس و انواع زيورآلات نقره‌اي را که به روش مليله‌کاري ساخته مي‌شوند، خريداري کنيد. چاقوسازي بيشترين شهرت زنجان مربوط به چاقوي آن است. بعد از اکتشاف مردان نمکي و وسايل همراهشان، مشخص شد که قدمت ساخت چاقو در زنجان به بيش از ۱۸ قرن پيش برمي‌گردد. چاقوي همراه يکي از مردان نمکي، که دسته‌اي از شاخ بز دارد، قديمي‌ترين سند صنعت چاقوسازي در زنجان است. يکي از پيشينه‌هاي تاريخي که بر صنعت چاقوسازي بسيار تاثير داشته، ساخت اسلحه بوده است. در دوران صفويه، زنجان از مراکز مهم ساخت ادوات جنگي در کشور بوده و مرغوبيت محصولاتش زبانزد سياحان خارجي بوده است. استاداني که اسلحه مي‌ساختند به صورت جنبي و بنا به درخواست مشتريان، چاقو نيز توليد مي‌کردند و مهارت همين استادان بوده است که از نسلي به نسل ديگر منتقل شده و باعث رونق چاقوسازي در زنجان شده است. حرفه‌ي چاقوسازي در زنجان تقريبا حالت موروثي و خانوادگي دارد. در سال‌هاي اخير، استقبال فراوان مسافران، چاقو را به پرفروش‌ترين سوغات زنجان تبديل کرده و باعث گسترش کارگاه‌هاي چاقوسازي شده است به نحوي که فقط در شهر زنجان بيش از ۵۰۰ کارگاه فعال وجود دارد. در ميان انواع چاقو که برخي از آنها به کشورهاي ديگر صادر مي‌شود، چاقوهاي جيبي و کاردهاي آشپزخانه، در ميان مسافران بيشترين طرفدار را دارد. مس‌گري در ميان صنايع دستي مرتبط با فلزات، مس‌گري، قديمي‌ترين صنعت است به اين دليل که مس، اولين فلزي بود که بشر کشف کرد و بعد از سنگ و گل براي رفع نيازهايش از آن استفاده کرد. مس، به صورت خالص در طبيعت وجود داشت، استخراجش ساده بود و علاوه بر استحکام لازم، بسيار انعطاف‌پذير بود. همين عوامل باعث شد که مس، تا مدت‌ها به عنوان کاربردي‌ترين فلز شناخته شود. امروزه ظروف مسي کهن تقريبا در هر موزه‌اي ديده مي‌شوند. صنعت مس‌گري در ايران سابقه‌اي درخشان دارد. رواج اين صنعت در ايران به گونه‌اي بوده است که در مناطقي که مس‌گري رونق داشته، يا مس‌گرها بازاري جداگانه داشته‌اند يا قسمتي از بازار آن شهر متعلق به مس‌گرها بوده است. مس‌گري در زنجان قبل از دوره‌ي سلجوقيان وجود داشته اما رونق و رشد آن مربوط به دوران سلجوقيان و سپس ايلخانان بوده است. توليدات مسي مناطق مختلف، شناسه‌هايي دارند که مختص به همان منطقه است. ويژگي و وجه تمايز توليدات مسي زنجان، ايجاد نقوش به روش کنده‌کاري است. امروزه در زنجان انواع ظروف مسي کابردي و تزييني در اندازه‌هاي بزرگ و کوچک توليد مي‌شوند که علاوه بر بازارهاي استان، در مناطق ديگر کشور نيز به فروش مي‌رسند. در سال‌هاي اخير به دليل آگاهي بيشتر مردم نسبت به مزيت پخت‌وپز در ظروف مسي در مقايسه با ساير ظروف، توليد ظروف مسي از رونق خوبي برخوردار شده است. چاروق‌دوزي چاروق در گذشته نوعي پاپوش چرمي بنددار بوده است که بندهايش را به ساق پا مي‌بستند و بيشتر، چوپانان از آن استفاده مي‌کردند. قدمت دوخت کفش چرم در استان زنجان به حدود ۲۰۰۰ سال پيش برمي‌گردد و چکمه‌ي چرمي متعلق به يکي از مردان نمکي که در کاوش‌هاي باستان‌شناسي کشف شد، معتبرترين سند قدمت اين صنعت در استان است. در طول تاريخ، چاروق‌ها به لحاظ شکل، جنس و حتي کاربرد، تغييرات زيادي داشته‌اند. چاروقي که امروزه نيز توليد آن رواج دارد، پاپوشي شبيه به نعلين است که در گذشته جنس بيشتر قسمت‌هاي آن از چرم بوده ولي امروزه در بيشتر انواع آن فقط کف پاپوش، چرمي است. يکي از اين انواع چاروق، چاروق زنانه‌اي است که رويه‌ي آن با نخ‌هاي ابريشمي و گلابتون دوخته مي‌شود و مخصوص راه رفتن روي قالي در اتاق‌هاي مفروش است. استقبال مسافران از اين نوع چاروق سبب شده تا توليد آن نسبت به انواع ديگر رواج بيشتري داشته باشد. قالي‌بافي بافت فرش در استان زنجان قدمتي برابر با قدمت بناي شهر زنجان دارد و مربوط به اوايل دوران ساسانيان است. از طرح‌هاي مشهور فرش در استان زنجان، مي‌توان به ريزماهي، ماهي‌درهم، نقشه‌ي قلتوق، بيجار و افشار اشاره کرد. فرش افشار زنجان که جزو قالي‌هاي ريزبافت و پشمي است از پرطرفدارترين فرش‌هاي ايراني به شمار مي‌رود و جايگاه ويژه‌اي در صادرات فرش ايران دارد. زيبايي طرح، ظرافت بافت و دوام رنگ، از ويژگي‌هاي فرش افشار زنجان است. بافت قالي در بسياري از مناطق استان زنجان رواج دارد و در کنار دامداري و کشاورزي، جزو مشاغل اصلي جمعيت روستايي استان به شمار مي‌رود. ميزان توليد سالانه‌ي فرش در استان زنجان، در حدود ۶۰ هزار تخته است که شهرهاي زنجان، ابهر و قيدار بيشترين سهم را در اين حجم توليد دارند. در برخي از مناطق روستايي استان، بافت گليم و جاجيم نيز وجود دارد. با کانال تلگرامي «آخرين خبر» همراه شويد