عجيب ترين/ در اين گزارش به يادآوري بزرگترين خطراتي ميپردازد که تاکنون زمين و حيات روي آنرا تهديد کردهاند، از برخورد سيارکها گرفته تا انفجار بمبهاي هيدروژني و فوران سهمگين آتشفشان. آيا زمين در مقابل سلاحهاي هستهاي هم دوام ميآورد؟
10- رويداد تونگاسکا
يکي از هولناکترين اتفاقات تاريخ بشر، رأس ساعت ۷ و ۱۴ دقيقه ۳۰ ژوئن ۱۹۰۸ رخ داده است. در اين لحظه انفجار مهيبي در کنار رودخانه تونگاسکا در سيبري، روسيه به وقوع پيوست. موج حاصل از اين ضربه، تنه درختان منطقهاي به مساحت ۲۰۰۰ کيلومترمربع را شکست و ساکنان مناطقي دهها کيلومتر دورتر را از ترس ميخکوب کرد.
قدرت اين انفجار معادل قدرت تخريب ۱۵ ميليون تن تي.ان.تي برآورد شده است. اين مقدار تقريباً به اندازه قدرت انفجار هستهاي-حرارتي موسوم به قلعه براوو است که توسط ايالات متحده آمريکا در اواخر ماه فوريه سال ۱۹۵۴ آزمايش گرديد؛ در حدود ۱۰۰۰ بار قدرتمندتر از انفجار اتمي هيروشيما و در حدود يک سوم قدرت انفجار بمب تزار است که بزرگترين سلاح هستهاي آزمايش شده توسط بشر است. شوک ناشي از انفجار برابر ۵ ريشتر تخمين زده شده است. شدت چنين انفجاري قادر به تخريب کلانشهر بزرگي ميباشد.
شايد شهابسنگي چند ده متري که بر اثر برخورد با جو، نرسيده به زمين متلاشيشده عامل اين رويداد باشد يا انفجار گاز متاني که در زير زمين اين منطقه جمع شده بوده است. بعضيها ميگويند انفجار برج واردنکليف که تسلا آن را طراحي کرده بود باعث به وجود آمدن رويداد تونگاسکا شد. حتي تئورياي هست که ميگويد سقوط يک يوفو يا شليکي نامشخص از آن عامل اين انفجار بوده است. هنوز هم پاسخ نهايي در پردهاي از ابهام قرار دارد.
9- Tsar، قويترين بمب هيدروژني جهان
آزمايش بمب هيدروژني تزار بر فراز آسمان مجمعالجزاير ناوايا-زمليا در شمال روسيه، بزرگترين انفجاريست که تاکنون به دست بشر روي کره زمين انجام شده است. نور حاصل از اين انفجار که در اکتبر ۱۹۶۱ توسط شوروي سابق انجام گرفت، تا فاصله ۱۰۰۰ کيلومتري ديده ميشد. پنجرهها تا ۹۰۰ کيلومتر دورتر شکستند و ارتفاع ابر قارچيشکل حاصل از اين انفجار به ۶۴ کيلومتر بالاي سطح زمين رسيد. به گفته بازديدکنندگان، زمين جزيره لايهلايه شده بود، فروريخته و در هم پيچيده بود و به چيزي شبيه پيست اسکيت تبديل شده بود.
بنا بود انفجار مهيبترين بمب هيدروژني جهان بسيارقدرتمندتر از اين باشد. انفجاري به قدرت ۱۰۰ ميليون تن تي.ان.تي، اما نگراني از حجم ريزههاي پرتوزا و بارش راديواکتيو باعث شد قدرت آن تقريباً ۵۰ درصد تقليل پيدا کند. اين انفجار که قدرت تخريب آن معادل ۵۷ مگاتن تي.ان.تي تخمين زده ميشود، تقريباً ۳ تا ۴ برابر مخربتر از رخداد تونگاسکا بوده است. ساخت يک بمب هيدروژني بزرگتر به دست بشر بسيار بعيد به نظر ميرسد. اين روش بيش از آنکه موجب تخريب روي زمين شود، فضا را با انرژي مخرب و پرتوهاي راديواکتيو پر خواهد کرد.
