گوناگون/ سرگذشت «ریال» از ابتدا تا انتها

تسنيم/ «ريال» يا رويال که معني شاهي دارد، نام سکه نقره اسپانيا و پرتغال است که در اين دو کشور و مستعمرات آنان رواج داشت و ارزي جهاني به شمار مي‌رفت. در اواخر سده هيجدهم ميلادي، در ايران سکه «ريال» معادل يک هشتم تومان ارزش داشت. در زمان شاه طهماسب صفوي (سده شانزدهم ميلادي و مقارن با دوران اليزابت اول تودور در انگلستان)، واحد پول ايران «تومان» (سکه طلا) و واحد کوچک‌تر «شاهي» (سکه نقره) بود. در اين زمان، واحد پول انگلستان پوند استرلينگ (برابر با 20 شيلينگ) بود و يک تومان ايران معادل ده پوند انگلستان ارزش داشت. در سال سي‌ام سلطنت فتحعلي شاه قاجار (1242 ق./ 1827 م.)، سکه نقره بنام «صاحبقران» ضرب و ارزش آن معادل يک دهم «تومان» تعيين شد. نام اين سکه به اختصار به «قران»‌ تبديل شد. «شاهي» به کوچک‌ترين واحد پول ايران و معادل يک بيستم «قران» تبديل شد يعني 200 «شاهي» برابر با يک «تومان» بود. در نيمه اول سده نوزدهم، يک تومان ايران برابر با دو پوند استرلينگ و 25 فرانک فرانسه ارزش داشت. در زمان محمد شاه قاجار، يک تومان ايران (برابر با 10 صاحبقران= قران) برابر با 2٫5 دلار آمريکا و 5 روپيه هند بود. در اواخر سلطنت ناصرالدين شاه، يک پوند استرلينگ معادل 32٫5 قران بود که اندکي قبل از قتل ناصرالدين شاه (17 ذيقعده 1313 ق./ اول مه 1896 م.) به 48٫9 قران افزايش يافت. گفتيم که ده قران معادل يک تومان بود. در نخستين سال سلطنت مظفرالدين شاه (1897)، يک پوند انگلستان برابر با پنج تومان ايران بود که پس از حوادث مشروطه به 6 تومان رسيد. اولين اسکناس ايران را کمپاني هنري شرودر براي بانک شاهنشاهي ايران (بانک شاهي) در قطعات 1 و 2 و 3 و 5 و 10 و 20 و 100 و 500 و 1000 توماني چاپ کرد که از مارس 1890 م./ رجب 1307 ق. به جريان افتاد. از آذر 1308 ش./ نوامبر 1929 م. تنزل بهاي نقره در بازارهاي جهاني شدت يافت و به تبع آن از ارزش سکه نقره قران ايران نيز بشدت کاسته شد و اين طرح مطرح شد که پايه پول ايران بجاي نقره بر طلا مبتني شود. از اينرو، در 27 اسفند 1308 کميسيون نرخ اسعار «قانون تعيين واحد و مقياس پول قانوني ايران» را تصويب کرد. بموجب اين قانون، «ريال» بعنوان واحد پول ايران تعيين و يک «ريال» معادل 0٫3٬661٬191 گرم طلا شناخته شد. طبق قانون مذکور اجازه داده شد سکه نقره يک ريالي به وزن خالص 4٫5 گرم بنمايندگي ريال ايران در داخل کشور رايج شود. اين قانون در وضع پول رايج ايران تغييري ايجاد نکرد تا 22 اسفند 1310 که قانون «اصلاح قانون واحد و مقياس پول» به تصويب رسيد و به اساس سيستم پولي ايران بدل شد. بدين‌ سان، از اول فروردين 1311 ش./ 21 مارس 1932م. «ريال»، معادل 0٫07322382 گرم طلا، بعنوان واحد رسمي پول ايران به جريان افتاد و پس از حدود يک سده «قران» جاي خود را به «ريال»‌داد. از 1311 ش. تا به امروز در ايران واحد پولي بنام «تومان» رسماً وجود نداشت ولي واژه «ريال» هيچگاه مقبوليت عامه نيافت و مردم همچنان «تومان» را به کار مي‌بردند. با کانال تلگرامي «آخرين خبر» همراه شويد