پادشاهانی که به زیارت امام حسین(ع) مشرف شدند

باشگاه خبرنگاران/ در طول تاريخ زيارت امام حسين (ع) جايگاهي والا داشته است و پادشاهان شيعه چه از روي عقيده و چه براي مشروعيت حکومت خود به زيارت بارگاه مطهر ايشان مي رفتند. واژه‌ي زيارت در لغت از ماده‌ي «زور» گرفته شده و در معاني روي گرداندن، عدول و مايل شدن از چيزي به چيز ديگر بکار رفته و همچنين به رو در رو شدن و ملاقات نيز زيارت گويند. به فرد زيارت کننده هم از آن رو زائر گفته مي‌شود که وقتي به زيارت شخصي مي‌رود از غير او رو برمي‌گرداند.[۱] در عرف، زيارت شخصي، عبارت است از آمدن نزد او به قصد تکريم و تعظيم و انس گرفتن با او[۲]. زيارت اهل قبور، با حضور در محل دفن آنان به قصد بزرگداشت ايشان و سلام دادن بر آنان تحقق مي‏يابد[۳] و روايات زيادي در باب زيارت قبر پيامبر (ص) در منابع روايي اهل سنت نقل شده است.[۴] در منابع حديثي شيعه هم روايات فراواني درباره زيارت قبر پيامبر (ص) و ائمه اطهار (ع) خصوصا امام حسين (ع) روايت شده است[۵] و شيعيان نيز همواره توجه وبژه‌اي به اين امر داشته‌اند. در طول تاريخ شاهان و حاکمان شيعه براي ابراز ارادت نسبت به خاندان عصمت و طهارت (ع) و همچنين براي جلب نظر شيعيان و محبان اهل بيت (ع) به زيارت قبور شريف اهل بيت (ع) خصوصا امام حسين (ع) مي‌رفتند. اين نوشتار با مراجعه به متون تاريخي به معرفي برخي از پادشاهان و حکامي مي‌پردازد که به زيارت امام حسين (ع) مشرف شده‌اند و همچنين تلاش دارد تا گزارش مختصري از سفرهاي زيارتي آنان را به خوانندگان محترم ارائه کند. آل بويه آل بويه، سلسله‌اي ايراني و شيعي مذهب بود که در سال‌هاي ۴۴۸-۳۲۲ هجري قمري بر بخش بزرگي از ايران و عراق و جزيره تا مرزهاي شمالي شام فرمان به حکومت رسيد. اين خاندان در طبرستان به دست علويان اسلام آوردند.[۶] آل بويه پس از دست ‌يابي به قدرت در ترويج باورهاي شيعي کوشيدند که زيارت قبور امامان شيعه (عليهم‌السلام) از آن جمله مي‌باشد. ايشان توجه ويژه‌اي به اماکن مقدس داشتند تا جايي که برخي از محققين بر اين باورند که آل بويه اولين حکومتي بود که به زيارت اماکن مقدس رسميت داد.[۷] حاکمان و بزرگان اين خاندان در فرصت‌هاي مختلف براي زيارت امام حسين (ع) به کربلا مي‌رفتند که برخي از اين حاکمان عبارت‌اند از: عزالدوله بختيار (۳۶۷-۳۵۶ق) عزالدوله بختيار فرزند معزالدوله ديلمي در سال ۳۶۶ هجري قمري؛ شريف ابوالحسن محمد بن عمر را به نيابت خود در بغداد گماشت و به همراه ابن بقيه وزير به زيارت امام حسين (ع) به کربلا رفت.[۸] عضد الدوله (۳۷۲-۳۳۸ق) عضد الدوله در سال ۳۳۸ هجري قمري در شيراز بر تخت نشست و از مقتدرترين حکام آل بويه به شمار مي‌آيد. وي بارها در موسم عاشورا و ديگر ايام به زيارت قبر امام حسين (ع) ‌رفت و به عمران و آباداني کربلا پرداخت.[۹] عضد الدوله همچنين به مجاوران شريف و بينوايان کربلا رسيدگي کرد و خواربار ايشان را تامين نمود.[۱۰] جلال الدوله (۴۳۵-۴۱۶ق) جلال الدوله ديلمي در طول حکمراني پر از هرج و مرج خود موفق شد تا يکبار براي زيارت امام حسين (ع) عازم کربلا شد. وي به دليل ديانت و همچنين محبتي که نسبت به حضرت داشت نزديک به يک فرسنگ از مسير را با پاي پياده طي کرد.[۱۱] عماد الدين ديلمي [ابوکاليجار] (۴۴۰-۴۰۰ق) ابوکاليجار عمادالدين ديلمي ديگر حاکم آل بويه است که هنگام عزيمت به عراق به زيارت کوفه و کربلا مشرف شد.