حرم امام رضا (ع) نگینی بر انگشتری ایران

کارناوال/ با ما به اميد ديدار خورشيد تابان ايران، راهي ديار پهناور خراسان مي‌شويم. تمام دل خوشي مان را جمع کرده ايم، به سوي صاحب سرزمين بهشتي مشهد روانه مي‌شويم و قصد بارگاه آسماني شمس الشموس داريم. شوق وصالش لحظه لحظه فزوده مي‌شود و درنمي‌يابي چگونه از ميان حجم پرتکرار مردم عبور مي‌کني و مي‌خواهي که نزديک و نزديک تر شوي حريم نورانيش به قدري آرامش و مهرباني دارد که مهم نيست در چه صحني يا رواقي بنشيني و بايستي… تنها تويي و دريايي از آرامش بهشتي. اهميتي ندارد از شوق ديدنش با پاي پياده آمدي يا گران ترين مرکب وقت داري تا سفره دل بگشايي و از درياي محبتش جرعه جرعه نوش کني حريم باشکوهش به قدري وسيع است تا همه در آغوش پر مهرش جاي گيرند و از کناري ميهمان هواي فرح بخش و معطرش باشند حرم امام هشتم شيعيان ، حرم امام رضا (ع) سالانه ۳۰۰ ميليون نفر عاشق و زائر، از جاي جاي جهان به قصد زيارت اين مجموعه وسيع رهباني به مشهد مي‌روند تا پاي به #حرم امام رضا (ع) بگذارند. جالب است بدانيد که حرم امام رضا با وسعت ۵۹۸,۶۵۷ متر مربع #بزرگترين مسجد جهان از لحاظ وسعت و با گنجايش ۵۰۰,۰۰۰ نفر نيز سومين مسجد بزرگ جهان از لحاظ گنجايش است. در داخل حرم رضوي چندين صحن، مسجد، رواق، موزه و کتابخانه وجود دارد که همگي ويژگي هاي منحصر بفردي دارند. در طي سال مي‌توان شاهد مهم ترين مراسم ها و رويدادهاي مذهبي در مجموعه حرم امام رضا بود که با شکوه تمام و خيل عظيم جمعيت برگزار مي‌شود. آداب ورود به حرم امام رضا (ع) پيش از هر چيز لازم است با طهارت جسم و جان وارد شوي، آب بر بدن مي‌ريزي تا نمادي باشد از زدودن ناپاکي ها و بتواني به حريم پاک امام شرفياب شوي. عالم و دانشمند بزرگ شيخ بهايي توصيه مي‌کند تا جامگاني پاک بر تن کني و پيش از همه پاي راست را به داخل بگذاري. در بدو ورود با خضوع و خشوع بايستي و به خواندن اذن ورود مشغول شوي. لازم به ذکر است که اين توصيه ها تنها از باب استحباب است و نه بيش‌تر. پاي که به داخل بگذاري اين تويي و حريم وسيع و پر رأفت امام رضا (ع). زيارت امام رضا (ع) هر بخش حرم را که بخواهي به زيارت بايستي، زيارت نامه هاي سبز رنگ حرم مطهر در دسترست هست. مي‌تواني از زيارت مخصوص امام رضا شروع کني و طبق نوشته‌ها اعمال را انجام دهي. و يا مي‌تواني از زيارت امين الله بهره ببري. آمده ام، آمدم اي شاه پناهم بده خط اماني ز گناهم بده اي حرمت ملجأ درماندگان دور مران از در و راهم بده لايق وصل تو که من نيستم اذن به يک لحظه نگاهم بده لشگر شيطان به کمين من است بي کسم اي شاه پناهم بده تاريخچه و معماري حرم امام رضا (ع) پس از آن که امام رضا، امام هشتم شيعيان را به شهادت رساندند اين بزرگوار را در مقبره هاروني، محلي که هارون الرشيد دفن شده بود به خاک سپردند. قدمت بناي اوليه به دوازده قرن پيش برمي‌گردد. به جهت دشمني خلفاي عباسي با شيعيان و سخت گيري ها و نظارت هاي شديد آن‌ها، تا مدت‌ها محل به خاک سپردن اين امام رئوف، ساده، بي آلايش و فاقد هرگونه تزئيناتي باقي مانده بود و تنها يک صندوقچه چوبي بر روي مزار مبارک ايشان قرار داشت. تا آن که در زمان حکومت ديالمه مقداري تزئينات به اين بقعه اضافه شد. پس از آن در سه دوره روضه منوره دچار آسيب و تهاجم شد که اولين بار در زمان سبکتکين غزنوي بود. وي به جهت تعصبات مذهبي دست به تخريب بناي حرم زد که بعدها پسرش، سلطان محمود غزنوي به احيا و ساخت مجدد حرم اقدام کرد، تزئينات بسياري به حرم افزود و گنبد بلندي بر بالاي مقبره ساخت. در دوره سلجوقي گنبد حرم مزين به کاشيکاري هاي آبي شد و در داخل به ازاره‌هايي با کاشي‌هاي منحصربفردي که سنجري نام دارند، آراسته شد. ازاره ها از بخش پاييني ديوار تا نزديکي طاقچه را شامل مي‌شوند که امروزه هنوز هم در داخل حرم موجودند. در دوره خوارزمشاهيان دو محراب به مجموعه حرم افزوده شد که هم اکنون در موزه حرم قرار دارند. برخي مي گويند در طي حمله مغول ها به توس، بار ديگر حرم اين حضرت دچار تخريب شد ولي بسياري با اشاره به کتيبه‌هايي که مربوط به پيش از حمله مغول بوده و در حرم باقي مانده اند، اين ادعا را رد مي‌کنند و مي‌گويند مغول ها پس از کشت و کشتار بسيار، تنها به غارت اموال حرم اکتفا کردند و کاري به بناي حرم نداشتند و تنها آسيبي جزئي وارد شده است. از اين زمان به بعد، بناي حرم دچار تخريب نشد. دوران شکوه و عظمت