نماد آخرین خبر

جهان نما/ راهنمای سفر به ژوهانسبورگ، آفریقای جنوبی

منبع
کجارو
بروزرسانی
کجارو/ ژوهانسبورگ يکي از مقصدهاي گردشگري محبوب در قاره‌ي آفريقا است. براي آشنايي بيشتر با اين شهر، در ادامه با ما همراه باشيد. ژوهانسبورگ، شهر زنده و پرجنب و جوشي است که با سرعتي باورنکردني، روز به روز بيش از گذشته مورد توجه گردشگران قرار مي‌گيرد و به يک مقصد گردشگري محبوب تبديل شده است. گرچه هنوز هم در گوشه و کنار آن مي‌توان آثار فقر را ديد اما اين شهر هر روز در حال پيشرفت و توسعه است. جاذبه‌هاي گردشگري متعددي در ژوهانسبورگ ميزبان گردشگران است؛ از موزه‌ي تاريخي آپارتايد گرفته تا خيابان‌هاي شلوغ و پرزرق و برق. در اين راهنماي سفر، با نکات مهمي در مورد سفر به آفريقاي جنوبي و شهر ژوهانسبورگ آشنا مي‌شويم. اطلاعات ضروري | بهترين زمان سفر | هزينه‌ها | ديدني‌ها | رژيم غذايي اطلاعات ضروري اختلاف ساعت با تهران آفريقاي جنوبي در منطقه‌ي زماني (GMT+2) واقع شده و يک ساعت و نيم از تهران عقب‌تر است. زبان رسمي آفريکانس، انگليسي به علاوه‌ي ۹ زبان آفريقايي واحد پول راند (XOF): يک راند معادل ۲۵۳ تومن نوع برق شهري برق شهري در آفريقاي جنوبي ۲۳۰ ولت و ۵۰ هرتز است. پريزها و دوشاخه‌ها در اين کشور از نوع D ،M و N است که در تصوير زير مشخص شده‌اند. کد کشور +۲۷ شماره‌هاي اضطراري آمبولانس: ۱۰۱۷۷ شماره اضطراري از تلفن همراه: ۱۱۲ شماره اضطراري ملي: ۱۰۱۱۱ جهت رانندگي چپ فرودگاه‌هاي بين‌المللي ژوهانسبورگ – فرودگاه بين‌المللي اوليور تامبو وضعيت آب‌ و‌ هوا ژوهانسبورگ، آب هواي نيمه گرمسيري دارد. ماه‌هاي تابستاني يعني از اکتبر تا آوريل، روزهاي گرم و رعد و برق عصرگاهي و غروب‌هاي خنک را تجربه مي‌کند. ماه‌هاي زمستاني يعني از ماه مه تا سپتامبر، روزها آفتابي و خشک و شب‌ها سرد هستند. دماي هوا در ژوهانسبورگ به خاطر ارتفاع بالاي شهر، معمولا ملايم است. ميانگين بيشترين دماي هوا در طول روز در ماه ژانويه ۲۵ درجه و در ژوئن ۱۶ درجه سانتيگراد است. شاخص فرابنفش در ژوهانسبورگ در فصل تابستان بسيار بالا است و به ۱۴ تا ۱۶ مي‌رسد که اين ميزان به خاطر ارتفاع بالا و نزديکي به خط استوا است. زمستان آفتابي‌ترين دوره‌ي سال است؛ دماي هوا در روزها ملايم است و شب‌ها در ماه‌هاي ژوئن و جولاي به ۴ درجه مي‌رسد. گهگاه دماي هوا در طول شب به زير صفر هم مي‌رسد. بارش برف به ندرت و بسيار کم اتفاق مي‌افتد. ميانگين ميزان بارش سالانه‌ي باران ۷۱۳ ميلي‌متر است که بيشتر آن در فصل تابستان اتفاق مي‌افتد. بهترين زمان براي سفر به آفريقاي جنوبي بهترين زمان براي سفر به ژوهانسبورگ از ماه مارس تا مه و از سپتامبر تا نوامبر است. در اين ماه‌هاي سال که فصل خلوت گردشگري در ژوهانسبورگ است، جمعيت کمتر است، قيمت‌ها کاهش مي‌يابد و هوا نسبتا گرم و خشک است. فراموش نکنيد که به دليل قرار گرفتن ژوهانسبورگ در نيمکره‌ي جنوبي، فصل زمستان از ژوئن شروع