ابنیه/ مسجد جامع میمه،‌ مسجدی به قدمت تاریخ

کجارو/ در ايران مساجد بسياري وجود دارند ولي مسجد جامع ميمه يکي از منحصر به فردترين مساجد ايران است که داستاني قديمي دارد. مسجد جامع ميمه در استان اصفهان به خاطر سابقه طولاني بنا که در گذشته آتشکده بوده است، يکي از معروف‌ترين مساجد جامع ايران به حساب مي‌آيد. اين بنا دوره‌هاي تاريخي زيادي را در عمر خود ديده است و به دليل محراب سنگي خاص و منحصر به فردش شهرت زيادي دارد. اين محراب به قدري با ارزش است که براي حفاظت بيشتر به موزه ملي ايران منتقل شده است. به خاطر قرار گرفتن در کنار شهر بزرگي مثل اصفهان،‌ در طول تاريخ اين مسجد مورد بازديد بسياري از افراد معروف قرار گرفته است که کمتر مسجدي مثل آن در کتاب‌هاي تاريخي داراي نام و نشان است. درباره شهر ميمه ميمه در شمال شهر اصفهان و در کنار جاده اصفهان به تهران قرار دارد. دشت ميمه بزرگ‌ترين زيستگاه آهوي اصيل ايراني در خود جاي داده و ارتفاع آن سطح دريا برابر با ۱۹۶۵ متر است. شهر ميمه مرکز بخش ميمه و فاصله آن تا شهر مرکز استان يعني اصفهان ۱۰۵ کيلومتر است. اين شهر يکي از شهرهاي تشکيل دهنده فرمانداري ميمه و شاهين‌شهر که مرکز فرمانداري آن در شهر شاهين‌شهر قرار دارد. جمعيت شهر ميمه بر اساس سرشماري سال ۱۳۹۰ در حدود ۵۴۴۹ نفر بوده است. اين شهر به خاطر غذاي محلي نان و ماست،‌ همچنين انگورهاي خوش طعمش در کل ايران معروف است در. محله‌‌هاي قديمي اين شهر هم اکنون قناتي بنام مزدآباد (اهورامزدا آباد) وجود دارد که اثباتي بر قدمتي بيش هزاران ساله اين شهر دارد. زبان مردم اين شهر زبان (فارسي پهلوي) است که با لهجه خاصي صحبت مي‌شود و جزو زبان‌هاي مرکزي ايران است. در اين منطقه معروف است که در زمان ساساني‌ها، خسروپرويز پادشاه ايران در دوران ساساني همراه با لشگر خود از شمال ايران به طرف فارس مي‌رود و در کنار مزرعه‌اي در ميمه توقف مي‌کند. پس از صرف انگور مزرعه به خاطر خوش طعمي آن را فراموش نمي‌کند. پس از رسيدن به فارس دستور مي‌دهد که تعدادي از اسراي جنگي را براي حفر قنات و ايجاد باغ‌هاي انگور به منطقه ميمه ببرند. اسرا بعد از رسيدن به منطقه قناتي را حفر مي‌کنند که آن را «مزدآباد» برگرفته از نام «اهورا مزدا» مي‌گذارند و در کنار قنات، باغ‌هاي انگور زيادي ساخته مي‌شود. اين قنات به قدري با اهميت است که در فهرست ميراث جهاني يونسکو ثبت شده است. قنات مزدآباد قنات مزدآباد با طول ۱۸ کيلومتر و عمق يکصد متر در قسمت‌هاي نزديک به مادر چاه و دبي آب زياد درست مانند يک رودخانه زيرزميني است. پس از مدتي به خاطر کيفيت انگورهاي حاصل از اين منطقه،‌ اسم «مي مه» يعني «مي خوب» را براي آن انتخاب مي‌کنند. علاوه بر نظريه فوق درباره اسم ميمه، نظر ديگري هم وجود دارد. بعضي افراد عقيده دارند در منطقه آهو و بره‌آهو زيادي وجود داشته است و هنوز هم اين منطقه زيستگاه اين حيوان زيبا به شمار مي‌رود. در زبان اوستايي بره‌آهو را به خاطر توليد صداي «مي مي» با اسم «ميمهمي» مي‌شناختند که اسم ميمه هم مخفف شده ميمهمي است. يکي از معروف‌ترين جاذبه‌هاي ديدني اين شهر،‌ مجسد جامع ميمه است که به خاطر محراب زيباي سنگي آن شهرتي جهاني دارد. اين محراب به قدري زيبا و منحصر