[۱۲] صفويان (۱۱۳۵-۹۰۷ق) سلسله‌ي صفويه در سال‌هاي ۱۱۳۵-۹۰۷ هجري قمري در ايران به قدرت رسيدند. اين سلسله دومين حکومت شيعي است که سلاطين آن به صورت رسمي به زيارت امام حسين (ع) مي‌رفتند. صفويان که نسب خود را به امام موسي کاظم (ع) مي‌رساندند[۱۳]، مذهب تشيع را به عنوان مذهب رسمي ايران اعلام کردند و در تثبيت آن کوشيدند. صفويان هم خود به زيارت ائمه (ع) خصوصا امام حسين (ع) اهتمام داشتند و هم مردم را به آن تشويق مي‌کردند. شاه اسماعيل صفوي (۹۳۰-۹۰۷ق) شاه اسماعيل صفوي موسس سلسله‌ي صفويه در سال ۹۱۴ هجري قمري پس از فتح بغداد به سمت کربلا حرکت کرد و براي زيارت امام حسين (ع) وارد حرم شد به زيارت پرداخت. شاه اسماعيل در اين سفر هداياي گران‌بهايي را به آستان مبارک تقديم کرد و همچنين پس از اعطاي هدايا و نذورات فراوان به خادمان و مجاوران حرم رهسپار نجف اشرف شد.[۱۴] شاه عباس اول (۱۰۳۸-۹۹۶ق) شاه عباس صفوي در سال ۱۰۳۲ هجري قمري براي فتح مجدد عراق به آن ديار لشکر کشي کرد و پس از دو ماه جنگ و محاصره، بر جنوب بين‏ النهرين تسلط يافت و نيروهاي عثماني را از آن منطقه بيرون راند. شاه عباس بعد از مدتي به زيارت نجف رفت و پس از ده روز اقامت در آنجا، با پاي پياده و در هواي گرم براي زيارت امام حسين (ع) رهسپار کربلا شد.[۱۵] شاه عباس همچنين در سال ۱۰۳۳ هجري قمري بار ديگر عزم زيارت کربلا کرد و سپس به نجف و کاظمين رفت. مصادفت اين ايام با ماه رجب و آگاهي شاه عباس از احاديث صحيح درباره‌ي ثواب عظيم زيارت امام حسين† (ع) در ماه رجب، شاه صفوي را براي سومين بار عازم کربلا نمود.[۱۶] شاه صفي (۱۰۳۸-۱۰۵۲ق) پس از شاه عباس نوه‌ي او شاه صفي به حکومت رسيد. وي در سال ۱۰۳۹ هجري قمري براي سامان دادن به امور عراق و مقابله با حمله‌ي احتمالي عثماني راهي اين منطقه شد. شاه صفي يکبار در دوم شعبان و بار ديگر در چهاردهم شعبان همان سال به زيارت کربلا مشرف شد.[۱۷] وي همچنين در ۱۷ شعبان سال بعد براي سومين بار به منظور زيارت امام حسين (ع) رهسپار کربلا شد. شاه صفي در اين سفرهاي زيارتي، هدايا و نذورات قابل توجهي را به خادمان و مجاوران حرم شريف بخشيد و به مرمت و توسعه بنا و آبرساني شهر مبادرت کرد و اين امر نقش مهمي در رونق شهر داشت.[۱۸] ناصر الدين شاه (۱۳۱۳-۱۲۶۴ق) ناصر الدين شاه چهارمين پادشاه از سلسله‌ي قاجار روز جمعه بيستم جمادي الثاني ۱۲۸۷ هجري قمري براي زيارت عتبات عاليات از ايران عازم عراق شد.[۱۹] ناصرالدين شاه در اين سفر دو بار در کربلا اقامت نمود. بار اول در روز پنج شنبه هفتم رمضان وارد کربلا شد و تا چهارشنبه سيزدهم همين ماه در شهر توقف کرد و سپس براي زيارت امام علي (ع) عازم نجف شد. وي مجددا در روز چهار شنبه بيستم رمضان عازم کربلا شد و تا روز يکشنبه بيست و چهارم رمضان در شهر اقامت داشت. ناصر الدين شاه در اين سفر علاوه بر زيارات قبور مطهر اهل بيت (ع) خصوصا امام حسين (ع) با بزرگان و علماي شهر ديدار کرد و توصيه کرد تا قسمت‌هايي از مراقد شريف که رو به خرابي بود تعميير شود.[۲۰] وي همچنين خاطرات سفر خود به عتبات را به نگارش درآورد.