عجيب ترين/ بزرگترين کشورهاي دنيا از دماغه هورن (جنوبيترين نقطه خشکي مجمعالجزاير تي را دل فوئگو) گرفته تا قطب شمال، با زيباييها، حياتوحش و آبوهواي منحصربهفردش همواره انسانها را محسور خود کرده است. بهطورکلي، بزرگترين کشورهاي دنيا متشکل از جنگلهاي باراني، تند را (دشتهاي بي درخت)، کوهستان، دره، ساحل و بيابان هستند.
براي آشنايي با بزرگترين کشورهاي جهان، سري به پنج قاره پهناور زمين خواهيم زد تا از جغرافيا و شرايط جوي آنها مطلع شويم. شرايط زيستمحيطي زمين، بهطور تعجببرانگيزي همواره در حال دگرگوني است. تاريخ به ما آموخته است که مرزهاي سياسي کشورها با گذر زمان، بهطور چشمگيري دستخوش تغيير شدهاست. طي دهههاي آينده، کسي چه ميداند که بزرگترين کشورهاي دنيا کد امها خواهند بود؟
وقتي ۱۱٫۵ درصد از کل اراضي زمين متعلق به يک کشور دنيا، يعني روسيه است، جاي تعجبي هم ندارد که کشور الجزاير باوجود اينکه خود دهمين کشور پهناور دنياست، هفت برابر کوچکتر از روسيه باشد. اگر ۱۰ کشور بزرگ دنيا را کنار هم قرار دهيم، مجموع وسعت آنها، ۴۹٪ از کل مساحت ۱۴۹ ميليون کيلومترمربعي اين کره خاکي را تشکيل خواهند داد. در ادامه با ۱۰ کشور وسيع دنيا آشنا خواهيم شد. همراه ما باشيد.
10- الجزاير
الجزاير با مساحت ۲٫۳۸ ميليون کيلومترمربع، دهمين کشور بزرگ دنيا به لحاظ وسعت و نيز تنها کشور آفريقايي حاضر در فهرست ما است. الجزيره که در آفريقاي شمالي واقعشده، طول سواحل مديترانهاي آن به ۹۹۸ کيلومتر ميرسد. ۹۰ درصد از اين کشور، متشکل از صحرا و بيابان است که بيشتر بيابانهايش در ارتفاع بسيار بالايي (از سطح دريا) قرار دارند. مرزهاي شمالي الجزاير، پوشيده از رشتهکوههاي «تل اطلس» است و نواحي داخلياش که صدها متر بالاتر از سطح دريا واقع شدهاند، عمدتاً توسط صحراي بزرگ آفريقا احاطه شدهاست. اين صحراي بزرگ تا جنوب کشور و آنسوتر از مرزهايش با نيجر و مالي نيز گسترده شدهاست.
9- قزاقستان
کشور قزاقستان با وسعتي به بزرگي ۲٫۷۲ ميليون کيلومترمربع، متشکل از دشتها و مراتع بسياري است. اين کشور داراي آبوهوايي خشک و خنک، اما نه کاملا بياباني، در بيشتر ماههاي سال است. قزاقستان در طول سال، شرايط آبوهوايي مختلفي را تجربه ميکند؛ بهطوريکه دماي هواي اين کشور بهاندازهٔ همسايهٔ شمالياش، روسيه چندان سرد نميشود. اين کشور قبلاً بخشي از اتحاد جماهير شوروي محسوب ميشد. شوروي نيز در بيشتر دوران قرن بيستم، بزرگترين کشور دنيا به شمار ميرفت. اکنون قزاقستان معروف به بزرگترين کشور محصور در خشکي يا بدون درياي جهان و تنها کشور محصور در خشکي حاضر در فهرست ما است.
8- آرژانتين
آرژانتين به لحاظ جمعيتي، سي و دومين کشور بزرگ دنيا، به لحاظ وسعت، هشتمين کشور بزرگ دنيا و درنهايت بزرگترين کشور اسپانياييزبان جهان به شمار ميرود. اين کشور که مساحتي به بزرگي ۲٫۷۸ کيلومترمربع دارد، داراي جغرافيا و آبوهوايي بسيار مختلف و گوناگون نيز هست. در شمال اين کشور شاهد آبوهوايي مرطوب و حارهاي هستيم و در جنوبش سرما و يخبندان حکمفرما است. پاتاگونيا در جنوب آرژانتين که يکي از زيباترين و خطرناکترين مناطق روي زمين است، از «کوههاي آند» تا اقيانوس اطلس گسترده شدهاست. قسمت جنوبي آرژانتين که معروف به «دماغه هورن» است، يکي از طوفانيترين مناطق روي زمين محسوب ميشود.
