زندگینامه/ زندگینامه شیخ عباس قمی

ايسنا/ ولادت و تحصيلات شيخ عباس قمي معروف به محدث قمي از محدثان شيعي پرکار قرن چهاردهم هجري است. وي در سال ۱۲۹۴ ه‍.ق (۱۲۵۴ ه‍.ش) در قم متولد شد. در سن بيست و دو سالگي به نجف رفت و شش سال آنجا ماند. پس از آن دوباره به ايران برگشت و تا آخر عمر، يعني تا شصت و پنج سالگي در قم درس خواند و درس داد. پدرش محمدرضا، کاسبي متدين و آگاه به احکام دين مبين اسلام بود چنانکه مردم براي آگاهي از فروع فقهي و وظايف مذهبي خويش به ايشان رجوع مي کردند. شيخ عباس قمي پس از فراگيري بخشي از علوم ديني مقدمات و سطح در نزد علماي عصر خويش، در حوزه علميه قم سرانجام در سال ۱۳۱۶ ه‌.ق براي تکميل تحصيلات در سطوح عالي فقه و اصول به حوزه علميه نجف رهسپار شد و چون در علوم نقلي بويژه حديث استعداد درخشاني داشت از فقيه و محدث‌بزرگ آن عصر حسين بن محمدتقي طبرسي معروف به محدث نوري بيشتر کسب فيض کرد. وي در سال ۱۳۱۸ ه‌.ق به سوي خانه خدا و زيارت مشاهد مشرفه بار سفر بست و سپس به سوي وطن خويش قم مراجعت کرد، اما پس از ديدار با والدين و خويشان دوباره رهسپار نجف اشرف و مجلس محدث نوري شد. محدث نوري در سال ۱۳۲۰ ه‌.ق درگذشت. محدث قمي نيز پس از درگذشت استادش، حدود ۲ سال در شهر نجف ماندگار شد و از خرمن معارف ديني خوشه‌ها چيد. شيخ عباس قمي پس از فراگيري بخشي از علوم ديني مقدمات و سطح در نزد علماي عصر خويش، در حوزه علميه قم سرانجام در سال ۱۳۱۶ ه‌.ق براي تکميل تحصيلات در سطوح عالي فقه و اصول به حوزه علميه نجف رهسپار شد و چون در علوم نقلي بويژه حديث استعداد درخشاني داشت از فقيه و محدث‌بزرگ آن عصر حسين بن محمدتقي طبرسي معروف به محدث نوري بيشتر کسب فيض کرد. وي در سال ۱۳۱۸ ه‌.ق به سوي خانه خدا و زيارت مشاهد مشرفه بار سفر بست و سپس به سوي وطن خويش قم مراجعت کرد، اما پس از ديدار با والدين و خويشان دوباره رهسپار نجف اشرف و مجلس محدث نوري شد. محدث نوري در سال ۱۳۲۰ ه‌.ق درگذشت. محدث قمي نيز پس از درگذشت استادش، حدود ۲ سال در شهر نجف ماندگار شد و از خرمن معارف ديني خوشه‌ها چيد. تدريس در حوزه علميه قم در سال ۱۳۴۰ ه‌.ق (۱۳۰۰ ه‌.ش) يعني يک سال پس از تصرف تهران توسط رضاخان‌ پهلوي، مرحوم شيخ عباس قمي به دعوت آيه الله شيخ عبدالکريم حايري يزدي – که به خواهش علماي عصر خويش براي تجديد مرکزيت حوزه علميه قم، در اين شهر ماندگار شده بود – براي تدريس به حوزه علميه کهن قم فراخوانده شد و در همين ايام يعني سال ۱۳۴۴ ه‌.