مي‌شود و تا آگوست ادامه دارد و فصل تابستان از دسامبر تا فوريه است. بنابراين، فصل شلوغ گردشگري اين شهر در فصل تابستان (زمستان آمريکا) است؛ زماني که قيمت‌ها به بيشترين ميزان خود مي رسد و جمعيت زيادي از گردشگران وارد شهر مي‌شوند. در ماه مارس زماني که دماي هوا شروع به پايين آمدن مي‌کند، شهر خلوت مي‌شود و هتل‌ها و پروازها ارزان‌تر مي‌شوند. اگر مي‌خواهيد سفري ارزان به ژوهانسبورگ داشته باشيد، بهتر است در فصل زمستان به اين شهر سفر کنيد. هزينه‌هاي سفر هزينه‌ي روزانه سفر ارزان: تا ۱۰۰۰ راند (۲۵۰ هزار تومان) هزينه اقامت در خوابگاه هاستل‌ها: ۱۵۰ تا ۲۰۰ راند ( ۳۸ هزار تا ۵۰ هزار تومان) هزينه‌ي ناهار کافه: ۵۰ تا ۷۰ راند (۱۲ هزار تا ۱۸ هزار تومان) کرايه تاکسي شراکتي: ۱۰ راند (۲۵۰۰ تومان) سفر ميان‌رده: ۱۰۰۰ تا ۲۵۰۰ راند (۲۵۰ هزار تا ۶۰۰ هزار تومان) هزينه‌ي اقامت در يک اتاق دو تخته در مهمان‌خانه: ۹۰۰ تا ۱۸۰۰ راند (۲۲۰ هزار تومان) ناهار و شام در رستوران‌هاي محلي: ۲۵۰ تا ۴۵۰ راند (۶۰ هزار تا ۱۱۰ هزار تومان) ورودي موزه‌ها: ۵۰ تا ۱۰۰ راند ( ۱۲ هزار تا ۲۴ هزار تومان) سفرهاي کوتاه با تاکسي: ۱۰۰ راند (۲۴ هزار تومان) سفر لوکس: بيش از ۲۵۰۰ راند (۶۰۰ هزار تومان) اتاق دوتخته در يک بوتيک هتل: ۱۵۰۰ تا ۶۰۰۰ راند (۳۷۰ هزار تا يک ميليون و ۵۰۰ هزار تومان) تورهاي گشت شهري: ۲۰۰ تا ۴۰۰ راند (۵۰ هزار تا ۱۰۰ هزار تومان) شام کامل به همراه نوشيدني: ۴۵۰ راند (۱۱۰ هزار تومان) کرايه‌ي ماشين روزانه: ۳۰۰ راند (۷۵ هزار تومان) ژوهانسبورگ که در زبان عاميانه آن را با نام‌هاي مختلفي مثل Jo'burg، Jozi و E'Goli هم مي‌نامند، شهر طلا و کلان‌شهر اقتصادي و صنعتي آفريقاي جنوبي است که تاريخچه‌اي طولاني در استخراج طلا دارد. اين شهر از يک شهر آلوده به جرم و جنايت، به يک شهر سرزنده و پويا براي هنر و فرهنگ تبديل شده است. گالري‌هاي مدرن، رستوران‌هاي فوق‌العاده، کافه‌ها و استوديوهاي هنري، اين شهر را به يکي از محبوب‌ترين جاذبه‌هاي گردشگري در آفريقاي جنوبي تبديل کرده‌اند. امکانات و تجهيزات گردشگري روز به روز در اين شهر افزايش مي‌يابد و ژوهانسبورگ رشد بسيار سريعي در گردشگري دارد. در اين شهر مي‌توانيد با تورهاي متعدد همراه با راهنما، از جاذبه‌هاي شهري ديدن کنيد يا در مناطق اطراف شهر، هيجان و ماجراجويي در دل طبيعت را تجربه کنيد. علاوه بر اين، پارک‌ها، باغ‌ها و مناطق حفاظت‌شده‌ي حيات وحش متعددي در اين شهر و نواحي اطراف آن براي گردشگران علاقه‌مند به طبيعت و حيات وحش وجود دارد. در ادامه با تعدادي از مهم‌ترين جاذبه‌هاي گردشگري اين شهر آشنا مي‌شويم. موزه‌ي آپارتايد (Apartheid Museum) اين موزه در قالب عکس، فيلم، اسناد شخصي، بريده‌ي جرايد، آثار هنري و نشريات و روزنامه‌ها، تاريخ آپارتايد در آفريقاي جنوبي را به تصوير مي‌کشد. اگر از علاقه‌مندان به تاريخ هستيد و دوست داريد در مورد آپارتايد در آفريقاي جنوبي بيشتر