حرم امام رضا (ع) در زمان تيموريان و به همت شاهرخ تيموري و همسرش گوهرشاد بانو، بناها و مجموعه‌هاي بسياري به مجموعه حرم اضافه شد که مهم‌ترين آن‌ها اولين مسجد جامع حرم، #مسجد گوهرشاد بود. علاوه بر اين، مدارس پريزاد، دودر و مسجد بالاسر نيز در اين زمان ساخته شدند. در زمان صفويان به شکوه و عظمت حرم بسيار افزوده شد به گونه‌اي که جاي کاشي‌هاي نفيس و فيروزه‌اي گنبد با طلا عوض شد و مناره نزديک گنبد نيز طلاکاري شد. همچنين صحن عتيق يا انقلاب در اين دوره ساخته شد و در طي زمان وسعت يافت. در دوره نادري نيز به عظمت اين مجموعه افزوده شد، طوري که چند ايوان طلاکاري شده و نقاشي‌هاي ديواري حرم نيز تجديد شدند. در دوره قاجار پس از احداث ضريح سوم، مرمت هايي جزئي نيز صورت گرفت. در دوره پهلوي علاوه بر مرمت‌هايي جزئي، مجموعه‌هاي اطراف حرم تغيير کابري دادند و به صحن‌هاي حرم تبديل شدند. در نهايت پس از انقلاب اسلامي توسعه حرم رضوي مورد توجه ويژه قرار گرفت و در اين زمان به طرز وسيعي گسترش يافت. به طوري که وسعت ۱۲ هکتاري حرم به ۷۰ هکتار رسيد. صحن‌ها و امکانات ويژه‌اي به مجموعه افزوده شد و به ايستايي گنبد نيز افزودند. آشنايي با بخش هاي مختلف حرم امام رضا (ع) هم اکنون مجموعه حرم مطهر رضوي يکي از وسيع ترين اماکن مقدس است و سالانه بسياري قصد زيارت اين حرم مطهر را دارند. به همين جهت شناخت بخش‌ها و امکانات مختلف حرم به شما کمک خواهد کرد تا زيارت دلچسب تري را تجربه کنيد و به هنگام زيارت، کم تر دچار سردرگمي شويد. ۱- ورودي‌ها چهار خيابان اصلي از اطراف به حرم امام رضا مي‌رسند که هر کدام ورودي مختص به خود را دارند. با ورود از خيابان امام رضا دو ورودي اصلي باب الرضا و باب الجواد را در پيش رو داريد. اگر بخواهيد از سمت خيابان نواب صفوي وارد حرم شويد از ورودي نواب صفوي وارد خواهيد شد. انتخاب خيابان طبرسي يعني از ورودي شيخ طبرسي وارد حرم خواهيد شد. و اگر خيابان شيرازي مسير شماست، ورودي شيخ طوسي پيش روي شماست. علاوه بر اين ها، چهار ورودي در خيابان‌هاي فرعي اطراف حرم وجود دارد؛ يکي ورودي کوثر است که بين خيابان نواب صفوي و خيابان امام رضا قرار دارد و ديگري ورود غدير است که بين خيابان شيرازي و خيابان خسروي نو قرار دارد. دو ورودي شرقي و غربي نيز شما را به درون صحن جامع رضوي هدايت مي‌کنند. ورودي شرقي بين ورودي غدير و باب الجواد و ورودي غربي بين ورودي کوثر و باب الرضا قرار دارند. ۲- بست‌هاي حرم امام رضا (ع) حتما تا به حال اصطلاح بست نشستن را شنيده ايد، به طور کلي بست‌ها در اماکن مقدس بخشي هستند که مردم از ترس و براي پناه بردن به آنجا مي‌رفتند. در واقع با پناه بردن به بست‌ها از هرگونه تعرض و تعقيبي در امان مي‌ماندند و از بزرگي يا فرد مقدسي درخواست کمک و دادخواهي مي‌کردند. بست‌ها در حرم مطهر رضوي بخشي ميان صحن‌ها و ورودي حرم اند که به نوعي با ايجاد درنگ و مکثي براي ورود، زائر را براي زيارت آماده مي‌کنند. بست‌ها فضايي مستطيل شکل اند که از دو طرف بسته اند که پس از عبور از سر در شما را به صحن هدايت مي‌کنند. در حرم امام رضا (ع) ۸ بست وجود دارد که هر کدام اغلب پس از ورودي‌هاي هم نام خود قرار گرفته اند. نام اين بست‌ها از اين قرار است: ۱- بست امام رضا (ع) ( ورودي باب الرضا ) ۲- بست امام رضا (ع) ( ورودي باب الجواد ) ۳- بست شيخ طوسي ( ورودي شيخ طوسي ) ۴- بست شيخ حرعاملي ( ورودي نواب صفوي ) ۵- بست شيخ طبرسي ( ورودي طبرسي ) ۶- بست شيخ بهايي ( بين صحن جامع و مجموعه حرم ) ۷- بست شرقي صحن جامع رضوي ( ورودي شرقي ) ۸- بست غربي صحن جامع رضوي ( ورودي غربي ) جالب است بدانيد از آن جا که حرم مطهر امام رضا در طول زمان توسعه يافته است هم اکنون بست‌ قديمي شيخ بهايي مابين صحن‌هاي جديد و مجموعه حرم قرار دارد. ۳- صحن‌ها صحن‌ها يا حياط ها از عناصر اصلي مساجد و اماکن مقدس اند که نشان از وحدت و هويت اسلامي دارند. چرا که با مشخصات معماري و خاص خود اين ويژگي را فراهم مي‌کنند که زائران در تمام فصول سال از آن استفاده کنند. صحن‌ها در واقع محل اجتماع و و ارتباطات اند که وسعت آن‌ها نشان از عمومي بودن آن دارد و به طبقه و قشر خاصي تعلق ندارد. در کل هفت صحن در حرم مطهر امام رضا قرار دارد که دو صحن انقلاب و آزادي از صحن‌هاي اصلي و قديمي حرم اند. قديمي‌ترين صحن حرم، صحن انقلاب است و به نام صحن عتيق نيز شناخته مي‌شود. بعد از آن صحن آزادي