8- انفجار کراکاتوآ
در ۲۷ آگوست سال ۱۸۸۳، صدايي در زمين شنيده شد که بلندتر از هر صدايي بود که تا آن زمان شنيده شده بود (دستکم در زمان تمدن بشري) اين صدا در فاصله ۴۸۰۰ کيلومتري، در افيانوس هند، در جزيره رودريگز هم به گوش رسيد.
کلاً اين صدا را مردماني در ۵۰ نقطه جغرافيايي مختلف در سراسر کره زمين شنيدند. به نظر خيلي عجيب ميآيد که صدايي اينقدر بلند باشد، طوري که بتواند با سرعت صوت يعني ۱۲۳۳ کيلومتر در ساعت حرکت کند، ۴ ساعت در راه باشد و اين همه مناطق مختلف را تحت پوشش و تأثير قرار بدهد. اما چه چيزي باعث ايجاد اين صداي مهيب شده بود؟! آتشفشاني در کراکاتوآ منفجر شده بود، جزيره را دوپاره کرده بود و دود و خاکستر را به ارتفاع ۲۷ کيلومتري جو فرستاده بود. سرعت خروج ذرات از آتشفشان حدود ۸۰۰ متر در ثانيه بود که حدود دو برابر سرعت صوت است.
اين آتشفشان يک سونامي با امواجي به ارتفاع ۳۰ متر ايجاد کرد که باعث شد ۱۶۵ روستاي نزديک سواحل نابود شوند و بين ۳۶ هزار تا ۱۲۰ هزار نفر کشته شوند.
در آن زمان يک کشتي بريتانيايي به نام «نورهام کستل» در ۶۵ کيلومتري اتشفشان بود. کاپيتان آن کشتي در يادداشتهاي خود نوشته است که شدت صدا به حدي بود که پرده گوشي نيمي از کارکنان کشتي پاره شد و کاپيتان تصور کرد که روز قيامت فرارسيده است. فشارسنجي در ۱۶۰ کيلومتري محل حادثه، شدت صداي ۱۷۲ دسيبلي را ثبت کرد. براي اينکه برآوردي از اين ميزان صدا داشته باشيد، بايد بگويم که يک مته حفاري صدايي به اندازه ۱۰۰ دسيبل ايجاد ميکند و اگر در نزديک يک موتور جت قرار بگيريد، شدت صدايي که ميشنويد حدود ۱۵۰ دسيبل است. حالا در نظر بگيريد که در ۱۶۰ کيلومتري محل حادثه باشيد و شدت صداي ثبت شده، ۱۷۲ دسيبل باشد!
شدت انفجار کراکاتوآ معادل ۲۰۰ مگاتن تي.ان.تي بود. يعني ۳ برابر قدرتمندتر از انفجار بمب تزار.
7- انفجارهاي کوه تامبورا
تنها يک انفجار آتشفشاني با قدرت ۷ وي.اي.آي در قرون حاضر رخ داده و آنهم فوران آتشفشاني تامبورا، واقع در جزيره سومباوا در اندونزي بوده است. فعاليت شديد آتشفشاني اين کوه از سال ۱۸۱۲ آغاز شده و انفجار مهيب آن در آوريل ۱۸۱۵ رخ داده است. ورود حجم عظيم غبار و خاکستر آتشفشاني حاصل از اين انفجار به جو باعث کاهش دماي زمين تا ماهها بعد شده است. تاريخ ميگويد سال ۱۸۱۶ «سال بي تابستان» لقب گرفته است.
جالب است بدانيد دانشمندان تامبورا را بيش از ۱۶۰ سال ناديده گرفتند تا زماني که رابطه ميان فورانهاي آتشفشاني و تغييرات آبوهوايي اثبات شد. آنها توانستند لايههايي از خاکستر را درون هستههاي يخي منطقه گرينلند پيدا کنند و به نکته مهمي برسند: از سال ۱۸۱۵ تاکنون هيچ فوران آتشفشانياي به قدرت تامبورا رخ نداده است.
