خراسان/ مساجد به عنوان پايگاههاي مهمي براي فعاليت هاي مذهبي، علمي، سياسي و اجتماعي مسلمانان شناخته مي شوند. در کشورهاي اسلامي، مساجد مراکز مهم دين و عبادت اند و فارغ از جايگاه معنوي و عبادي، به عنوان پايگاهي اجتماعي براي رسيدگي به امور روزمره زندگي مردم هم شناخته مي شوند. قضاوت و دادخواهي، علم آموزي، جمع آوري کمک هاي خيرخواهانه، برنامه ريزي براي فعاليت هاي سياسي و مبارزاتي و... همه از فعاليت هايي است که در مسجد سازمان دهي مي شود. به همين دليل است که از ابتداي اسلام تا همين الان، مسجد در کانون توجه سبک زندگي مسلمانان بوده و هست. طبق آخرين آمارها، در ايران حدود 72 هزار مسجد وجود دارد. اين بدان معناست که بهازاي هر هزار نفر، يک مسجد داريم. سالهاست در کشورمان دهه آخر ماه شعبان، دهه نکوداشت مساجد نام گذاري شده و فرصتي است براي غبارروبي از مساجد شهر در آستانه ماه مبارک رمضان. به همين بهانه و در اين دهه، مروري داريم بر تعدادي از شاخصترين مساجد ايران.
قديميترين مساجد
مساجد قديمي زيادي در ايران وجود دارد که برخي تخريب شده اند و برخي با وجود قدمت تاريخي، هنوز پابرجا مانده اند. قديمي ترين مسجدي که در خاک ايران مي شناسيم، «مسجد شوش» است که از طريق حفاريهاي باستان شناسي شناسايي شده است. اطلاع دقيقي در دست نيست که مسجد شوش در چه تاريخي ساخته شده اما به کمک سکههايي که در اين محل به دست آمده، ساختمان مسجد را قديميترين بناي مذهبي اسلامي در ايران دانسته اند.
«مسجد جامع سيراف» هم يکي از مساجد اوليه باقيمانده از صدر اسلام است که از نوع مساجد شبستاني است و روي بقاياي آثاري از دوره ساساني احداث شده که توسط هيئت مشترک ايراني -انگليسي کشف شد. متاسفانه امروزه بقاياي بازمانده از اين مسجد، به علت قرار گرفتن در کنار ساحل دريا باعث آسيب ديدن آن شده. «مسجد جامعه روستاي فهرج» قديمي ترين مسجد پابرجاي ايران است که در 25 کيلومتري جنوب شرقي يزد قرار دارد. اين بنا قديميترين مسجدي است که در ايران، دست نخورده باقي مانده است.
«مسجد جامع نائين» هم از آثار نيمه دوم قرن سوم هجري قمري است که منسوب به حکومت ديلميان است. اين بنا از معدود مساجد اوليه شبستاني است که کمتر دستخوش تغيير و تحول شده و صورت اوليه خود را تا امروز حفظ کرده است.
«مسجد امام حسن عسگري» کهنترين مسجد آمل و قديمي ترين حوزه علميه ايران است که تاريخ بناي آن را سال ۱۴۰هـ ق ميدانند و بناي اصلي آن نيز متعلق به قرن سوم قمري است. اين مسجد در پايين بازار آمل واقع است.
«مسجد ابوبکر صديق يا گنبد سنگان» يکي ديگر از مسجدهاي کهن خراسان در شهر سنگان در شهرستان خواف است. بنا و معماري اين مسجد مربوط به دوره سلجوقيان است و نمازگزاران آن مسلمانان حنفي مذهب اند.
مسجد بردستان بوشهر، مسجد جامع کبير نيريز، مسجد چهار پادشاهان، مسجد سفيد (رشت)، مسجد سيد عزيزا...، مسجد عتيق (تربت جام)، مسجد فرحآباد، مسجد جامع نطنز، مسجد جامع نيشابور و... همه از ديگر مساجد ايراني، با پيشينه تاريخي و قدمتي طولاني اند.