بدانيد، براي بازديد از اين موزه، حداقل دو ساعت وقت بگذاريد. اگر دوست داريد در مورد تلاش‌هاي مردم آفريقاي جنوبي براي رسيدن به آزادي بيشتر بدانيد از موزه‌ي Liliesleaf Farm هم بازديد کنيد که در گذشته محل گردهمايي رهبران جنبش آزادي آفريقاي جنوبي بوده است. Constitution Hill اين بنا که در گذشته يک زندان بوده، مشرف به شهر ژوهانسبورگ قرار دارد و مکاني عالي براي آشنايي با تاريخ آفريقاي جنوبي است. در اين مجموعه، گردشگران مي‌توانند از چندين موزه و نمايشگاه بازديد کنند. از مشهورترين افرادي که بخشي از دوران زندگي خود را در اين زندان گذرانده‌اند مي‌توان مهاتما گاندي و نلسون ماندلا را نام برد. امروزه اين بنا محل استقرار دادگاه قانون اساسي آفريقاي جنوبي است و به نمادي از آزادي و دفاع از حقوق همه‌ي ملت، تبديل شده است. پارک Gold Reef City اين مجموعه در ۸ کيلومتري مرکز شهر قرار دارد. گردشگران با سر زدن به اين مجموعه به دوران تب طلا سفر مي‌کنند. در بخش‌هاي مختلف اين پارک موضوعي و نمايشگاه‌هاي تاريخي آن مي‌توانيد با اين دوران از تاريخ آفريقاي جنوبي بيشتر آشنا شويد. در اين جاذبه‌ي گردشگري که براي خانواده‌ها مناسب است، بسياري از بناهاي تاريخي و مراکز تجاري آن دوران بازسازي شده‌اند. خانه‌ها، مغازه‌ها، تئاتر سلطنتي، يک هتل، يک دفتر روزنامه و... همچنين گردشگران مي‌توانند از بخش‌هايي از يک معدن قديمي طلا که غني‌ترين معدن طلا در دنيا است بازديد کنند و با سختي کار معدنچيان طلا از نزديک آشنا شوند. سوووتو (Soweto) و موزه‌ي ماندلا سووتو (Soweto) مخفف کلمه‌ي Southwestern Townships و به معناي ناحيه‌ي جنوب غربي است. اين منطقه در ۲۰ کيلومتري جنوب غربي ژوهانسبورگ قرار دارد و گردشگران را به سفري به قلب جنگ براي آزادي مي‌برد. اين منطقه در گذشته محلي براي جدا کردن کارگران سياه‌پوست بوده که بسياري از آنها در آلونک‌هاي آهني زندگي مي‌کردند. جنبش مبارزه با آپارتايد از همين منطقه آغاز شد. موزه‌ي ماندلا هم در همين منطقه قرار دارد. اين موزه خانه‌ي نلسون ماندلا بوده جايي که او پيش از زنداني شدن در آن زندگي مي‌کرد. منطقه‌ي Maboneng Precinct اين منطقه‌ي زنده و پر‌جنب‌و‌جوش، ميزبان کافه‌ها، رستوران‌ها و مناطق تفريحي متعدد است. يکي از جذاب‌ترين جاذبه‌هاي اين منطقه، بازارچه‌ي هفتگي آن است که در آن محصولات غذايي از سراسر قاره عرضه مي‌شود. انبارهاي قديمي اين منطقه، امروزه به کافه‌ها و گالري‌ها و فروشگاه‌هاي زيبا تبديل شده‌اند. اين منطقه براي گشت و گذار و خريد و غذا خوردن در رستوران‌ها و تماشاي سبک زندگي اهالي شهر، يک مقصد عالي است. موزه‌ي خانه‌ي ويکتوريايي Lindfield اگر به دوران ويکتوريا علاقه‌مند باشيد مطمئنا از ديدن اين موزه‌ي زنده لذت مي‌بريد. صاحب فعلي اين موزه که از سال ۱۹۶۷ در آن زندگي مي‌کند با پوشيدن لباس ويکتوريايي از بازديدکنندگان استقبال مي‌کند و آنها را به تماشاي بخش‌هاي