به فرد است که به خاطر حفاظت بيشتر از آن، در موزه ملي ايران نگه داري مي‌شود. در ادامه با اين مسجد زيبا بيشتر آشنا شويد. بناي اصلي مسجد جامع ميمه مربوط به دوران سلجوقي است،‌ ولي بناي فعلي آن در دوران زنديه و طبق نظر برخي از کارشناسان صفويه ساخته شد. اين اثر در تاريخ ۱۴ آبان ۱۳۵۱ با شماره‌ي ثبت ۹۳۴ به‌عنوان يکي از آثار ملي ايران به ثبت رسيده است. ابن بطوطه جهانگرد عرب در سال ۷۲۷ هجري قمري از مسجد جامع شهر ميمه ديدن کرده است. اين جهانگرد معروف قرن هشتم هجري قمري بعد از بازديد مسجد جامع ميمه، آن را اين‌گونه توصيف مي‌کند: «مسافرت ما در زمين پهناوري آغاز شد که از مضافات اصفهان بشمار مي‌رود. در اين طريق نخست به ميمه رسيديم، روستايي نيک و داراي باغ‌هاي انگور و قنوات متعدد و مسجدي زيبا يافتيم که نهر آبي از وسط آن جاري بود.» بدليل قرار داشتن شهر ميمه در راه ارتباطي اصفهان به ساير شهرهاي مهم ايران بزرگان زياد ديگري هم از اين مجسد بازديد داشته‌اند که از آن در سفرنامه هاي خود نقل قول کرده‌اند. ملا محسن فيض کاشاني درباره مجسد جامع ميمه مي‌گويد: در طي سفري گذرم به مسجدي افتاد در قريه اي بنام ميمه که بنظر مي‌رسد با توجه به کتيبه بالاي محراب، اين مسجد زيبا يادگار آل‌بويه باشد. هنوز منبر شکسته و نيمه سوخته آن در گوشه‌اي ديده مي‌شود. سنگ قبرهاي اطراف مسجد تاريخي در حدود ۲۰۰ سال پيش را دارند. در سال ۷۸۹ هجري قمري، تيمور لنگ براي تنبيه سلطان زين‌العابدين (حاکم وقت اصفهان) که به دعوت او اعتنايي نکرده بود از راه همدان به گلپايگان سپس ميمه مي‌رود. او در خاطرات خود مي‌نويسد: مردم ميمه قبل از ورود من و لشگريانم به ميمه به استقبال من آمدند در منطقه‌اي که قرقچي نام داشت، آنها گوسفند و گاو قرباني و سپاه مرا تا مسجد همراهي کردند. قشون نماز را در مسجد جامع ميمه که داراي بناي زيبا و ديدني با درختان سرسبز و نهر آبي روان بود به جا آوردند. بر اساس يک روايت تاريخي در زمان فرار اشرف افغان از دست نادر افشار گروهي از سربازان اشرف در مسير فرار خود وارد ميمه مي‌شوند و تمام روستا را را غارت مي‌کنند. آن‌ها حتي به افرادي که در مسجد پناه گرفته بودند هم رحم نکردند و مسجد را بر سر آنها خراب کردند. در بازسازي که در سال ۱۳۵۴ روي مسجد قديمي صورت گرفت. استخوان‌هاي فراواني که بصورت دسته جمعي در زير خاک دفن شده بودند، پيدا شد که مي‌تواند دليلي بر راستي اين روايت باشد. مسجد جامع ميمه به خاطر قدمت زيادش،‌ در طول تاريخ تغييرات بسياري کرده است. در نماي قديمي محراب مسجد جامه ميمه، به سمت قبله يک محراب قرار داشت که از جنس سنگي زيبا و حجاري و دور آن با خط کوفي برجسته تزيين شده بود. اطراف اين محراب هم نقاشي، گچ‌بري‌هاي و کاشي‌هاي زيبايي قرار داشت که در طول تاريخ تخريب شدند و تنها سنگ محراب آن باقي مانده‌ است. همانطوري که گفته شد،‌ اين سنگ محراب براي محافظت بيشتر به موزه ملي ايران منتقل شده است. دور تا دور سنگ محراب گچ‌بري‌هاي زيبا با آيات قرآني را بصورت گل و بته گچ‌بري شده بود که اصل آن‌ها تخريب شد، ولي به تازگي توسط ميراث فرهنگي بازسازي شده است. سر درب مسجد جامع ميمه هم شهرت زيادي دارد. در قديم اين مسجد سردر زيبا و خوش طرحي با