گوناگون/ حاشیه های خدمت سربازی؛ از کره شمالی تا آمریکا

چلچراغ/ «آن که آماده باشد که سر و جان خويش را در راه هدف خود فدا کند.» اين نخستين معنايي است که براي واژه سرباز در فرهنگ فارسي محمد معين آمده است. در واقع سرباز فردي است که آماده جان باختن براي ميهنش است، اما اين که بتوان فردي را به اجبار وادار کرد جانش را به پاي مردم و ميهنش بريزد، جاي سوال دارد. کشورهاي مختلفي در طول تاريخ تلاش کرده اند با اجباري کردن خدمت سربازي، آماده دفاع از خود در برابر دشمن باشند اما آن دسته از افرادي که نمي خواهند قدم در اين راه بگذارند، يا به عبارتي نمي خواهند «سرباز» باشند، راه هايي براي دور زدن قانون و دريافت کارت معافيت پيدا مي کنند. برخي از کشورها هم آن قدر خوش شانس هستند که به خاطر تعداد زياد جمعيت و در نتيجه ميزان بالاي نيروهاي داوطلب، ديگر مجبور نمي شوند خدمت سربازي را اجباري کنند و به اين ترتيب دستمايه انتقاد مردم نمي شوند. سربازي نه تنها در ايران، بلکه در تمام کشورهاي دنيا محل بحث است. برخي به دنبال اجباري کردن آن هستند، برخي تلاش مي کنند زنان را هم وارد ماجرا کنند و برخي هم به دنبال کم و زياد کردن مدت زمان خدمت سربازي هستند. خدمت سربازي در هيچ جاي دنيا بدون حاشيه نيست؛ در يک نقطه دنيا همه از آن فراري هستند، با مُهر جنون سعي مي کنند از آن فرار کنند و در نقطه اي ديگر براي آن سر و دست مي شکنند. دنياي سربازي هيچ گاه آرام نبوده است. اينجا عمر در لباس سربازي مي گذرد «تعداد افرادي که در کره شمالي مشغول به خدمت سربازي هستند، دو و نيم برابر جمعيت نروژ است؛ مردان در اين کشور بايد 11 سال و زنان هفت سال لباس سربازي به تن کنند.» اين تنها بخشي از حقايق عجيب در مورد کشوري است که مردم در آن تنها 28 مدل موي مجاز دارند. البته زن هاي متاهل در کره شمالي تنها 14 مدل مو دارند و بهتر است موهاي خود را هميشه کوتاه نگه دارند، اما دختران آزادي بيشتري دارند و مي توانند موهاي بلند هم داشته باشند. در چ-نين کشوري که مردم عادي حتي نمي توانند براي موي خودشان تصميم بگيرند و از سوي دولت براي شان تعيين تکليف مي شود، طبيعي است که خدمت سربازي داستان هاي خودش را داشته باشد. کره شمالي جزو معدود کشورهايي است که در آن خدمت سربازي براي زنان اجباري است. اين کشور از سال 1993 خدمت سربازي را اجباري کرده و اکنون مردم اين کشور بخش زيادي از عمر خود را در لباس سربازي مي گذرانند. نکته جالب ديگر در مورد خدمت سربازي در اين کشور به سن و سال آغاز آن مربوط مي شود که تا چندي پيش همه افراد بالاي 13 سال بايد راه خدمت را در پيش مي گرفتند اما اخيرا قانون جديدي تصويب شده که سن 18 سالگي را سن قانوني براي خدمت سربازي در نظر گرفته است. در کره شمالي در ازاي هر هزار نفر، 48 نفر در خدمت سربازي مشغول به خدمت هستند و اين بالاترين نرخ در دنيا به شمار مي آيد. حتي ايالات متحده آمريکا که به لحاظ وسعت از اين کشور بزرگ تر است و جمعيت بيشتري دارد، چنين رکوردي نداشته است. اکثر تحليلگران معتقدند رهبر کره شمالي با اين برنامه هاي سخت سربازي و همچنين برنامه هاي پيچيده موشکي که دنبال مي کند، قصد دارد در دنيا جنگ به پا کند و به همين خاطر با نگاه انتقادي به وضعيت نظامي در اين کشور مي پردازند اما رهبري که در کشور خود وقت محلي کره شمالي را ايجاد کرده و کشورش به عنوان فاسدترين کشور دنيا شناخته شده، بعيد نيست به دنبال جنگ جهاني نيز باشد. پيروزي در جنگ توماس جفرسون، از بنيانگذاران آمريکا، ايده هاي عجيبي در مورد سربازي داشت. او بيش از هر کسي تلاش کرد خدمت سربازي در ايالات متحده آمريکا را به شکل خاصي در بياورد. او در نامه اي در سال 1813 نوشته است: «هر شهروند بايد سرباز باشد؛ همان طور که در دوران