است که در زمان فتحعلي شاه ساخته شده و به صحن نو شهرت دارد. صحن جمهوري اسلامي و ديگر صحن‌ها پس از انقلاب و به جهت توسعه حرم ساخته شده اند. در حال حاضر #بزرگ‌ترين صحن حرم امام رضا ، صحن جامع رضوي است که بسياري از مراسم هاي حرم در اين صحن برگزار مي‌شود. اسامي صحن هاي حرم عبارت اند از: صحن جامع رضوي (در نزديکي خيابان امام رضا) صحن جمهوري اسلامي (در نزديکي خيابان شيرازي) صحن آزادي يا صحن نو (در نزديکي خيابان نواب صفوي) صحن انقلاب اسلامي يا صحن عتيق (در نزديکي خيابان طبرسي) که پنجره فولاد و سقاخانه نيز در اين صحن قرار دارند. صحن کوثر (در نزديکي بازار کوثر) صحن غدير (در نزديکي ورودي غدير) صحن هدايت (بين ورودي نواب صفوي و طبرسي) ۴- رواق‌هاي حرم امام رضا (ع) در واقع به فضاهاي بسته اطراف حرم رواق مي‌گويند که بناهايي با ارتفاعات مختلف اند. در حرم مطهر رضوي ۲۷ رواق با کارکرد، تزئينات، وسعت و دسترسي‌هاي متفاوت وجود دارد. به طور مثال براي خواندن خطبه عقد و برگزاري مراسم عقد يا به قول مشهدي ها «عقد بالا سر حضرت» به رواق شيخ طوسي مي‌روند و يا آن که بسياري از مراسم هاي روزانه حرم در رواق امام خميني انجام مي‌شود. در ميان ۲۷ رواق حرم امام رضا (ع)، رواق امام خميني با وسعت نه هزار متر مربع بزرگ‌ترين و رواق دارالمرحمه نيز جديدترين رواق است. رواق‌هاي حرم امام رضا عبارت اند از: رواق شيخ حرعاملي، رواق شيخ طوسي، رواق دارالکرامه، رواق امام خميني، رواق دارالرحمه، رواق دارالحجه، رواق دارالهدايه، رواق دارالولايه، رواق دارالحکمه، رواق دارالاجابه، رواق دارالعباده، رواق دارالاخلاص، رواق دارالزهد، رواق شيخ بهائي، رواق دارلذکر، رواق دارالعزه، رواق دارالسرور، رواق دارالسلام، رواق دارالضيافه، رواق دار السعاده، رواق دارالشرف، رواق دارالفيض، رواق دار الشکر، رواق توحيدخانه، رواق گنبد الله ورديخان، رواق دار السياده و رواق دار الحفاظ است. ۵- مساجد حرم امام رضا (ع) در حرم امام رضا دو مسجد گوهرشاد و مسجد بالاسر وجود دارد که هر دو از ارزش و اهميت بسياري برخوردارند. مسجد گوهرشاد #قديمي ترين مسجد جامع مشهد است که در اوايل قرن نهم هجري و به تلاش بانو گوهرشاد، همسر ميرزا شاهرخ تيموري بنا نهاده شد. مسجد گوهرشاد نمونه بارز و شاهکاري از هنر ايراني است که آينه تمام نماي خصوصيات و ويژگي هاي #معماري ايراني و اسلامي است. وسعت اين مسجد ۲۸۵۵ متر مربع است و در مجموع 4 ايوان و ۷ شبستان دارد. مسجد بالاسر حضرت مسجد مقدسي‌ است که درست در کنار مزار مطهر امام رضا (ع) قرار دارد و در دوران غزنويان ساخته شده است. مسجد بالاسر با ضريح فولادي تنها يک صفه (اتاق) فاصله دارد و نزديک ترين بنا به بقعه امام رضاست و از قديم بسياري در اين مکان نماز به جا مي‌آورده اند. طول اين مسجد ۸ متر و عرض آن ۴٫۵ متر است. ازاره‌هاي اين مسجد مرمرين اند و بر بالاي آن‌ها کاشي هاي الوان شش و هشت ضلعي باشکوهي به چشم مي‌خورند. ۶- ضريح امام رضا (ع) ضريح سازه‌اي مشبک از جنس چوب، طلا و يا نقره است که بر حريم مزار متبرک امامان و امام زادگان ساخته مي‌شود. قسمت مشبک ضريح از آن روي است تا زائرين دست در شبکه‌هاي ضريح بياندازند و به زيارت و راز و نياز مشغول شوند. ساخت ضريح بر پيرامون مزار مبارک امام رضا از زمان هاي قديم مرسوم بوده و تا آن جا که اطلاعات در دست است، قديمي ترين ضريح نصب شده به زمان صفويه برمي‌گردد. در کل تا به حال پنج ضريح بر روي مزار مبارک امام رضا نصب شده است که از اين قرارند: ضريح اول: از تاريخچه نخستين ضريح‌ها و استفاده از آن‌ها اطلاعاتي در دست نيست و معلوم نيست دقيقا در چه زماني اولين ضريح براي مزار متبرک ساخته شده است؛ اما بنا بر شواهد، نخستين ضريحي که از آن آثاري موجود است‌ ضريحي چوبين است که در زمان شاه طهماسب صفوي ساخته و نصب شد. اين ضريح چوبين به طلا و نقره کوبي مزين بوده که درمورد جزئيات آن نيز اختلاف است. ضريح چوبي در سال ۹۵۷ ه ق نصب شد و تا سال ۱۱۶۰ ه ق در اطراف حريم مبارک قرار داشت که در آخر به جهت چوبي بودن، پوسيده و ناکارآمد شد. ضريح دوم (ضريح نگين نشان نادري): دومين ضريح، ضريحي فولادي بود که گوي‌هاي آن آراسته به چهار ياقوت و يک زمرد در وسط بود و بر روي سازه فولادي، از ورقه‌هاي ضخيم طلا استفاده شده بود. جالب آن که اين ضريح نگين نشان بر روي ضريح پيشين نصب شده بود. به گفته اکثر منابع، ضريح دوم را نوه نادرشاه وقف