ق، مهمترين کتاب حديثي ايشان يعني سفينه البحار و مدينه الحکم و الاثار – که فهرست موضوعي تفصيلي براي احاديث کتاب عظيم و بيش از صد جلدي بحار الانوار تاليف علامه مجلسي است – پس از سالها تلاش شبانه روزي مولف در دسترس علاقمندان قرار گرفت و به اين ترتيب مي توان گفت او به کتاب عظيم بحار الانوار حيات مجدد بخشيد و مبلغان را در دفاع از اسلام به سلاحي کاري مجهز نمود. شيخ عباس قمي در اين کتاب علاوه بر فهرست احاديث و آيات قرآن، گاه به بيان مطالب مهم و تحقيقات ژرفي نيز اهتمام ورزيده و علاوه بر اين شرح حال مختصري از مشاهير و بزرگان علماي شيعه و سني و حتي برخي از شعرا و اديبان را نيز ضميمه کرده است. اما البته مزيت اساسي اين کتاب آن است که مولف، همه آداب ظاهري و باطني نقل حديث را از قبيل پاکيزيگي ظاهر و باطن و خلوص نيت و پرهيز از اغراض مادي رعايت نموده است. او زندگي‌اش را وقف اسلام کرد؛ تا آن جا که روزانه افزون از 17 ساعت مطالعه مي‌کرد و مي‌نوشت وي حماسه‌اي در عرصه‌ي احياي انديشة شيعي آفريد. وي با رجوع به منابع و مأخذ معتبر اسلامي که در صلاحيت و توانمندي علمي و عملي او بود، به تدوين تاريخ اسلام با نام «منتهي‌الآمال» همت گماشت که يک دوره تاريخ تحليلي و مستند است. ديگر کتاب ارزنده وي «پيرامون نهضت امام حسين (ع) و وقايع کربلا» نام دارد. مفاتيح الجنان شيخ عباس قمي در دوراني که معنويت و حقيقت دين مورد هجوم بود به تدوين، تنظيم و ارايه کتاب دعايي با نام «مفاتيح‌الجنان» شامل يکدوره اعمال واجب و مستحب در طول سال، همت گماشت. پس از رسالات سيد بن طاوس و .. علامه مجلسي، کاري بدين عظمت و کامل در عالم شيعه نبود. اين کتاب در تمام خانه‌ها و اماکن مقدسه به عنوان رساله‌اي در باب «سير و سلوک» علمي و عملي براي مشتاقان عرفان عملي در آمد که هر روز بر اهميت و ضرورت آن افزوده مي‌شود. شيخ عباس قمي 8 جلد کتاب با عنوان “مستدرک‌ بحارالانوار ” براي متخصصان حديث تدوين کرد که در حوزه‌هاي علميه دستمايه‌اي براي عالمان ديني است. از ديگر آثار شيخ عباس قمي مي‌توان به تخليص “معراج‌السعاده ” اثر ملا احمد نراقي، تدوين يکصد کلام از سخنان امام علي (ع)، نگارش “منازل الآخرت ” به عنوان توشه‌ي راهيان ابديت و شناخت منازل موت، قبر، سئوال و جواب و عالم برزخ، اشاره کرد. آنچه در اعمال شيخ مهم است اين است که وي بدون آن که وارد جدال مکتبي، درگيري و يا رويارويي با مهاجمان و معاندان ديني شود، با تبيين و تدوين معارف اسلامي، سدي، محکم در برابر سيل بنيان کن بي‌ديني در ذيل عناوين مختلف شد. ويژگي هاي شيخ عباس قمي شايد بتوان سه مشخصه براي شيخ عباس قمي بر شمرد: 1ـ عارف و اهل معرفت؛ 2ـ زاهد و بدور از مقام، شهرت و ثروت؛ 3ـ عالم و عامل، محقق و پژوهشگر و در نهايت مترجم و مؤلف . مرحوم حاج شيخ عباس قمي پس از ورود به حوزه علميه نجف، در حلقه اساتيد و بزرگان آن دوره شرکت جست. اما علاقه وي به علم حديث باعث شد که به محدث عالي مقام و علامه بزرگوار محضر پر فيض آن عالم رباني را برگزيند. شيخ عباس قمي، معروف به محدث قمي، تحت تأثير ملکات فاضله