يونان و رم باستان بود.» اما تلاش هاي او براي ايجاد نظامي خاص و اجباري در سربازي آمريکايي به قانون اساسي اين کشور راه پيدا نکرد. هر چند جفرسون موفق نشد از هر شهروند آمريکايي يک سرباز بسازد اما هنوز هم در نظام سربازي اين کشور نکات عجيب و جالب توجهي وجود دارد. در سال 1863 براي نخستين بار بحث سربازي در ايالات متحده آمريکا به صورت جدي مطرح شد. در آن زمان تعداد زيادي از مردم به صورت داوطلبانه براي خدمت اقدام کردند. در آن زمان وضعيت به گونه اي بود که افراد مي توانستند با پرداخت 300 دلار خودشان را از اجباري معاف کنند. وقتي آمريکا وارد ماجراي جنگ جهاني اول شد، قضيه خدمت سربازي نيز در سال 1917 تغيير کرد اما با پايان يافتن جنگ جهاني دوم، قوانين قبلي از ميان رفت و خدمت سربازي در اين کشور دوباره در وضعيت سبز قرار گرفت. در سال 1979 جيمي کارتر که رئيس جمهور دموکرات آمريکايي بود، دستور داد قوانين احيا شوند و تمام مرداني که تا 26 سال سن داشتند، ناگزير بودند به خدمت سربازي بروند. البته کارتر در حقيقت به دنبال نيروهايي براي تقويت ارتش خودش در آن دوران بود. امروز نيز شرايط مانند گذشته است. به ويژه از بعد حادثه 11 سپتامبر، تلاش هاي بسياري از سوي دولت آمريکا صورت گرفت تا مردم به سربازي علاقه مند شوند. بررسي هاي بيزنس اينسايدر نشان مي دهد در آمريکا سالانه يک ميليارد گالن سوخت، سوزانده مي شود؛ اين ميزان حتي از مصرف ارتش بسياري از کشورها نيز بيشتر است. آمريکا نيز جزو کشورهايي است که به ارتش عظيمي نياز دارد. حتي گفته مي شود در حال حاضر ارتش اين کشور مي تواند شهري بزرگ تر از هاوايي يا ماساچوست را پر کند. براي دست يافتن به چنين ارتشي شايد لازم است که مردها و حتي زن ها به خدمت سربازي بروند و به فعاليت در اين بخش ترغيب شوند. مُهر جنون براي کسب معافيت ديميتري چند کاغذ و مدرک در دست دارد که نشان مي دهد به بيماري رواني مبتلاست. او در مورد علايم بيماري اش صحبت نمي کند؛ تنها چيزي که برايش اهميت دارد، مُهري است که روي گواهي بيماري او خورده است. طبق قانون، او به خاطر اين گواهي براي هميشه از شغل هاي دولتي محروم مي شود اما آنچه براي خود ديميتري اهميت دارد، اين است که با همين گواهي تا آخر عمر از خدمت سربازي معاف شده است. البته او اين گواهي را با پرداخت دو هزار و 500 دلار به دست آورده است. ديميتري يکي از هزاران مرد روسي است که با پرداخت پول، قانون سربازي را دور زده و خودش را براي هميشه از حضور در ارتش روسيه معاف کرده است. به همين خاطر هم سوژه مجله تايم در گزارشي در اين باره شده است. تايم نوشته: «چطور در روسيه قانون سربازي را دور بزنيم؟» و پاسخ اين سوال همين کاري است که ديميتري انجام داده است. روسيه به دنبال سربازهاي بيشتري است که رفته رفته از آنها در ارتش بهره بگيرد اما مردان روسي بيش از هر جاي دنيا از خدمت سربازي بيزار و فراري هستند. مردم روسيه خودشان را جزو وطن پرست ترين مردم دنيا مي دانند اما وقتي بحث به خدمت سربازي و دفاع از سرزمين مادري مي رسد، مرداني که بايد بعد از 18 سالگي به خدمت بروند، به سربازهاي فراري تبديل مي شوند که با پرداخت پول خودشان را معاف مي کنند و البته مُهر جنون نيز بر پيشاني خودشان مي زنند. در حالي که روسيه وارد بحران اقتصادي شده و به مردان به عنوان نيروي کار نياز دارد، آنها سرگرم دور زدن قانون سربازي هستند. طبق قانون تمامي مرداني که بين 18 تا 27 سال دارند، بايد به صورت اجباري به سربازي بروند. البته اين افراد تا زماني که در دانشگاه مشغول درس خواندن هستند، از خدمت معاف اند اما به محض اين که فارغ التحصيل شدند بايد به خدمت شريف سربازي مشرف شوند. بسياري از مادرها که نگران فرزندان شان هستند، به دنبال راهي براي