آستان مبارک امام رضا (ع) کرده بود و برخي منابع نيز واقف آن را خود نادرشاه مي‌دانند. پس از فوت نادر و در زمان جانشينان وي، دست درازي‌هاي متعددي به جواهرات ضريح صورت مي‌گيرد که از سوي شهيد ثالث و متولي آستانه جواهرات بازگردانده مي‌شوند و ضريح را همانند قبل تزئين مي‌کنند. ضريح نگين نشان به مدت ۷۳ سال مورد استفاده بود. پس از آن ضريح سومي در کنار دو ضريح قبلي نصب مي‌شود. ضريح سوم (ضريح قاجاري): نام باني اين ضريح نامشخص است ولي تمام اطلاعات حاکي از آنند که در زمان قاجار و فتحعلي شاه اين ضريح به مجموعه اضافه شده است. از آن جا که بر روي در مرصع ضريح نام فتحعلي شاه حک شده، واقف آن را نيز فتحعلي شاه مي‌دانند. ضريح سوم نيز از فولاد بود و طول ۵، عرض ۳ و ارتفاع ۲ متري داشت. مشبک ضريح از طلا، قسمت چوبي شيرواني از پوششي طلايي و سقف آن از پوششي نفيس و مرصع ساخته شده بود. به اين ضريح نيز دست درازي شد و در مرصعش را جدا کردند. در زمان ناصرالدين شاه تعميراتي انجام شد و پوشش ضخيم و طلايي به روي ضريح اضافه شد. در طي زمان ضريح چوبي به علت پوسيدگي حذف شد و دو ضريح نگين نشان و قاجاري باقي ماندند. ضريح چهارم ( ضريح شير و شکر ): پس از آن که در سال ۱۳۳۸ ضريح قاجاري به موزه منتقل شد، ضريح شير و شکر بر روي حريم مبارک جايگزين شد. اين ضريح به نيت چهارده معصوم از ۱۴ دهانه تشکيل شده بود و در بالا و چهار طرفش، ۴۴ گلدان طلا و ۴۴ ترنج طلا به چشم مي‌خورد. بر روي بدنه ضريح با طلا، اسماء حسني و صلوات نوشته شده بود و ضريح از دهانه‌ها به بالا به گل و برگي از طلا و نقره و مينا مزين شده بود. به دليل آن که ضخامت ضريح بالا نبود، با وجود تعميرات بسيار، در طي چهل سال فرسوده شد و در سال ۱۳۶۷ قرار بر تعويض دوباره آن گذاشته شد. ضريح فعلي ( ضريح سيمين و زريّن ): پس از ۵ سال بررسي طرح ابتکاري استاد فرشچيان با نام ضريح سيمين و زرّين براي ساخت، انتخاب شد. در ساخت اين ضريح از ويژگي‌هاي ايراني و اسلامي و با الهام از اعتقادات اسلامي و در هم آميختنش با هنر اصيل استفاده شده است. ساخت ضريح پنجم 7 سال به طول انجاميد و در نهايت در سال ۱۳۷۹ بر روي مرقد امام رضا (ع) نصب شد. ضريح فعلي ۱۲ تن وزن دارد و از ويژگي‌هاي بارز آن ضخامت بالاي پوشش نقره‌اي و طلايي آن و اتصال روکش‌ها بدون پيچ است. طول اين ضريح ۴ و عرض آن ۳ متر است. بر روي بدنه ضريح دو سوره «يس» و «هل اتي» نوشته شده است و جالب آن که در چهار طرف ضريح هر رأس به کلمه « الله » ختم مي‌شود و وجود گل آفتابگردان بر روي آن تداعي کننده شمش الشموس، لقب امام رضا (ع) است. دسترسي به ضريح امام رضا يا ضريح سيمين و زرين براي خانم‌ها از طريق صحن‌هاي آزادي و انقلاب و براي آقايان از صحن‌هاي آزادي و گوهرشاد امکان پذير است. ۷- سرداب حرم امام رضا (ع) مزار اصلي امام رضا در واقع سه متر زير طبقه همکف قرار دارد . از همان ابتدا محل خاکسپاري و مزار امام رضا پايين تر از زمين اطراف بود و اين ويژگي در طي زمان و به جهت ساخت و سازها باعث شد تا سردابي به شکل زيرزمين پديد آيد. هم اکنون در اطراف سرداب رواقي ساخته اند که نزديک ترين مکان به ضريح و مزار اين حضرت محسوب مي‌شود، اين رواق دارالاجابه نام دارد و بين صحن جمهوري و انقلاب قرار دارد. در رواق دارالاجابه پنجره فولاديني وجود دارد که در سمت شمالي مزار مبارک امام رضا است. رواق دارالاجابه به صورت متناوب بين خانم‌ها و آقايان براي زيارت جا به جا مي‌شود. ۸- مقبره‌هاي حرم امام رضا (ع) آرزوي بسياريست که پس از مرگ در همجواري مضجع نوراني امام رضا به خاک سپرده شوند و در طول زمان قسمت هر کسي نمي‌شود در نزديکي امامش به خاک سپرده شود. مقبره بزرگاني چون شيخ بهايي دانشمند، نظريه پرداز و شاعر شهير قرن دهم، شيخ محمد عباسي عارف مشهدي قرن دهم، شيخ طبرسي دانشمند و فقيه شيعي قرن پنجم و در نهايت شيخ حرعاملي فقيه قرن يازدهمي در محدوده حرم امام رضا (ع) وجود دارد. مقبره شيخ بهايي در رواق شيخ بهايي است که از صحن آزادي و رواق امام خميني مي‌توانيد به اين مقبره برسيد. مقبره شيخ محمد عباسي، معروف به پير پالان دوز در نزديکي ورودي صحن نواب صفوي قرار دارد. مقبره شيخ حر عاملي در شمال شرقي صحن انقلاب قرار دارد و مقبره شيخ طبرسي نيز در نزديکي حرم و در خيابان طبرسي امروزي قرار دارد. لازم به ذکر است که بزرگان بسياري در حرم مطهر رضوي به خاک سپرده شده اند و علاوه بر آن سال