تزييناتي به خط کوفي روي کاشي فيروزه‌اي و ۲ گلدسته کوچک داشته است. در سال ۱۳۳۸ براي ايجاد خيابان امام حسين (ع) قسمت پايين يکي از مناره ها و سردر که از قديم به يادگار مانده بود تخريب شد که در نوسازي‌هاي بعدي ديگر مناره‌اي ساخته نشد. درخت‌هاي اين مسجد هم قدمتي تاريخي دارند. درخت «زبان گنجشک» مسجد جامع ميمه کهن‌سال‌ترين درخت در منطقه و يکي از درختان کهن‌سال استان اصفهان بود که عمر آن به دوران امامت،‌ امام رضا (ع) برمي‌گشت. اين درخت در ايمان و اعتقاد مذهبي مردم جاي ويژه و ارزشمندي داشت. بر اساس آثار بدست آمده از حفاري‌هاي اطراف مسجد جامع، اسناد تاريخي مربوط به شهر و آثاري که از قبرستان زرتشتي‌هاي به جاي مانده است، به‌ نظر مي‌رسد که مسجد جامع ميمه در قديم آتشکده زرتشتي‌ها بوده است که بعدا مسجدي روي آن ساخته شد. البته سابقه تاريخي اين بنا بسيار بيشتر از دوران ساساني نيز بوده است و بعضي از کارشناسان عقيده دارند که بناي اصلي آن عبادتگاهي بوده که بيش از ۲ هزار سال پيش مخصوص مراسم و آيين مذهبي بوده است. مسجدي که پس از فتح اعراب ساخته شده بود بيشتر حالت کوشک داشت و در زمان سلجوقيان تبديل به مساجدي ۴ ايواني شد. مسجد ۴ ايواني معماري ويژه سلجوقي‌ها در طراحي مساجد بوده است. در عمليات حفاري در سال ۱۳۵۴ هجري شمسي در عمق يک متري ابتدا آجرهاي سنگ فرش دوره صفويه و بعد در اعماق ۲ تا ۵/۲ متري يک محراب بسيار زيبا با گچ بري مربوط به زمان سلجوقيان و در عمق ۳ تا ۵/۳ متري خشتهاي بزرگ مربوط به دوران ساساني پيدا شد. اين يافته ها شکي باقي نمي‌گذارد که اين بنا ابتدا آتشکده و معبد زرتشتيان بوده است بعد از مسلمان شدن اهالي به مسجد تبديل شد. سپس در زمان سلجوقيان بازسازي و در زمان صفويان مرمت شده است. سبک معماري مسجد چهار ايواني ايوان‌هاي شمالي، جنوب و ساير ايوان‌هاي واقع در اضلاع شرق و غرب، مسجد را به شکل مسجدي چهار ايواني در آورده بود. صحن مسجد که وسعت زيادي نداشت هم چهار ضلعي بود و در چهار جانب ايوان‌ها قرار داشت. ديوارهايي در زواياي جنوب‌شرقي و شمال‌شرقي قرار داشتند که پنجره‌هايي در آن‌ها ساخته شده بود که به کوچه‌ي ‌کناري مسجد باز مي‌شد. از اين ديوارها براي ايجاد فاصله بين فضاهاي جانبي مثل مکتب‌خانه و محل اجتماع با اتاق ديده‌باني و استفاده مي‌شد. نماي داخلي مسجد بيشتر تزئينات آجري ساده بود که در قسمت‌هاي تعميري آن گچ‌بري ساده و در بعضي قسمت‌ها گچ‌بري تزييني داشت که بيشتر آيات قرآن بود. کف ايوان‌ها از کف صحن کمي بلندتر بود. داخل ديوار ايوان‌ها گچ‌‌کاري ساده و نماي خارجي آن‌ها آجرهاي برجسته بود. اين مسجد از لحاظ سبک معماري و تزئينات ايوان‌ها بسيار شبيه به مسجد زواره است چرا که طراح و سازنده آن‌ها در هر دو مسجد يک شخص بوده است. ايوان شمالي ايوان شمالي با همان سبک سلجوقي با اندک تغييراتي که در گچ‌بري‌هاي آن در قرن نهم، دهم و يازدهم هجري قمري به ويژه در زمان حکم‌راني حسن بهادرخان معروف به ازون حسن (‌فرمانرواي ميمه در زمان صفوي) همچنان باقي مانده است. در ايوان شمالي سکويي قرار داشت که حاکم‌هاي منطقه از آن در مراسم تعزيه‌خواني و براي تماشاي مراسم تعزيه استفاده مي‌کردند. در گوشه‌ ايوان شمالي منبري منبت‌کاري وجود