مختلف اين خانه‌ي قديمي مي‌برد که معمار مشهور آفريقاي جنوبي يعني هربرت بيکر آن را طراحي کرده است. در تورهاي بازديد از اين خانه، بازديدکنندگان از اشيا و وسايل متعددي ديدن مي‌کنند که متعلق به قرن نوزدهم و بيستم است و داستان‌هايي از زندگي ساکنان اين ساختمان را روايت مي‌کند. تورهاي بازديد از اين خانه معمولا دو ساعت طول مي‌کشد. پس از بازديد از مهمانان در بالکن خانه با چاي پذيرايي مي‌شود. موزه‌ي ملي تاريخ نظامي آفريقاي جنوبي اين موزه همان طور که از نامش مشخص است، تاريخچه‌ي نيروهاي نظامي آفريقاي جنوبي را نشان مي‌دهد. نمايشگاه‌هاي مختلفي از انواع سلاح‌ها و ابزارهاي جنگي در اين موزه برپا شده است. يکي از بخش‌هاي جالب اين موزه، بخش مربوط به درمان و داروسازي در دوران جنگ است. در اين بخش، درمان‌هاي سنتي زولوها که در دوران جنگ انگليس و زولو استفاده مي‌شده، به نمايش درآمده است. موزه‌ي هنر Wits اين موزه در سال ۲۰۱۲ افتتاح شده و مجموعه‌ي ديدني و جالبي از هنر آفريقا را به نمايش گذاشته است. اين موزه فقط به اثار هنري آفريقاي جنوبي اختصاص ندارد و آثاري از سراسر قاره‌ي آفريقا در آن به نمايش درآمده است. علاوه بر نمايشگاه‌هاي دائمي، نمايشگاه‌هاي موقتي زيادي هم در اين موزه براي علاقه‌مندان به هنر برگزار مي‌شود. يک کافه‌‌ي مشهور هم در اين مجموعه وجود دارد که بعد از بازديد از موزه مي‌توانيد ساعتي را در آن استراحت کنيد. تئاتر مارکت (Market Theatre) اين مجموعه يک بازار است که به بعدها به اين مجموعه‌ي فرهنگي تبديل شده است؛ مجموعه‌اي که نقش بسيار مهمي در فرهنگ و هنر شهر ژوهانسبورگ دارد. اين مجموعه از ۴ سالن تئاتر تشکيل شده که در آنها بهترين آثار نمايشي اين کشور به نمايش در مي‌آيند. اين مجموعه شامل يک کتاب‌فروشي، يک گالري عکاسي و آثار هنري و يک رستوران است. گالري هنر ژوهانسبورگ گالري هنر ژوهانسبورگ، يکي از بزرگترين مجموعه‌هاي هنري در آفريقا است. بيش از ۹۰۰۰ اثر هنري در اين مجموعه نگهداري مي‌شود که در بازه‌هاي زماني مختلف فقط بخش کوچکي از آنها به نمايش در مي‌آيد. تمرکز اين مجموعه بيشتر بر نمايش آثار هنرمندان آفريقاي جنوبي و اروپا است. انواع طراحي، نقاشي، منسوجات، مجسمه‌ها و ساير آثار هنري از هنرمندان قرن هفدهم تا زمان حاضر در اين گالري به نمايش درآمده است. آثاري از هنرمندان مشهوري چون پيکاسو، مونه، رودن و هنري مور را مي‌توانيد در اين گالري ببينيد. تنديس‌ها و آثار مجسمه سازي در حياط گالري به نمايش درآمده‌اند. پارک شير با کمتر از يک ساعت رانندگي مي‌توانيد به پارک شير سر بزنيد. در اين پارک ديدني، دوستداران حيات وحش از نزديک مي‌توانند زندگي برخي از گونه‌هاي حيات وحش را از نزديک ببينند. شير، زرافه، يوزپلنگ وحشي و شترمرغ از گونه‌هايي هستند که در اين پارک مي‌توانيد از نزديک با آنها تعامل داشته باشيد. تورهاي مختلفي براي بازديد از اين مجموعه وجود دارد. از ميان آنها مي‌توان