هاست زيرزمين و قبرستان وسيعي در زير صحن جمهوري قرار دارد که براي خاکسپاري عموم مردم قابل استفاده است. ۹- مدارس حرم امام رضا (ع) دو مدرسه قرن نهمي در مجموعه حرم امام رضا به چشم مي‌خورند که هر دو متعلق به دوره تيموري اند. مدرسه پريزاد مدرسه ايست که در شمال غربي صحن گوهرشاد قرار دارد و از دو طبقه و ۴ ايوان ساخته شده است. اين مدرسه مخصوص دانشجويان آن زمان بوده است. در گذشته مزين به کاشي‌کاري‌هاي زيبا و گچ بري هاي چشمگيري بوده که متأسفانه پس از چندين مرمت، اصل کاشي‌ها و کتيبه‌ها باقي نمانده اند. امروزه مدرسه پريزاد کابري سابق را ندارد و به عنوان مرکز پاسخگويي به سوالات ديني مورد استفاده قرار مي‌گيرد. مدرسه دودر نيز همانند ديگر مدرسه‌هاي دوره تيموري از ۴ ايوان ساخته شده است و از لحاظ معماري و تزئينات ساختمان بسيار چشمگير است. از آنجا که در يکي از کتيبه‌هاي مدرسه نام يوسف خواجه درج شده است، به احتمال زياد باني اين مدرسه نيز همين شخص است. بزرگان زيادي چون استاد شيخ محمد فاضل و مرحوم آيت الله آقا نجفي قوچاني در اين مدرسه به تحصيل پرداخته اند. امروزه اين مدرسه به نام دارالقرآن شناخته مي‌شود و فعاليت‌هاي بسياري نيز در همين زمينه صورت مي‌گيرد. ۱۰- ساعت‌هاي حرم امام رضا (ع) دو ساعت بزرگ و قديمي که هر يک درون برجي کاشي کاري شده قرار دارند در حرم امام رضا (ع) وجود دارد که يکي در ايوان غربي صحن انقلاب و ديگري بر بالاي ايوان جنوبي صحن آزادي است. هر دوي اين ساعت‌ها اعداد درشت و خوانايي دارند و رأس ساعت زنگشان به صدا در مي‌آيد. مي‌گويند در قديم صداي اين ساعت‌ها به قدري بلند بود که در سکوت شب در تمام مشهد شنيده مي‌شد. در سال ۱۲۷۸ مظفرالدين شاه قاجار ساعت بزرگي را به آستان قدس هديه کرد که اين ساعت در صحن عتيق يا انقلاب نصب شد. بعدها به سبب اسقاط در گذر زمان، ساعت جديدي را جايگزينش کردند. ساعتي که هم اکنون در صحن عتيق است در سال ۱۳۳۳ از کشور سوئيس خريداري شد. ساعت قبلي پس از تعمير در سال ۱۳۳۶ به صحن نو يا آزادي منتقل شد. علاوه بر اين دو ساعت، يک ساعت آفتابي و مرمرين نيز در صحن جمهوري قرار دارد که در سال ۱۳۶۷ ساخته شده است. نحوه کار اين ساعت بسته به تابش آفتاب دارد که با توجه به محل سايه بر روي اعداد، ساعت را مشخص مي‌کنند. ۱۱- موزه‌هاي حرم امام رضا (ع) مجموعه موزه‌هاي حرم در سال بيش از يک ميليون بازديد کننده دارند و يکي از بزرگ‌ترين و کامل‌ترين #موزه‌هاي ايران محسوب مي‌شوند. دو موزه در مجموعه حريم رضوي قرار دارد که يکي موزه مرکزي آستان قدس و ديگري #موزه مردم شناسي مشهد است. موزه مرکزي: موزه مرکزي آستان قدس موزه وسيعي‌ست که خود متشکل از چندين موزه و گنجينه است. موزه‌هاي آن عبارت است از: موزه تخصصي فرش، موزه قرآن و نفايس، موزه هداياي مقام معظم رهبري و موزه تاريخ حرم رضوي. علاوه بر اين ها يک تالار از آثار استاد فرشچيان در موزه مرکزي حرم وجود دارد. گنجينه‌هاي اين موزه نيز عبارت اند از: گنجينه تمبر و اقلام پستي، اسکناس، سکه، هنرهاي تجسمي، آبزيان، نجوم، ساعت، ظروف، مدال و سلاح. موزه مردم شناسي: موزه مردم شناسي مشهد در محل حمام مهدي قلي بيک ايجاد شده است. حمام مهدي قلي بيک يکي از بزرگ ترين و قديمي‌ ترين حمام هاي ايراني‌ست که قدمت آن به دوره صفويه برمي‌گردد. در اين موزه علاوه بر آن که فرصت داريد تا ساختار يک حمام ايراني و تاريخي را از نزديک ببينيد، مجموعه‌هايي از لباس‌ها و اقلام زندگي اقوام مختلف را خواهيد ديد. اغلب اين اشياء به آستان مبارک امام رضا اهدا شده اند. براي دسترسي به موزه مردم شناسي کافيست تا از خروجي غربي صحن جامع رضوي خارج شويد، موزه درست پيش روي شماست. ۱۲- کتابخانه‌هاي حرم امام رضا (ع) شايد بسياري ندانند، اما در مجموعه حرم امام رضا (ع) دو کتابخانه مهم وجود دارد که قدمت پيدايش يکي به سال ۳۰۰ هجري قمري برمي گردد و ديگري نيز حاوي نسخ خطي ارزشمندي است. کتابخانه مرکزي آستان قدس: اين کتابخانه يکي از قديمي ترين و بزرگ‌ترين کتابخانه‌هاي کشور است که قدمت آن به سال ۳۶۳ ه.