زيباترين مساجد
برخي از مساجد ايران از نظر معماري و زيبايي جزو شاهکارهاي هنري محسوب مي شوند و چشم هر بيننده اي را خيره مي کند. به جز زائران مسلمان که از هر دو جنبه زيبايي و معنويت مساجد بهره مي برند، بسياري از گردشگران غير مسلمان هم براي ديدن معماري هاي تاريخي و زيبايي اين مساجد به ممالک اسلامي و کشور عزيز ما ايران سفر مي کنند. در ادامه با برخي از زيباترين مساجد ايران آشنا شويد
ترکيب هنر بيزانس و کلاسيک
مسجد شيخ لطف ا... مکاني مهم از نظر معماري و زيبايي شناختي است که در ميدان نقش جهان اصفهان قرار گرفته است و قدمت آن به حدود ۴۰۰ سال پيش برمي گردد. گنبد و کاشي کاري آن از حيث معماري زبانزد است. همچنين چرخش راهروي ورودي آن به شکلي که جهت قبله را براي نمازگزار آسان مي کند، از ديگر شاهکارهاي معماري در اين مسجد است. مسجد جامع اصفهان نيز بناي بي نظير ديگري است که زيبايي اش چشم هر بيننده اي را خيره مي کند. اين مسجد انعکاس هنر بيزانس و کلاسيک در قالب يک بناي سنتي اسلامي و شاهکاري در هنر معماري ايران است.
تبلور نظم و قرينهسازي
مسجد و مدرسه جامع زنجان در قرن سيزدهم هجري قمري، در دوره قاجاريه ساخته شد. اين مجموعه تاريخي که در شمار بزرگ ترين و زيباترين مساجد و مدارس ديني زنجان است، يکي از بناهاي ارزشمند ساخته شده بر اساس طرح مساجد چهار ايواني است. ايوانهاي چهارگانهاي که در چهار ضلع مسجد به شکل قرينه قرار گرفتهاند.
اوج هنر ايراني- اسلامي
نام مسجد «نصيرالملک» شيراز که از بناهاي سنتي اين شهر است، در فهرست زيباترين مساجد دنيا ثبت شده. اين بنا در محله گودعربان و خيابان لطفعلي خان زند واقع شده و از نظر کاشي کاري و مقرنس و به دليل نورهاي رنگارنگي که از پشت شيشههاي رنگي آن درطول روز شکل ميگيرد و زيبايي خاصي در فضاي مسجد خلق ميشود، معروف است که اوج هنر ايراني اسلامي را به نمايش مي گذارد.
مسجدي تاريخي و صخرهاي
بزرگ ترين مسجد صخرهاي ايران، مسجد عنصرود با مساحتي حدود 570 متر مربع است که در قلب روستاي پلکاني عنصرود، شهرستان اسکو، استان آذربايجان شرقي قرار دارد که لقب بزرگ ترين مسجد صخره اي کشور را با خود يدک مي کشد. قدمت آن به درستي مشخص نيست اما وجود نشانههايي مثل محرابي منسوب به دوره ايلخاني و کنده کاريها و معماري خاص به کار رفته در بنا، طولاني بودن قدمت آن، حتي تا بيش از هزار و 500 سال را تخمين مي زند.
بزرگ ترين مسجد شيعيان
مسجد اتابک معروف به «مسجد نو» با 20 هزار مترمربع، بزرگ ترين مسجد شيعيان ايران است. اين بنا که در سال 590 هجري قمري توسط اتابک سعدبن زنگي احداث شد، روبه روي بارگاه شاهچراغ در شيراز قرار دارد و همچنين از آن به عنوان دومين مسجد شيراز از نظر اهميت تاريخي نام مي برند. در برخي منابع آمده که اين مسجد در عصر مشروطيت به عنوان پايگاهي براي آزادي خواهان شيرازي مطرح بوده است.