و صفات برجسته و علم سرشار استادش حاجي نوري، و نيز شايستگي ذاتي و آمادگي بالاي خود، به مقامات چشمگيري از علم و عمل رسيد. شيخ به مدت چهار سال از محضر اين استاد عالي قدر بهره گرفت. داستان عجيب شيخ عباس قمي و پدرش : مرحوم شيخ عباس قمى نويسنده کتاب مفاتيح الجنان در خاطرات خود براي پسرش آورده است که: وقتى کتاب منازل الاخرة را نوشته و به چاپ رساندم، در قم شخصى بود به نام «عبدالرزاق مسأله گو» که هميشه قبل از ظهر در صحن مطهر حضرت معصومه احکام شرعي را براي مردم مى گفت. مرحوم پدرم «کربلائى محمد رضا» از علاقه مندان منبر شيخ عبدالرزاق بود به حدى که هر روز در مجلس او حاضر مى شد و شيخ هم بعد از مسأله گفتن، کتاب منازل الاخرٍة مرا مى گشود و از آن براى شنوندگان و حاضران از روايات و احاديث آن مى خواند. روزى پدرم به خانه آمد و مرا صدا زد و گفت شيخ عباس! کاش مثل عبدالرزاقِ مسئله گو مى شدى و مى توانستى منبر بروى و از اين کتاب که او براى ما مى خواند، تو هم مى خواندى. چند بار خواستم بگويم پدرجان! اين کتاب از آثار و تأليفات من است اما هر بار خوددارى کردم و چيزى نگفتم و فقط عرض کردم دعا بفرمائيد خداوند توفيقى مرحمت نمايد. آثار شيخ عباس قمي : از محدث قمي کتابهاي بسياري – که در مجموع به ۶۳ جلد مي‌رسد – در رشته‌هاي رجال، اخلاق، فقه، کلام، لغت، ادعيه و تاريخ و به ويژه حديث باقي مانده است که برخي از آنها عبارتند از: 1.منتهي الآمال، درباره تاريخ چهارده معصوم نگاشته شده است. 2.نفس المهموم، درباره وقايع کربلا 3.الانوار البهيه، درباره تاريخ چهارده معصوم نگاشته شده است. 4.تتمهة المنتهي، در تاريخ خلفاي راشدين، اموي و برخي از خلفاي عباس 5.تحفةالاحباب، در علم رجال. 6.شرح الوجيزه، درعلم حديث. 7.الکني و الاقاب، که زندگينامه بسياري از علماي شيعه و سني و برخي شاعران، اديبان، عارفان و اميران است. 8.مفاتيح الجنان، مجموعه‌اي از ادعيهٔ منتخب چهارده معصوم.(مشهورترين کتاب وي نيز مي‌باشد) 9.ترجمه مصباح المتهجد، مجموعه‌اي از ادعيهٔ منتخب چهارده معصوم. 10.سبيل الرشاد، در عقايد شيعه به ويژه مبدأ و معاد. 11.ذخيرة الابرار، که تلخيص کتاب انيس التجار، تأليف مولي مهدي نراقي و در موضوع فقه است. وفات شيخ عباس قمي شيخ عباس قمي غروب روز 22 ذي الحجه سال 1359 ه. ق، حالش منقلب گرديد و پي در پي نام ائمه اطهار عليه‏السلام را بر زبان جاري مي‏ ساخت. آن شب به علت کسالت فراوان نمازهايش را نشسته خواند و نيمه شب دعوت حق را لبيک گفت و در سن شصت و پنج سالگي به لقاءاللّه‏ پيوست. مرحوم آيت‏اللّه‏ سيدابوالحسن اصفهاني بر جنازه مطهرش نماز خواند و بعد از تشييعي باشکوه، توسط بزرگان و مراجع و عموم مردم، در صحن مطهر حضرت اميرالمؤمنين عليه‏السلام ، کنار مرقد استادش محدث نوري، به خاک سپرده شد.