ايسنا/ برخي واژهها در فرهنگ لغات انسانها وجود دارند که همچون طاعون يادآور وحشت، بدبختي و تاريکي براي بشر هستند چرا که شماري از بيماريهاي به شدت مسري مانند طاعون در طول قرنها قربانيان بسياري گرفتهاند و آسيبهاي جدي و گسترده به بشريت وارد کردهاند.
اين بيماريها همواره جمعيت قابل توجهي از بشر را در طول تاريخ نابود کرده و حتي نسبت به جنگها قربانيهاي بيشتري برجاي گذاشتهاند و در مقاطع مختلف تاريخ نقش تعيينکننده داشتهاند.
انسانهاي نخستين با بيماريها بيگانه نبودند. آنان با ميکروبهايي که از طريق آشاميدن آب، غذا و محيط زيست موجب بروز بيماري در فرد ميشوند، برخورد داشتهاند. هرچند در برخي موارد، شيوع يک بيماري ممکن بود گروه کوچکي از افراد را تحت تاثير قرار دهد اما با اين حال آنان هرگز با هيچ يک از موارد همهگيريهاي گسترده در دورههاي بعد برخورد نداشتند.
اين همهگيريها زماني مشاهده شد که انسانها در تراکمهاي جمعيتي وسيعتر گردهم آمدند و فرصتي براي نقل و انتقال بيشتر بيماريهاي مسري فراهم شد تا به راحتي در بين افراد جامعه شيوع پيدا کنند.
شيوع يک بيماري زماني اتفاق ميافتد که يک نوع بيماري مسري تعداد قابل توجهي از جمعيت يک شهر يا منطقه را مبتلا ميکند و در صورتي که جمعيت مبتلا به اين بيماري از منطقه وسيعتري باشد، شيوع اين بيماري عالمگير خواهد شد.
از سوي ديگر بشر با نگهداري حيوانات مختلف در محيط زندگياش مسير جديدي را براي شيوع بيماريهاي جديد و کشندهتر فراهم آورده است. علاوه بر اين، بشر از طريق تماس با حيوانات وحشي به مرور شرايط انتقال ميکربها به انسان را فراهم آورد.
علاوه براين، با گسترش قلمرو زندگي انسانها، آنان با ميکروبها تماس نزديکتري پيدا کردند. همچنين انسانها با ذخيره کردن غذا، موجب شدند تا موجوداتي همچون موشها که حامل ميکروبهاي بيشتري هستند به زندگيشان راه يابند.
گسترش زندگي بشر همچنين باعث ساخت چاههاي بيشتر شده که موجبات تجمع آب براي تغذيه پشههاي حامل بيماري را فراهم آورد. علاوه بر اين پيشرفت فنآوري باعث گسترش مسافرت و تجارت شد به گونهاي که ميکروبهاي جديد توانستند به راحتي در مناطق مختلف منتقل شوند.
در اين گزارش به معرفي و شرح مختصر 10 نمونه از وخيمترين و کشندهترين اپيدميها در طول تاريخ زندگي بشر پرداخته شده که به قرار زير است:
- آبله
پيش از آن که جستجوگران، مهاجران و جهانگشايان اروپايي اوايل دهه 1500 به نقاط مختلف دنياي جديد سرازير شوند، آمريکا محل سکونت حدود 100 ميليون انسان بود.
در طول قرون پس از آن، بيماريهاي شايع باعث کاهش تعداد ساکنان آمريکا بين پنج و 10 ميليون نفر شد. با وجود آن که ساکنان اين منطقه شهرهايي را بنا کرده بودند اما مدت زمان سکونت آنها در اين شهرها به حدي نبود که گونههاي بيماريهاي اروپايي افزايش يابند و يا از حيوانات در محل سکونت انسانها نگهداري شوند.
زماني که اروپاييان وارد آمريکا شدند با خودشان بيماريهايي را آوردند که مردم بومي آمريکا هيچ دفاع و امنيتي در مقابل آن نداشتند. يکي از اين بيماريهاي خطرناک آبله بود که از طريق ويروس آبله ايجاد ميشد. اين ميکروب از هزاران سال پيش بر زندگي بشر تاثير منفي داشته است. آبله باعث تب، بدن درد و بروز جوشهايي روي بدن ميشود که اين برآمدگيهاي حاوي مايع به مرور به زخمهاي دائمي و بدشکل تبديل ميشوند. اين بيماري از طريق تماس مستقيم با پوست فرد آلوده و ترشحات بدن و تنفس در محيطهاي سربسته گسترش مييابد.