‌‏ پي نوشت: [1] - ابن منظور، لسان العرب، ج4، ص335-333 و مصطفوي، التحقيق في کلمات القرآن الکريم، ج4، ص365-364. [2] - مصطفوي، همان، ص364. [3] - شهيد اول، الدروس الشرعيه، ج2، ص23. [4] - سبکي، شفاء السقام، ص65 به بعد. [5] - مجلسي، بحار الانوار، ج97، ص100 تا پايان ج99. [6] - جعفريان، تاريخ تشيع در ايران، ص1186. [7] - فقيهي، شاهنشاهي عضد الدوله، ص124. [8] - فقيهي، شاهنشاهي عضد الدوله، ص124. [9] - آملي، تاريخ رويان، ص77. [10] - ابن مسکويه، ج6، ص481. [11] - ابن اثير، الکامل في التاريخ، ج9، ص516. 12] - ترکمني آذر، ديلميان در گستره تاريخ ايران، ص260. [13] - خواند مير، تاريخ حبيب السير، ج4، ص410-409. [14] - تاريخ فتوحات شاهي، اميني هروي، ص301-300. [15] - روضه الصفويه، جنابذي، ص888-887. [16] - ترکمان، عالم آراي عباسي، ج3، ص1679-1680. [17] - خواجگي اصفهاني، خلاصه السير، 108-106. [18] - خواجگي اصفهاني، خلاصه السير، 108-106، قزويني اصفهاني، ايران در زمان شاه صفي و شاه عبّاس دوم، ص84 و ص95-94. [19] - ناصرالدين شاه، سفرنامه عتبات، ص23. [20] - همان، ص139-112. کتابنامه آملي، اولياء الله،‌ تاريخ رويان،‌ تصحيح منوچهر ستوده،‌ ناشر: بنياد فرهنگ ايران‌، تهران، ‌1348ش. ابن اثير، عزالدين ابوالحسين علي بن ابي الکرم، الکامل في التاريخ، بيروت، دارصادر-داربيروت، 1385ق/1965م. ابن مسکويه، احمد بن محمد، تجارب الامم، ترجمه علينقي منزوي، انتشارات توس، تهران، 1376ش. ابن منظور، محمد بن مکرم‌، لسان العرب، تصحيح جمال الدين مير دامادي، دار الفکر للطباعه و النشر و التوزيع-دار صادر، چاپ سوم، بيروت، 1414ق. اميني هروي، امير صدرالدين ابراهيم، تاريخ فتوحات شاهي(تاريخ صفوي ازآغاز تا سال920ق)، تصحيح، تعليق، توضيح و اضافات از دکتر محمّدرضا نصيري، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگي، 1383ش. ترکمان، اسکندر بيک، عالم آراي عباسي، تصحيح محمد اسماعيل رضواني، تهران، دنياي کتاب، 1378ش. ترکمني آذر، پروين، ديلميان در گستره تاريخ ايران، انتشارات سمت، چاپ اول، تهران، 1384ش. جنابذي، ميرزا بيگ، روضه الصفويه، تهران، بنياد موقوفات دکتر افشار، 1378ش. خواجگي اصفهاني، محمدمعصوم، خلاصه السير؛ تاريخ روزگار شاه صفي، به سعي ايرج افشار، تهران، علمي، 1368ش. خواند مير، غياث الدين بن همام الدين، تاريخ حبيب السير، ناشر خيام‌، چاپ چهارم، تهران، 1380ش. سبکي، تقي الدين، شفاء السقام في زياره خير الانام، نشر مشعر، چاپ چهارم، تهران، 1419ق. عاملي، محمد بن مکي‌ (شهيد اول)، دفتر انتشارات اسلامي وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم، چاپ دوم، قم، 1417ق. قاجار، ناصرالدين شاه، سفرنامه عتبات، به کوشش ايرج افشار، انتشارات فردوسي، چاپ اول، تهران، 1363ش. فقيهي، علي اصغر، شاهنشاهي عضدالدوله چگونگي فرمانروائي عضدالدوله ديلمي و بررسي اوضاع ايران در زمان آل بويه، قم، اسماعيليان، 1347ش. قزويني اصفهاني، محمد يوسف، ايران در زمان شاه صفي و شاه عباس دوم، تصحيح و تعليقات توضيح و اضافات محمد رضا نصيري، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگي، 1380ش. مجلسي، محمد باقر بن محمد تقي، بِحارالانوار الجامعه لدررِ اخبار الائمه الاطهار، ‌تصحيح جمعي از محققان‌، دار إحياء التراث العربي‌، چاپ دوم، بيروت‌، 1403ق. مصطفوي، حسن، التحقيق في کلمات القرآن الکريم،‌ وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، چاپ اول، تهران، 1368ش. با کانال تلگرامي «آخرين خبر» همراه شويد