ق برمي‌گردد و وسعتي ۱۱۰۰۰ متر مربعي دارد. کتابخانه مرکزي تنها بازمانده در ميان مراکز فرهنگي‌ست که بعد از حمله مغول‌ها باقي مانده است. جالب آن که کتاب‌هاي نفيس بسياري از اعصار و قرن‌هاي متفاوت در اين کتابخانه نگهداري مي‌شود. ساختار کنوني کتابخانه مرکزي که در سال ۱۳۷۴ به بهره برداري رسيده است، در سه طبقه و با استانداردهاي بين المللي ساخته شده است. اين کتابخانه ۱۵ بخش متفاوت دارد و ورودي آن در نزديکي بست طوسي قرار دارد. کتابخانه مسجد گوهرشاد: کتابخانه ديگري در سال ۱۳۳۲ توسط سيد سعيد طباطبايي در مجموعه حرم احداث شد که خود نيز ۵۰۰۰ نسخه خطي و چاپي به اين کتابخانه اهدا کرده بود. اين کتابخانه در نزديکي مسجد گوهرشاد و بين مسجد و صحن جمهوري قرار دارد. ۱۳- نقاره خانه نقاره خانه ساختمان بلنديست در محموعه حرم رضوي که در آن طبل، دهل، سرنا و نقاره مي‌نوازند. از گذشته نقاره زني از آن روي صورت مي‌گرفت تا مردمان را به هنگام طلوع و غروب آفتاب خبر کنند. به عبارتي ندا در مي دادند که زمان قضا شدن نماز و نوبت نماز بعدي فرا رسيده است. امروزه همانند قديم نقاره زني روزانه و مرتب برگزار نمي شود. اما در اعياد خاص و جشن ها نقاره زني برگزار مي‌شود. ۱۴- تالارهاي حرم امام رضا (ع) تعدادي تالار نيز در حرم امام رضا (ع) وجود دارند که مخصوص مراسم و برنامه هاي خاص سياسي و دولتي اند که از آن جمله مي‌توان به تالار آينه و تالار تشريفات اشاره کرد. قابل ذکر است که ورود عموم به اين تالارها آزاد نيست و از تعداد دقيق شان نيز اطلاعاتي در دست نيست. ۱۵- بخش‌هاي خدماتي حرم امام رضا (ع) از ديگر بخش‌هاي حرم امام رضا مي‌توان موارد زير را نام برد: پارکينگ حرم اين پارکينگ درست در زير حرم مطهر رضوي قرار دارد که با پياده رو هاي برقي موجود در آن به درون صحن جامع رضوي هدايت مي‌شويد. همچنين به راحتي از طريق زيرگذرهاي حرم به پارکينگ وسيع حرم دسترسي پيدا مي‌کنيد. پارکينگ حرم اغلب اوقات جا دارد و شما را از دردسر پيدا کردن محل پارک مي‌رهاند. کفش‌داري‌ها 22 کفش‌داري در نقاط مختلف در ورودي صحن‌ها و رواق‌هاي حرم وجود دارد که مي‌توانيد کفش‌هايتان را در آنجا به امانت بگذاريد. آبخوري‌ها در تمام صحن‌ها و تمام نقاط صحن‌ها آبخوري‌هايي تعبيه شده است. در وسط صحن انقلاب، جمهوري و قدس سقاخانه‌اي با سقف طلايي در وسط صحن قرار دارد. سقاخانه صحن انقلاب معروف به «اسمال طلا» قديمي ترين آبخوري حرم مطهر امام رضا است که به دستور نادرشاه و توسط اسماعيل طلايي ساخته شده است. مراکز پاسخگويي به سوالات ديني و شرعي تقريبا در تمام صحن‌ها اين مراکز را خواهيد ديد که افراد متخصصي براي پاسخگويي شبهات و سوالات ديني آماده اند. مهمانسراها محل صرف غذاست که دعوتنامه‌هاي آن در مکان‌هاي اسکان زائرين و توسط مسئولين آستان قدس توزيع مي‌شود. روزانه بيش از ۵۰۰۰ زائر در حرم امام رضا پذيرايي مي‌شود. سرويس‌هاي بهداشتي و وضوخانه تمام سرويس‌هاي بهداشتي حرم در بيرون ورودي ها قرار دارند که در ابتداي ورودي‌هاي باب الجواد، باب الرضا، صحن غدير و صحن کوثر قرار دارند. از آنجا که هيچ دستشويي درون حرم قرار ندارد، به تازگي وضوخانه‌هايي مخصوص بانوان در تمام صحن‌ها تعبيه شده است. ون مخصوص بين صحن ها تعدادي ون در حرم امام رضا (ع) وجود دارد که مخصوص جابه جايي افراد کم توان، کهن سالان و بانوان به همراه کودک در ميان صحن هاي حرم رضوي است. 4 ون و مسير جابه جايي: ۱- از ورودي باب الجواد (در صحن جامع رضوي) تا ورودي صحن جمهوري ۲- از ورودي باب الرضا (در صحن جامع رضوي) تا ورودي صحن آزادي ۳- از ورودي شرقي صحن جامع رضوي تا ورودي کوثر ۴- از ورودي طبرسي تا ورودي کوثر ۱۶- دفاتر خدماتي و کابردي در حرم امام رضا دفاتر امانات: دفاتري هستند که مي‌توانيد وسايل ممنوعه يا اضافه خود را در آنجا به رايگان به امانت بگذاريد. برخي از اين دفاتر، دفاتر امانات نقدي و اشيا قيمتي اند. به طور کلي ۱۴ دفتر امانات در دور تا دور حرم مطهر رضوي و نزديکي ورودي ها وجود دارد. دفاتر امانات نقدي درون حرم: ۱- رواق دارالسعاده ۲- دارالولايه ۳- صحن انقلاب ۴- دفاتر امانات نقدي در ورودي‌ها: ورودي طبرسي ۵- طوسي ۶- حرعاملي دفاتر امانات اشيا معمولي: ۱- ورودي‌هاي باب الجواد ۲- باب الرضا ۳- شيخ حر عاملي ۴- طبرسي ۵- شيخ طوسي دفاتر نذورات و وجوهات: دفاتري هستند که مسئوليت دريافت نذورات نقدي و غير نقدي مردم و زائرين را به عهده دارند. به طور کلي ۱۷ دفتر وجود دارد که در اين ميان ۷ دفتر نذورات نقدي، ۷ دفتر نذورات غير نقدي و ۴ دفتر نيز متعلق به دريافت نذورات گندم و دام‌هاست. دفاتر نذورات نقدي: 1- دارالاجابه ۲- دارالسرور ۳- دارالولايه ۴- صحن آزادي ۵- صحن انقلاب اسلامي ۶- مسجد گوهرشاد ۷- مهمانسرا دفتر نذورات غير نقدي: 