به تور دو ساعته‌ي آشنايي با شيرها و تور عکاسي اشاره کرد. وسايل بازي بچه‌ها هم در اين مجموعه وجود دارد بنابراين با خيال راحت به همراه خانواده مي‌توانيد براي بازديد از اين پارک برنامه‌ريزي کنيد. هنگام گشت و گذار در اين پارک حتما توصيه‌هاي ايمني مسئولان آن را مد نظر قرار دهيد و هنگام رانندگي شيشه‌هاي ماشين را بالا دهيد. گهواره‌ي نوع بشر (Cradle of Humankind) بعد از يک ساعت رانندگي به اين سايت باستان‌شناسي مي‌رسيد که ميراث جهاني يونسکو و يکي از مهم‌ترين مناطق انسان‌شناسي در دنيا است. يکي از ديدني‌ترين بخش‌هاي اين مجموعه، غار استالاکتيتي Sterkfontein است که از شش تالار زيرزميني تشکيل شده که به هم متصل شده‌اند و يک درياچه در عمق ۴۰ متري دارد. يکي از مهم‌ترين اکتشافات باستان‌شناسي اين مجموعه، جمجمه‌ي جنوبي‌کپي آفريقايي است که در سال ۱۹۹۸ کشف شد و تخمين مي‌زنند که قدمت آن به دو ميليون سال قبل برمي‌گردد. جنوبي‌کپي با نام علمي Australopithecus سرده‌ي منقرض‌شده‌اي از انسان‌تباران است. تورهاي همراه با راهنما براي بازديد از اين مجموعه‌ي شگفت‌انگيز برگزار مي‌شود. ضمنا در مرکز گردشگري Maropeng مي‌توانيد در مورد اين مجموعه و يافته‌هاي باستان‌شناسي آن اطلاعات کامل‌تري دريافت کنيد و از نمايشگاه‌هاي مرتبط ديدن کنيد. پرتوريا (Pretoria) پرتوريا، پايتخت اداري آفريقاي جنوبي، ۵۵ کيلومتر با ژوهانسبورگ فاصله دارد. در اين شهر مي‌توانيد از خانه‌ها و بناهاي تاريخي، موزه‌ها و بناهاي يادبود متعددي ديدن کنيد. علاوه بر اين، در شهر پرتوريا، باغ‌ها و پارک‌هاي زيبا و متعددي وجود دارد که مي‌توانيد ساعتي را در آنها دور از شلوغي شهر، استراحت کنيد. از مهم‌ترين جاذبه‌هاي پرتوريا مي‌توان باغ ملي گياه‌شناسي پرتوريا، بناي يادبود Voortrekker، پارک آزادي، باغ وحش بزرگ و مناطق حفاظت‌شده‌ي طبيعي را نام برد. رژيم غذايي رژيم غذايي در آفريقاي جنوبي تحت تاثير کشورهاي زيادي قرار دارد چرا که مهاجران زيادي از سراسر دنيا در طول تاريخ در اين کشور زندگي کرده‌اند و سبک آشپزي خود را در اين کشور به يادگار گذاشته‌اند. از اين رو، آشپزي در ژوهانسبورگ تنوع زيادي دارد و با هر ذائقه و سليقه‌اي مي‌توانيد غذايي لذيذ براي خوردن پيدا کنيد. در ادامه با چند غذاي آفريقاي جنوبي آشنا مي‌شويم که در سفر به ژوهانسبورگ بايد آنها را امتحان کنيد. Biltong خشک کردن يکي از روش‌هاي نگهداري مواد غذايي در زمان گذشته است. قبايل محلي آفريقاي جنوبي هم پيش از اينکه فريزر و يخچالي در کار باشد، از اين روش براي نگهداري مواد غذايي و به خصوص گوشت استفاده مي‌کردند. براي تهيه‌ي اين گوشت که معمولا آن را به عنوان اسنک استفاده مي‌کنند، گوشت گوساله يا گوشت شکار را در موادي مثل سرکه، نمک، شکر، ادويه و سبزيجات معطر مثل گشنيز و فلفل مي‌خوابانند سپس آن را از جايي آويزان مي‌کنند تا خشک شود. محصول نهايي به اين دليل که پروتئين بالا و چربي