مسجد با يک در تاريخي
روستاي ازغد واقع در 17 کيلومتري جنوب شرقي طرقبه قرار دارد و تنها مسجد آن، مهمترين و معتبرترين اثر تاريخي اين روستا است که 600 سال عمر دارد. شيوه معماري بنا و درب قديمي و تاريخي، اين مسجد را جز مساجد ديدني ايران قرار داده است. سابقه بناي آن به پيش از اسلام باز ميگردد اما با ورود اسلام، ساختمان موجود تغيير کاربري داده و تبديل به مسجد شده است. از جمله نفيس ترين عنصر تزييني اين مسجد، در چوبي دو لنگه آن است که آراسته به منبت کاري با طرح هاي اسليمي به هم پيچيده در چهار قاب جداگانه است.
کوچکترين مسجد ايران
مسجد «آرد و خرما» در اردکان يزد به عنوان کوچک ترين مسجد ايران شناخته مي شود. اين بنا، با عرض سه متر و طول پنج و نيم متر در محله سيف اين شهر قرار گرفته و معماري ساده اي دارد. در مورد قدمت آن بين دوره صفويه يا قاجاريه اختلاف نظر وجود دارد. در مورد اسم آن نيز نظرات متفاوت است. برخي مي گويند آرد و خرما دستمزد کارگران ساخت اين مسجد بوده و عده اي ديگر از آسيابي حرف مي زنند که در کنار اين مسجد بوده و هسته خرما را به آرد تبديل مي کرده است.
بزرگ ترين مسجد اهلسنت
مسجد جامع مکي زاهدان نيز با ۳۳۰۰۰ متر زير بنا و چهار مناره به ارتفاع ۹۲ متر و 52 گنبد که ارتفاع گنبد مرکزي آن به ۴۶ متر ميرسد، يکي از بزرگ ترين مساجد اهل سنت ايران و جهان به شمار ميرود.
مساجد تاريخساز
مسجدي که به خون کشيده شد
نام مسجد گوهر شاد را بايستي هم در اين فهرست و هم در فهرست ديدني ترين مساجد ايران قرار داد. بنايي همجوار با حرم مطهر امام رضا(ع) که به دستور گوهرشادبيگم، همسر شاهرخ ساخته شد. جداي از اين که اين مسجد از شاهکارهاي معماري ايراني در دوره تيموري است، يکي از مهمترين مسجدهاي ايران و کانون يکي از حوادث مهم تاريخي و تلخ کشورمان، يعني کشتار و سرکوب مردم در دوران رضا شاه محسوب مي شود.
کانون دو واقعه تاريخي
مسجد امام خميني(ره) در ميدان امام شهر اصفهان است که به دستور شاه عباس و توسط علي اکبر اصفهاني ساخته شده و شاهکاري جاويدان از معماري، کاشيکاري و نجاري در قرن يازدهم هجري به حساب مي آيد و مکاني است که همراه با ميدان نقش جهان اصفهان ثبت يونسکو شده. در اين مسجد وقايع تاريخي مهمي در عصر مشروطيت رخ داده که اهميتي آن را دو چندان کرده است. به دست گرفتن کنترل اين مسجد توسط مجاهدان شهري اصفهان و کانون درگيريهاي مسلحانه با سربازان حاکم قجري اصفهان که در نهايت منجر به سقوط حکومت استبداد و فتح اصفهان شد و تحصن مردم اصفهان عليه ظل السلطان حاکم قاجاري اين شهر، دو واقعه تاريخي مهمي است که در اين مکان رخ داده است.
مساجد مهم پايتخت
مسجد امام خميني(ره) در قلب بازار تهران که قدمت آن به دوره قاجار باز مي گردد مامني براي سخنراني هاي آتشين آيتا... محمدتقي فلسفي در دوران پيش از انقلاب اسلامي بود. همچنين گفته مي شود که اين مسجد در جريان اعتراض به لوايح ايالتي و ولايتي و نيز قيام ۱۵ خرداد نقشي تاريخي ايفا کرده است. در عين حال مساجد ديگري همچون مسجد قبا در خيابان شريعتي به عنوان پايگاه شهيد مفتح، مسجد هدايت در قلب تهران به عنوان پايگاه آيت ا... طالقاني و مسجدالجواد(ع) در ميدان هفت تير به عنوان مامني براي انقلابيون در جريان مبارزات عليه رژيم پهلوي موثر بودند.
بازار