به رغم توليد واکسن آبله در سال 1796 ميلادي، شيوع آبله همچنان تداوم يافت به گونهاي که در سال 1967 ميلادي اين ويروس دو ميليون نفر را در سراسر جهان از پاي درآورد. در همين سال سازمان جهاني بهداشت وظيفه هدايت اقدامات براي ريشهکني اين ويروس را از طريق واکسيناسيون گسترده برعهده گرفت. در نتيجه سال 1977 ميلادي حاکي از آخرين مورد بروز آبله بود. اگرچه اين بيماري از جهان طبيعي حذف شده اما هنوز در آزمايشگاهها وجود دارد.
- آنفلوآنزاي سال 1918
اواخر سال 1918 ميلادي بيماري جديدي در جهان ظاهر شد که آن را آنفلوآنزا اسپانيايي، آنفلوآنزاي بزرگ يا آنفلوآنزاي 1918 ناميدند. اين بيماري تعداد 20 ميليون نفر را در چند ماه تلف کرد. همچنين در مدت زمان يک سال آنفلوآنزا مسير خود را پيمود و تعداد قابل توجهي قرباني گرفت.
برآوردهاي جهاني بين 50 و 100 ميليون قرباني ناشي از اين بيماري را نشان داد. بسياري اين بيماري را بدترين نوع بيماريهاي مسري در تاريخ زندگي بشر تلقي ميکنند.
آنفلوآنزاي 1918 با نوع آنفلوآنزاهايي که هر ساله افراد با آن روبرو ميشوند، متفاوت بود. محققان معتقد بودند اين بيماري پس از شيوع در «ميدوست» آمريکا از پرندگان به انسان منتقل شد. اين بيماري پس از آن که در اسپانيا هشت ميليون قرباني گرفت، آنفلوآنزاي اسپانيايي نام گرفت.
علائم آنفلوآنزاي 1918 همچون آنفلوآنزاي معمولي با تب، حالت تهوع، درد و اسهال همراه بود. همچنين روي بدن بيماران مبتلا به آنفلوآنزا لکههاي سياه رنگي پديد ميآمد و پس از آن که ريههايشان از مايع مملو ميشد، خطر مرگ ناشي از کمبود اکسيژن آنان را تهديد ميکرد.
شيوع اين بيماري در مدت يک سال و با جهش اين ويروس به افراد مختلف در شکلهاي کمتر کشنده ظاهر شد. بيشتر افرادي که امروز درجهاي از ايمني را در مقابل خانواده ويروس H1N1 دارند آن را از اجداد خود که از اين بيماري جان سالم به در بردهاند، به ارث بردهاند.
- طاعون سياه
در سال 1348 ميلادي طاعون سياه از نيمي از جمعيت اروپا قرباني گرفت و بخشهايي از چين و هند را نابود کرد. براي مدتها تصور ميشد که طاعون سياه شيوع گسترده بيماري طاعون است. اکنون برخي محققان استدلال ميکنند که ممکن است طاعون سياه يک ويروس خونريزيدهنده شبيه به ابولا بوده باشد. اين نوع از بيماري به از دست رفتن بيش از حد خون منجر ميشود.
- مالاريا
مالاريا براي دنياي بيماريهاي مسري بيماري جديدي نيست. گزارشهاي مرتبط با تاثير اين بيماري بر مردم جهان به بيش از 4000 سال پيش برميگردد. مالاريا با چهار گونه ميکربهاي پلاسموديوم مشترک با دو گونه پشه و انسان ايجاد ميشود. زماني که پشههاي آلوده از خون انسان تغذيه ميکنند به جابهجايي ميکربها و رشد آنها در گلبولهاي قرمز خون و تخريب آنها ميانجامد.
علائم اين بيماري متفاوت است اما اغلب با تب، تعريق، سردرد و دردهاي عضلاني همراه است. در سال 1906 ميلادي، 21 هزار کارگر مشغول به کار در کانال پاناما به دليل ابتلا به مالاريا روانه بيمارستان شدند.
همچنين در جريان جنگ داخلي آمريکا، يک ميليون و 316 هزار نفر به اين بيماري مبتلا شدند که 10 هزار تن از آنان جان خود را از دست دادند. علاوه بر اين در طول جنگ جهاني دوم در آفريقا و اقيانوسيه جنوبي نزديک به 60 هزار سرباز آمريکايي بر اثر ابتلا به اين بيماري جان خود را از دست دادند.