6- درياچه تاپوامروزه درياچه آرام تاپو در نيوزيلند محل مناسبي براي طبيعتگردي و صيد خرچنگهاي آب شيرين است. البته هميشه اينطور نبوده است. چيزي حدود ۲۶۵۰۰ سال پيش، اين ناحيه محل يک انفجار آتشفشاني عظيم بوده و تا عمق ۲۰۰ متري در گدازهها و خاکستر آتشفشاني فرو رفته است. درياچه آرام کنوني روي بستري از ماگما بنا شده است.
انفجار آتشفشاني در اين منطقه، نزديکترين انفجار آتشفشاني جهان با قدرت ۸ وي.اي.آي به دوران معاصر است. اين انفجار ۱۰ برابر بزرگتر از فوران تامبورا است و ۱۰۰ بار بيشتر از انفجار کراکاتوا قدرت تخريب دارد. تنها ۴۷ آتشفشان در جهان با چنين قدرت عظيم و ويرانگري شناخته شدهاند. تاپو هنوز هم فعال است، شواهد نشان ميدهند از ۲۶ قرن پيش تاکنون بيش از ۲۰ انفجار کوچک داشته است.
اين تصوير فوران آتشفشاني ژوئن ۱۹۹۶ اين آتشفشان را نشان ميدهد. شايد تاپو و فورانهاي متعددش در انقراض موآ، نوعي پرنده غولپيکر ساکن نيوزيلند که مانند شترمرغ قادر به پرواز نبوده، نقش داشته باشند.
5- درياچه توبا
در سالهاي اخير، متخصصان زمينشناسي بحث آتشفشانهايي را مطرح کردهاند که از لحاظ قدرت تخريب در مقياسهاي فعلي نميگنجند. انفجار آتشفشاني اين فوقآتشفشانها ميتواند بيش از ۱۰۰۰ کيلومترمکعب ماده مذاب و خاکستر را در نواحي اطراف آنها آزاد کند. شايد انفجار در درياچه تاپو هم در اين ردهبندي بگنجد اما انفجار توبا در سوماترا با آزادکردن بيش از ۲۸۰۰ کيلومترمکعب ماده مذاب، خاکستر و غبار در حدود ۷۰ هزار سال پيش، بدون شک از همين گروه است.
درياچه توبا هم مانند تاپو بر بستري از ماگما شکل گرفته است، علاوه بر اين گمان ميرود حجم عظيم غبار و خاکستر وارد شده به جو، دماي زمين را به شکل محسوسي کاهش داده باشد و بخشي از عوامل کاهش جمعيت انسان در اين بازه زماني به فوران توبا برگردد.
4- ابرآتشفشان يلوستون
زير ظاهر زيباي پارک ملي يلوستون، هيولايي به خواب رفته است که آن را عامل يکي از بزرگترين انفجارهاي آتشفشاني دورهاي در روي زمين ميدانند. اين منطقه سه انفجار بزرگ را طي چندين ميليون سال گذشته تجربه کرده است. قديميترين آنها که ۲٫۱ ميليون سال پيش رخ داده و به بزرگي انفجار توبا بوده، بستر آيلندپارک را ايجاد کرده است. بعدي کمي کوچکتر بوده، حدود ۱٫۳ ميليون سال پيش و در نهايت نزديکترين انفجار ۶۴۰ هزار سال پيش رخ داده که حاصل آن بستر يلوستون امروزي است.
انفجارهاي اول و سوم اين آتشفشان، آسمانِ اغلب مناطق آمريکاي شمالي را غرق خاکستر کرده است. محققان ميگويند امکان تکرار چنين انفجارهايي هنوز هم وجود دارد.
3- آتشفشان منفرد La Garita
احتمال ميرود اين آتشفشان بزرگترين آتشفشان منفرد روي زمين باشد. آتشفشاني که حدود ۲۷ ميليون سال پيش، بيش از ۵۰۰۰ کيلومتر مکعب ماده مذاب و خاکستر را به اطراف پرتاب کرده است. در اثر اين فوران منطقه عظيمي ويران شده و هنوز هم ميتوان سنگهاي آتشفشان را در کلورادوي جديد پيدا کرد.