معافيت آنها مي گردند. فساد در دستگاه به آنها کمک مي کند با پرداخت پول و رشوه، قانون را دور بزنند و با يک مُهر جنون، برگه معافيت را براي هميشه دريافت کنند. چشم بادامي هاي بي ادعا بزرگ ترين ارتش فعال دنيا متعلق به چشم بادامي هاست. به همين خاطر بيشترين تعداد سرباز نيز متعلق به همين شکور است. البته تعداد دقيق مردان چيني که در اين کشور به خدمت سربازي رفته اند مشخص نيست اما همه مي دانند که ميليون ها چيني در اين شکور خدمت سربازي براي ارتش سرخ کمونيست ها را تجربه مي کنند. چيني ها برخلاف روس ها که تنها ادعاي ميهن پرستي دارند و از خدمت سربازي فرار مي کنند، نگاهي مثبت به مقوله سربازي دارند. آنها معتقدند خدمت سربازي باعث بهبود وضعيت اقتصادي و اجتماعي افراد مي شود. براي آنها آموزش هاي سربازي، راهي براي آموزش زندگي است. به همين خاطر است که خدمتس ربازي در اين کشور با اهدافي مانند افزايش روحيه وطن پرستي، ايجاد آمادگي براي دفاع و شکل گيري روحيه جمعي در مردم به وجود آمد. اما نکته جالب توجه در مورد خدمت سربازي در اين کشور اين است که به خاطر جمعيت زياد چين و تعداد بالاي داوطلبان براي خدمت سربازي، اين مسئله در چين هيچ گاه اجباري نشد. يعني در کشور کمونيست ها، چيزي به نام خدمت اجباري سربازي وجود ندارد بلکه همه با شور و شوق و به صورت داوطلبانه براي شرکت در خدمت سربازي اقدام مي کنند. هر شهروند چيني، خواه مرد باشد يا زن، لازم مي داند بعد از اتمام تحصيلات، دوره نظامي بگذراند. اين روحيه طوري در مردم کشور نهادينه شده که ديگر نيازي به اجباري کردن سربازي نيست و مردم خودشان مشتاقانه اقدام مي کنند. آنها در واقع براي دفاع از خودشان و مقاومت در زمان حمله دشمن، بر خود واجب مي دانند که در خدمت سربازي شرکت کنند و به همين خاطر همگي به صورت داوطلبانه اقدام مي کنند. نکته جالب ديگر مربوط به مناطق هنگ کنگ و ماکائو مي شود. شهرونداني که در اين دو شهر زندگي مي کنند، حق ندارند در ارتش چين شرکت کنند اما ارتش چين وظيفه خود مي داند که از اين دو منطقه نيز دفاع کند. به اين ترتيب سبک زندگي در چين از ابتدا به گونه اي بوده که مردم خودشان رخت سربازي به تن مي کنند و عازم خدمت مي شوند. جبرِ آرام فنلاند کشور بي سروصدايي است؛ آرام و ساکت در منطقه اسکانديناوي در شمال اروپا به زندگي خود ادامه مين دهد. اما اين کشور جزو معدود کشورهاي جهان است که خدمت سربازي را اجباري کرده است. برخي از افراد تنها به عنوان سرباز به صورت موقت در مدتي مشخص فعاليت مي کنند و برخي ديگر براي هميشه به عنوان يک ارتشي در لباس سربازي ماندگار مي شوند. هر شهروند فنلاندي که از قانون سرپيچي کند و به خدمت سربازي نرود، بايد 173 روز از عمرش را در زندان سپري کند. اين زمان چند روزي بيشتر از 165 روز خدمت سربازي اجباري است؛ به همين دليل همه ترجيح مي دهند مطابق قانون عمل کنند تا اين که با سرپيچي از آن، دردسرهاي خود را طولاني تر کنند. حتي اگر فردي بخشي از خدمت سربازي را برود و چند روزي را فرار کند، بايد آن روزها را در زندان سپري کند. بررسي ها نشان مي دهد تقريبا 80 درصد از مردم فنلاند خدمت سربازي را کامل مي کنند و اصلا به فکر دور زدن خدمت سربازي نمي افتند. در اين کشور هر مردي که به سن 18 سالگي برسد، بايد به خدمت سربازي برود. هشت هفته نخست، اصلي ترين مراحل آموزش است که در آن با همه يکسان برخورد مي شود. شيوه هاي آموزشي رفته رفته پيچيده تر مي شود و براي افراد مختلف، شکل هاي متفاوتي به خود مي گيرد. از آنجا که فنلاند کشور آرام و بي صدايي است، برخي از شهروندان به اين قوانين سختگيرانه انتقاد کرده اند اما همچنان مردان به اجبار لباس مقدس سربازي را به تن مي کنند تا ياد بگيرند از کشور خود در صورت لزوم دفاع کنند.