امروز نيز بيماري مالاريا يکي از چالشهاي بشر در سراسر جهان به خصوص در کشورهاي آفريقاي سياه به حساب ميآيد. هر سال بين 350 و 500 ميليون مورد از مالاريا در اين منطقه اتفاق ميافتد. از ميان اين تعداد مبتلا به مالاريا بيش از يک ميليون نفر جان خود را از دست ميدهند.
- سل
اين بيماري در طول تاريخ به بشر آسيبهاي جدي رسانده است. عامل مولد اين بيماري ميکروب مايکوباکتريوم است که از راه هوا به افراد مختلف منتقل ميشود. اين بيماري اغلب ريهها را هدف قرار ميدهد و به درد سينه، ضعف، کاهش وزن، تب و سرفههاي همراه با خون در فرد منجر ميشود.
با شروع دهه 1600 ميلادي از هر هفت بيمار مبتلا به سل، يک تن جان خود را از دست ميداد. حتي در قرن 19 نيز 10 درصد از تمامي موارد مرگ و مير در آمريکا به دليل ابتلا به سل بوده است. هنوز هم به رغم ظهور شيوههاي درماني مدرن، سالانه هشت ميليون نفر در جهان به اين بيماري مبتلا ميشوند و از اين ميان دستکم دو ميليون تن قرباني سل ميشوند.
- وبا
از دوران باستان ساکنان هند با خطر ابتلا به بيماري وبا روبرو بودند. اين بيماري از قرن 19 زندگي مابقي مردم جهان را نيز متاثر از خود کرد. در طول اين دوره، تاجران در واقع يکي از عوامل انتقال اين ويروس به چين، ژاپن، آفريقاي شمالي، خاورميانه و اروپا بودهاند. بيماري وبا با علائمي همچون اسهال، استفراغ در افراد بروز ميکند و بيشتر از طريق مصرف آب و غذاي آلوده منتقل ميشود.
براي چند دهه شيوع بيماري وبا به دليل پيشرفت در علوم پزشکي و رعايت بهداشت کاهش يافت. با اين وجود در سال 1961 ميلادي موارد جديدي از ابتلا به اين بيماري در اندونزي مشاهد شد که در نهايت به بيشتر بخشهاي جهان گسترش يافت. همچنين در سال 1991 ميلادي 300 هزار نفر به وبا مبتلا شدند که در نهايت اين بيماري 4000 قرباني برجاي گذاشت.
- ايدز
با ظهور بيماري ايدز در دهه 1980 ميلادي اين بيماري به مرحله همهگيري جهاني رسيد که از سال 1981 ميلادي به کشته شدن 25 ميليون تن منجر شده است. طبق آمارهاي جديد، 33.2 ميليون نفر آلوده به ويروس ايدز هستند و تنها در سال 2007 ميلادي 2.1 ميليون تن قرباني ايدز شدند.
محققان معتقدند که ويروس ايدز از اواسط قرن بيستم از گونهاي ميمون به انسان منتقل شد و گسترش يافت.
- تب زرد
زماني که اروپاييها اقدام به وارد کردن بردگان آفريقايي به آمريکا کردند زمينه شيوع تعدادي از بيماريهاي جديد از جمله تب زرد را فراهم ساختند. هنگامي که ناپلئون ارتشي با 33 هزار عضو را به آمريکاي شمالي اعزام کرد، تب زرد به کشته شدن 29 هزار سرباز منجر شد.
تب زرد همچون مالاريا از طريق پشه از فردي به فرد ديگر منتقل ميشود. علائم معمول آن شامل تب، سردرد، درد عضلاني، کمردرد و استفراغ هستند و اين بيماري ميتواند به نارسايي کليوي منجر شود.
- تيفوس
اين بيماري که براي سالها زندگي بشر را متاثر از خود ساخته به مرگ هزاران نفر منجر شده است. از آنجا که شيوع اين بيماري بيشتر در ميان ارتشيها بوده به «تب جنگ» يا «تب کمپ» نيز معروف است. در طول دوره جنگ 30 ساله اروپا، تيفوس، طاعون و گرسنگي 10 ميليون قرباني گرفت.
- فلج اطفال
محققان معتقدند فلج اطفال براي 1000 سال در جوامع مختلف بشري فراگير بود و به معلوليت و کشته شدن تعداد بيشماري کودک منجر شد. در سال 1952 ميلادي حدود 58 هزار مورد فلج اطفال در آمريکا گزارش شد که يک سوم از آنان معلول شدند و بيش از 3000 تن جان خود را از دست دادند.
علت اين بيماري ويروس فلج اطفال است که سيستمهاي عصبي بدن را هدف قرار ميدهد و اغلب از طريق آب و غذاي آلوده از فردي به فرد ديگر منتقل ميشود.