به نظر ميرسد فوران اين آتشفشان با پرتاب تخته سنگهاي بزرگ به ارتفاع ۲ متري آغاز شده و پس از آن جريان سريعي از ماده مذاب و گازهاي داغ منطقه را پوشانده باشد. خبر خوب هم اينکه اين فوقآتشفشان سالهاست که خاموش شده است.
2- راز چيکسکولوب
اگر بخواهيم از ضرباتي مهيبتر از آنچه که آتشفشانها به زمين وارد کردهاند حرف بزنيم بايد به برخوردهاي کيهاني برگرديم. زير بستر شهر چيکسکولوب در يوتاکان پنينسولاي مکزيک، گودالي ۱۸۰ متري وجود دارد که بخشي از بقاياي يک برخورد ۶۵ ميليون ساله را در آن ميتوان يافت. اين تصوير نقشه کامپيوتري گرانش اين حفره را نشان ميدهد. حفره ايجاد شده حاصل برخورد سيارکي به قطر حدود ۱۰ کيلومتر با زمين است.
بزرگترين جرم آسماني که در يک ميليارد سال گذشته از جو زمين عبور کرده و با آن برخورد کرده است. قدرت تخريب اين ضربه حدود ۱۰۰ ميليون مگاتن تخمين زده شده است. بسياري از ديرين شناسان غبار ناشي از برخورد اين سيارک با زمين و تغييرات زيست محيطي حاصل از آن را عامل انقراض دايناسورها ميدانند.
1- برخورد سرنوشتساز
زمين ما سختترين ضربه را درست زماني دريافت کرده که بسيار جوان بوده است، چيزي حدود ۴٫۵ ميليارد سال پيش. زماني که منظومه شمسي به تازگي شکل گرفته بود و سطح زمين که مرکزي مذاب داشت، ميرفت تا خنک شود.
سيارهاي که يکدهم ابعاد زمين را داشت به آرامي –در مقايسه با برخورد چيکسکولوب- و با زاويهاي بسته به زمين برخورد کرد، اما حجم خاص اين سياره و شکل برخورد آن باعث شد پوسته و گوشته زمين و سياره احتمالي در حالي که هسته آهني آن با زمين برخورد ميکند، در فضا پراکنده شوند. يک قرن –به اندازه يک چشم برهم زدن در زمينشناسي- طول کشيد تا اجزاي پراکنده به هم نزديک شوند و قمر جديدي-ماه- خلق شود. البته اين چيزي نيست که تمامي اخترشناسان به آن اذعان داشته باشند.
+- انفجارهايي که در انتظار ما هستند
واقعيت اين است که دوران انفجارهاي سهمگين و ويرانگر هنوز نگذشته است. زرادخانههاي هستهاي دنيا بيش از ۲۳ هزار سلاح مرگبار را در خود جاي دادهاند که قدرت تخريب آنها در مجموع بيش از هزاران مگاتن خواهد بود. اگر به طبيعت نگاهي بيندازيم، ۶ فوقآتشفشان فعال روي زمين وجود دارد، نميدانيم کي و کجا ممکن است انفجار آتشفشاني مهيبي رخ دهد، شايد هم دهها، صدها يا هزاران سال از نزديکترين فوران بزرگ، فاصله داشته باشيم.
در مورد برخوردهاي کيهاني هم از نيمميليون خردهسيارک شناختهشده و ۱۲ هزار ميليارد ستاره دنبالهدار، درصد بسيار اندکي از آنها شايد زماني به زمين نزديک شوند. اندک احتمالي هم وجود دارد که دو خرده سيارک، آنهم در سالهاي ۲۰۴۸ و ۲۸۸۰ ميلادي با زمين برخورد کنند. ميبينيد که شانس چنداني براي انقراض به شيوهاي غير از دايناسورها نداريم.
بازار