1- ورودي باب الرضا ۲- ورودي باب الجواد ۳- ورودي شيخ حر عاملي ۴- ورودي شيخ طبرسي ۵- شيخ طوسي ۶- کنار مقبره پير پالان دوز دفاتر نذورات گندم در ورودي شيخ طبرسي، دفتر نذورات در وجه دام جنب مقبره پبر پالان دوز و دفتر نذورات دام زنده در انتهاي پارکينگ شماره ۳ قرار دارد. دفاتر اشياء پيدا شده: دو دفتر براي نگهداري اشيا پيدا شده در حرم موجود است که اشيا را در محل‌هاي مخصوص نگه داري مي‌کنند. در مورادي که شي آدرس داشته باشد، آن را پست مي‌کنند و در موارد ضروري مانند بليت قطار يا هواپيما، براي تحوليش تلفني اقدام مي‌کنند. دفاتر اشياء پيدا شده به صورت شبانه روزي خدمات ارائه مي‌دهند. يکي از اين دفاتر در بست شيخ طوسي نرسيده به صحن غدير قرار دارد و ديگري در اتاق ۱۴ صحن جمهوري است. دفاتر افراد گمشده: 9 دفتر در صحن‌ها و نزديکي ورودي‌هاي حرم امام رضا وجود دارد که افراد گمشده در آن مي‌نشينند و براي اطلاع رساني به خانواده و دوستان فرد اقدام مي‌شود. اين دفاتر به صورت شبانه روزي اداره مي‌شوند. موقعيت دفاتر افراد گمشده: 1- صحن آزادي ۲- باب الجواد، ورودي سردر غربي ۳- باب الرضا، بين ايوان قبله و ورودي باب الرضا ۴- صحن کوثر کنار موزه مرکزي ۵- ورودي طبرسي کنار دفتر ويلچر ۶- مسجد گوهرشاد ۷- صحن غدير ۸- ورودي طوسي ۹- ورودي دارالحجه از طرف شيخ طوسي دفاتر صندلي چرخدار: 7 دفتر ارائه و امانت صندلي چرخدار در نقاط مختلف حرم قرار دارد که مخصوص افراد کم توان جسمي، بيماران و کهنسالان است. تعدادي از خادمين مسئول کمک و راندن صندلي چرخدار براي افراد تنها هستند. موقعيت دفاتر صندلي چرخدار: 1- ضلع جنوب شرقي صحن جامع رضوي ۲- باب الرضا، جنب دفتر نذورات ۳- ورودي شيخ طوسي کنار دفتر امانات آقايان ۴- ورودي شيخ طبرسي کنار دفتر امانات خانم‌ها ۵- ورودي شيخ حر عاملي کنار دفتر امانات آقايان ۶- باب الجواد، کنار نمايشگاه محصولات فرهنگي آستان قدس ۷- پارکينگ شماره ۱ کنار تعميرگاه ماشين هاي شستشو مراسم هاي حرم امام رضا (ع) به طور کلي دو نوع مراسم در حرم امام رضا (ع) برگزار مي‌شود. بخشي از آن برنامه هاي روزمره و ثابت حرم است و ديگري مراسم هاي خاص در ايام و مناسبات خاص است. به طور مثال هر ساله مراسم شب‌هاي قدر در حرم مطهر امام رضا (ع) برگزار مي‌شود. از جمله مراسم هاي روزانه نيز مي‌توان به برگزاري نمازهاي جماعت، قرائت دعاي توسل در چهارشنبه شب‌ها، قرائت دعاي کميل در شب‌هاي جمعه، قرائت دعاي ندبه در صبح‌هاي جمعه و … اشاره کرد. براي اطلاع دقيق تر از برنامه‌هاي حرم مطهر رضوي مي‌توانيد به اينجا مراجعه کنيد. اقامت در شهر مشهد براي زيارت جهت اقامت در مشهد، گزينه‌هاي بسياري پيش روي شماست. انتخاب مکان و مقدار هزينه کاملا بر عهده شماست. ۱- اقامت در نزديکي حرم مطهر امام رضا اگر بخواهيد در نزديکي حرم اسکان داشته باشيد گزينه‌هاي هتل، هتل آپارتمان، خانه، اتاق و حسينيه را پيش روي خود داريد. طيفي از از هتل‌هاي پنج، چهار و سه ستاره در اطراف حرم وجود دارد که اغلب در سمت خيابان امام رضا هستند. چند هتل نيز در سمت خيابان شيرازي وجود دارد. علاوه بر هتل، هتل آپارتمان‌ها نيز گزينه مناسبي براي اقامت اند که در درجات کيفي متفاوت و فواصل خيلي نزديک و نزديک در اطراف حرم وجود دارند. بسياري خانه و يا اتاق خود را به اجاره مي‌دهند که براي اقامت چند روزه نيز مي‌توانيد استفاده کنيد. علاوه بر همه اين‌ها حسينيه هاي بسياري در اطراف حرم وجود دارد که هر کدام مختص به شهر و دياري هستند و امکانات و هزينه مناسبي دارند. برخي از حسينيه ها نيز به رايگان شرايط اسکان را براي شما فراهم مي‌آورند. ۲- اقامت در ساير بخش‌هاي شهر مشهد درست است که بسياري از بهترين هتلهاي مشهد در خيابان امام رضا و در نزديکي حرم قرار دارند، اما تعدادي از هتل‌هاي ۴ و ۵ ستاره خوب شهر نيز در ساير نقاط مانند محله احمد آباد (منطقه مرفه شهر)، بلوار جانباز و بلوار وکيل آباد قرار دارد. اين مناطق گرچه با حرم امام رضا (ع) فاصله دارند اما دسترسي مناسبي به ساير نقاط و جاذبه‌هاي گردشگري مشهد دارند. علاوه بر آن که هتل‌ها اغلب سرويس رفت و برگشت به حرم را ارائه مي‌دهند. به جز هتل مي‌توانيد خانه و يا اتاق را در ديگر محله‌ها اجاره کنيد که قطعا قيمت پايين تري دارند، ولي اگر با ماشين به مشهد نرفته ايد، مي‌توانيد براي رفت و آمد از وسايل حمل و نقل عمومي استفاده کنيد که طبيعتا بايد زمان بيش تري را در