کمي دارد، مورد توجه دوستداران غذاي سالم قرار دارد. امروزه براي تهيه‌ي آن از گوشت‌هاي مختلف و از ادويه‌جات متنوع مثل چيلي و سير استنفاده مي‌کنند. Boerewors اين غذا يک نوع سوسيس سنتي است که با ترکيبي از گوشت گوساله و بره يا ساير انواع گوشت تهيه مي‌شود. آن را معمولا به شکل مارپيچ درست مي‌کنند. اين سوسيس يکي از مهم‌ترين بخش‌هاي آشپزي آفريقاي جنوبي است. اين سوسيس انواع مختلفي دارد و جالب است بدانيد که در آفريقاي جنوبي مسابقات زيادي براي تهيه‌ي بهترين سوسيس برگزار مي‌شود. Cape Malay curry در قرن هفدهم، فرانسوي‌ها و هلندي‌ها به آفريقاي جنوبي راه پيدا کردند. آنها برده‌هايي از مالزي، هند و اندونزي را با خود به آفريقا برده بودند. همين تنوع نژادي در جمعيت آفريقا باعث شد که سبک‌هاي متفاوت آشپزي و ادويه‌ها و طعم‌دهنده‌هاي جديد وارد آشپزي آفريقاي جنوبي شد. ادويه‌هايي مثل دارچين، زعفران و زردچوبه به غذاهاي آفريقايي راه پيدا کردند و انواع کاري‌ها و خوراک‌ها با طعم و عطر جديد به مردم معرفي شدند. کاري Cape Malay يکي از آنهاست. پودينگ Malva اين پودينگ، يادگاري از حضور هلندي‌ها در آفريقاي جنوبي است. نوعي پودينگ اسفنجي شيرين و چسبناک که با مرباي زردآلو و سس خامه سرو مي‌شود. اين دسر را مي‌توانيد در بسياري از رستوران‌ها پيدا کنيد اما معمولا در خانه و براي ناهار روز يکشنبه تهيه مي‌شود. Chakalaka و pap اين دو غذا از مهم‌ترين غذاهايي هستند که سر ميز غذاي اهالي اين کشور ديده مي‌شوند. Chakalaka يک غذاي گياهي است که با پياز، گوجه فرنگي، فلفل، هويج، لوبيا و ادويه‌جات تهيه و معمولا سرد سرو مي‌شود. Pap به معناي فرني، با آرد ذرت سفيد تهيه مي‌شود. اين دو غذا را معمولا با هم و همراه با مواد ديگري مثل گوشت کبابي، نان و سالاد سرو مي‌کنند. Bunny chow اين غذا در اصل متعلق به شهر دوربان است اما امروزه در سراسر آفريقاي جنوبي مي‌توانيد به سادگي آن را در هر گوشه و کناري پيدا کنيد چون يک غذاي خياباني محبوب است. اين غذا، لايه‌هاي نان است که با کاري و مواد مختلف پر مي‌شود. براي پر کردن آنها با توجه به ذائقه‌ي اهالي از مواد مختلفي استفاده مي‌شود؛ انواع گوشت مثل مرغ يا انواع گياهي که براي گياه‌خواران مناسب است و با عدس و لوبيا تهيه مي‌شود. Bobotie يکي ديگر از غذاهايي که نتيجه‌ي حضور آسيايي‌ها در آفريقاي جنوبي است، Bobotie نام دارد که امروزه به غذاي ملي اين کشور تبديل شده است. اين غذا در بسياري از خانه‌ها پخته مي‌شود و در بيشتر رستوران‌ها مي‌توانيد آن را سفارش دهيد. اين غذا را با گوشت خرد شده، ادويه به خصوص کاري، ميوه‌هاي خشک، سبزيجات معطر و تخم‌مرغ و شير مي‌پزند. Melktert اين دسر که به تارت کاسترد انگليسي شباهت دارد، با دارچين تزيين و طعم‌دار مي‌شود. اين دسر را به راحتي در بسياري از قنادي‌ها و نانوايي‌هاي آفريقاي جنوبي مي‌توانيد پيدا کنيد. با کانال تلگرامي «آخرين خبر» همراه شويد