داشت که مداحان روي آن مي‌نشستند و روضه‌خواني مي‌کردند. ايوان جنوبي ايوان جنوبي در اثر سيل و عوامل نامساعد جوي تخريب و به جاي آن ايواني ساخته شده که سطح داخلي آن با تخته‌هاي چوبي تزيين شده بود. تخته‌هاي به کار رفته در اين ايوان با آيات قرآن و نقاشيي‌هاي زيبايي تزيين شده بود. ايوان شرقي در ايوان شرقي تغييرات زيادي صورت گرفته شد. درب اصلي مسجد جامع در زاويه جنوب‌شرقي اين ايوان قرار دارد. سر در اين قسمت مسجد داراي ۲ منار کوچک در بالا و تزيينات گچ‌بري بسيار زيبا در متن و دري منبت کاري بود. گلدسته خشتي آجري مسجد نيز در زاويه شمال‌شرقي اين ايوان به ارتفاع ۱۴ متر، ساخته شده بود. در کل، اين ايوان و دو سر درب زيبا و خوش‌حالت مسجد که مزين به کتيبه‌هاي خط کوفي از کاشي فيروزه‌اي و گچ‌بري زيبايي بود به همراه اتصالات بناهاي جنبي از نظر ساختماني وضعيت ويژه‌اي داشت که دل هر بيننده‌اي را جذب مي‌کرد. ايوان غربي اين ايوان بصورت سايه‌باني در جلو درب ورودي به صحن زير گنبد ساخته شده بودد ولي زيربناي اصلي آن به زمان سلجوقيان مي‌رسد. در گذشته ساختمان صحن و بناهاي اطراف آن طوري ساخته شده بود که درب ورودي تمام حجره‌ها بطرف درب اصلي باز مي‌شد. سکوهايي براي نشستن در ۴ طرف ديوارها ساخته بودند. مردم قديم در اين حجره‌ها قرآن و سواد خواندن و نوشتن ياد مي‌گرفتند. از شواهد پيدا است که در زمان‌هاي صفويه و قاجاريه از اين مسجد علاوه بر اِداي نماز جماعت، اجراي مراسم سوگواري و روضه‌خواني به عنوان مکتب‌خانه نيز استفاده مي‌شده است. احترام و اراداتي که اهالي ميمه و دهات مجاور نسبت به اين مسجد دارند اهميت خاصي به آن بخشيده است. بطوري که آن‌ را نه تنها يک مکان مقدس و مکان اداي نماز است مي‌دانند؛ بلکه از طرفي عقيده دارند که اين مسجد شفاخانه است و حاجات گرفتاران را برآورده مي‌کند. مردم محلي از نقاط مختلف اين منطقه براي تبرک و عرض ارادات به آن مي‌آيند و هدايايي بعنوان نذري و خيرات به مسجد هديه مي‌دهند. محراب مسجد جامع در طرف قبله مسجد جامع محرابي وجود دارد که در گذشته سنگي زيبا و حجاري شده بصورت کتيبه‌اي از خطوط برجسته کوفي آن را تزيين کرده بود. محراب و اطراف محراب مسجد بسيار زيبا پر از طراحي‌هاي نقاشي شده،‌ گچ‌بري و کاشي‌هاي نفيس و در کل تزيينات پيچيده و منحصر بفردي بود. اين محراب که در سال ۵۵۱ هجري قمري توسط ابوطاهر حسين بن غالي از اهالي کاشان ساخته شده بود. در بازسازي مسجد اطراف محراب تخريب و سنگ محراب آن به موزه ايران باستان منتقل شد. اطراف محراب دوباره توسط مرحوم صدرالسلام با گچ‌بري‌هاي زيبا دوباره تزيين شد. استاد صدرالسلام آيات قرآن را به شکل گل و بته با مهارت خاصي در اطراف محراب گچ‌بري کرده است. تزيينات اطراف محراب بناي گسترده‌اي مثل هلال طاق‌نماهاي اطراف، بغل‌هاي هلال‌ها، ستونهاي گرد اطراف زير گنبد، ايوان‌ها و سر در ورودي را فرا گرفته است. همراهان عزيز، آخرين خبر را بر روي بسترهاي زير دنبال کنيد: آخرين خبر در سروش http://sapp.ir/akharinkhabar آخرين خبر در ايتا https://eitaa.com/joinchat/88211456C878f9966e5 آخرين خبر در بله https://bale.ai/invite/#/join/MTIwZmMyZT آخرين خبر در گپ https://gap.im/akharinkhabar