راه صرف کنيد و يا آن که هزينه‌ي بيش‌تري بابت تاکسي و آژانس بپردازيد. متأسفانه يا خوشبختانه نمي‌توانيد براي اسکان روي پارک‌هاي سطح شهر حساب کنيد، چرا که چادر زدن در هر پارکي ممنوع است و با شما برخورد خواهد شد. ۳- اقامت در کمپ طرق از آنجا که سالانه بسياري با ماشين و به قصد زيارت حرم امام رضا به مشهد سفر مي‌کنند، طبيعي است که چادر زدن در سطح پارک هاي شهر ممنوع باشد. از طرفي براي استقبال از زائران و مسافران شهر، پارک جنگلي وسيعي در نزديکي پليس راه مشهد و در داخل شهر احداث شده است که به رايگان مي‌توانيد در آن اسکان بگزينيد. دسترسي به حرم امام رضا (ع) ۱- اگر در خيابان امام رضا اقامت داريد، بهترين و سريع ترين راه براي رسيدن به حرم امام رضا استفاده از بي آر تي است، چرا که اغلب اوقات، خصوصا در ايام و مناسبت‌هاي خاص خيابان امام رضا ترافيک سنگيني دارد و استفاده از تاکسي به معناي ديرتر رسيدن شماست. تمام بي آر تي هايي که در خيابان امام رضا مي‌آيند تا حرم مي‌روند. ۲- اگر در خيابان شيرازي و يا دورتر اقامت داريد، مي‌توانيد با استفاده از بي آر تي خط ۸۲۳ به حرم امام رضا (ع) برسيد. همچنين اگر در خيابان نواب صفوي يا نواحي مصلي و ميدان عدالت باشيد، با استفاده از همين خط بي آر تي به حرم خواهيد رسيد. (مسير اين بي آرتي از انتهاي شهرک شهيد با هنر تا انتهاي خيابان اماميه است.) ۳- و در نهايت اگر در خيابان طبرسي اسکان گزيده ايد با خطوط 800,2 اتوبوس به حرم دسترسي پيدا خواهيد کرد. ۴- اگر در محله‌هاي وکيل آباد و احمد آباد هستيد، با استفاده از مترو به ايستگاه بسيج برويد (هنگام رسيدن به ايستگاه بسيج، براي راهنمايي اعلام مي‌شود که به حرم رسيده ايد) و سپس با بي آر تي خود را به حرم برسانيد. ۵- اگر محل اقامت شما در کوچه پس کوچه هاي اطراف حرم است و تا حرم را بايد پياده برويد، نگران نباشيد. چرا که در اغلب کوچه ها تابلوي «به سمت حرم» وجود دارد و شما را تا ورودي حرم راهنمايي مي‌کنند. جالب آن که حتا مقدار پياده روي شما بر روي تابلو نوشته شده است. به طور کلي از تمام محله‌هاي مشهد اتوبوس‌هايي براي رسيدن به حرم وجود دارد، ولي اولويت خود را به استفاده از خطوط بي آر تي و مترو بگذاريد، چرا که خيلي سريع تر از اتوبوس و بعضا تاکسي و آژانس است. نکته مهم: به طور کلي در مناسبت‌هايي همانند ايام عاشورا و تاسوعا، شب‌هاي قدر، شهادت امام رضا (ع) و عيد نيمه شعبان، خيابان‌هاي اطراف کاملا بسته مي‌شوند و تنها راه ارتباطي استفاده از بي آر تي، اتوبوس و يا تاکسي است. برخي اوقات حتي به قدري شلوغ است که به ناچار مجبور به پياده روي هستيد و هيچ گزينه ديگري به کارتان نمي‌آيد، مگر آن که کسي از محلي ها شما را با ماشين از کوچه و پس کوچه ها و خيابان هاي فرعي به حرم برساند. د توصيه‌هايي در طي سفر به مشهد ۱- نمي‌شود سفر بروي و سوغاتي نخري. از سوغات مشهد که زعفران اعلا، زرشک و نبات زعفرانيست غفلت نکنيد و بد نيست نگاهي به توصيه‌هاي کارناوال براي خريد ارزان تر سوغاتي بياندازيد. ۲- يکي از مشکلاتي که در شهرهاي گردشگر پذير رايج است، وجود برخي از افراد فرصت طلب است که از نا آگاهي مسافران سوء استفاده مي‌کنند. بنابراين اگر قصد استفاده از تاکسي هاي شهري و يا گذري را داريد، خوب است از قبل از نرخ و محدوده کرايه‌ها سوال کنيد و يا از تاکسي‌هايي استفاده کنيد که تاکسي مترشان روشن است. حتي مي‌توانيد قبل از سوار شدن به راننده بگوييد تاکسي مترش را روشن کند. با اين حال خوب است بدانيد که محدوده قيمت‌هاي تاکسي و آژانس در مشهد بسيار مناسب تر از کلان شهري مانند تهران است. ۳- براي خريد سوغاتي‌هاي ديگر مانند پوشاک و … گزينه‌هاي زيادي پيش روي شماست که بستگي دارد بخواهيد مسافت زيادي را طي کنيد يا فقط به دنبال جايي در نزديکي حرم هستيد. از بازارهاي قابل توجه نزديک حرم، بازار بزرگ و سنتي امام رضا، بازار مرکزي و بازارهاي غدير و کوثر است. بازارهاي غدير (در ورودي غدير) و بازارهاي کوثر (در ورودي کوثر) نزديک ترين بازارها به حرم اند. از ديگر بازارهاي مشهد مي‌توان به زيست خاور، الماس شرق و پروما اشاره کرد. ۴- در طي سال، معمولا زمستان ها خلوت ترين اوقات حرم اند و در طي روز، ساعات قبل از نماز صبح اطراف ضريح بسيار خلوت است. البته با توجه به ايام و مناسبت‌هاي خاص، اصلا بعيد نيست که ساعات اوليه بامداد يک روز خيلي سرد زمستاني نيز حرم را بسيار شلوغ بيابيد.