7- هند
مرزهاي هند طي قرن گذشته چندين بار دستخوش تغيير شدهاست؛ حتي هماکنون نيز هند مدعي است که نواحي شمالي کشمير، متعلق به اين کشور است. چندين سال است که بر سر مالکيت کشمير، بين هند و پاکستان جنگ و نزاع وجود دارد. بااينحال، بدون احتساب کشمير، مساحت هند چيزي در حدود ۳٫۲۹ ميليون کيلومترمربع است. چين، پاکستان، بنگلادش و نپال، هر يک داراي مرزهاي مشترک با هند هستند. جغرافياي اين کشور از کوههاي باشکوه هيماليا تا سواحل استوايي شبهجزيرهٔ جنوبياش گسترده شدهاست. به لحاظ زمينشناسي، هند در شبهقارهٔ خودش واقع شدهاست. همچنين، مطالعات زمينشناسي نشان ميدهد که اين کشور و همسايگان نزديکش، زماني توسط يک دريا از آسيا جدا شدهاند.
6- استراليا
استراليا با ۴٫۴ ميليون کيلومترمربع وسعت بيشتر از هند، ششمين کشور بزرگ دنيا به شمار ميرود. اين کشور با مساحتي بالغبر ۷٫۶۹ ميليون کيلومترمربع، دو برابر بزرگتر از هند است. استراليا با اختلاف زيادي، بزرگترين کشور قاره اقيانوسيه محسوب ميشود. اين کشور بهقدري بزرگ است که نميتوان به آن لقب جزيره را داد؛ درواقع، استراليا سرزميني به بزرگي يک قاره است.
بيشتر جمعيت اين کشور در شهرهاي ساحلي مانند سيدني در شرق و پرت در غرب زندگي ميکنند. البته براي اين کار دلايلي منطقي وجود دارد؛ «اوت بک» يا نواحي بياباني استراليا که يکي از خشکترين و گرمترين نواحي روي زمين است، مکان مناسبي براي زندگي محسوب نميشود. استراليا علاوه بر جغرافيا و آبوهواي منحصربهفردش، به خاطر حياتوحش بينظير و گاهاً مرگبارش نيز شهرهٔ خاصوعام است.
5- برزيل
برزيل با مساحتي بيش از ۸٫۵۱ ميليون کيلومترمربع، بزرگترين کشور آمريکاي جنوبي محسوب ميشود. همچنين بخشهاي عمدهٔ بزرگترين جنگلهاي باراني روي زمين، يعني «جنگلهاي آمازون» نيز در اين کشور قرار دارد. جنگلهاي آمازون بهقدري متراکم و وسيع هستند که کاوشگران و دانشمندان، انسانهايي با قبايل مختلف درون آن کشف کردهاند که هرگز با دنياي بيرون ارتباط نداشتهاند. بااينحال، به اعتقاد دانشمندان ممکن است هنوز هم قبايلي در آمازون وجود داشته باشند که کشف نشدهاند.
برزيل در نواحي شرقياش، داراي سواحل اقيانوس اطلس به طول ۸۰۰۰ کيلومتر نيز هست. بيشتر شهرهاي اين کشور، ازجمله ريودوژانيرو و سائو پائولو در طول اين سواحل و دور از جنگلهاي وسيع آمازون بنا نهاده شدهاند.
4- چين
چين، آمريکا و کانادا هر يک مقداري کمتر از ۷٪ سطح کره زمين را تشکيل ميدهند. از ميان اين سه کشور، چين با حدود ۹٫۶ ميليون کيلومترمربع وسعت، با اختلاف کمي، کوچکترين آنها محسوب ميشود. چين با ۱۴ کشور مختلف، ازجمله افغانستان در شرق، روسيه در شمال و ويتنام در جنوب مرز مشترک دارد.
مردم و نيز آبوهواي اين کشور، بهطور قابلتوجهي متفاوت و گوناگون است. در شمال چين، دماي هوا در حد قطب شمال سرد ميشود، در مرکز اين کشور صحراي گوبي که چهارمين صحراي بزرگ دنيا نيز هست قرار دارد و نهايتاً در جنوب چين معمولاً آبوهوايي استوايي بر محيط حاکم است. چين با بيش از ۱٫۳۵ ميليارد نفر جمعيت، ۵۶ گروه نژادي مختلف داشته و هجدهمين کشور پرجمعيت مسلمان و نوزدهمين کشور پرجمعيت مسيحي جهان نيز محسوب ميشود. همچنين تعداد دکترهاي چين با ۱٫۹ دکتر از هر هزار نفر، از کل جمعيت کشور قطر بيشتر است.
3- آمريکا
آمريکا با ۹٫۶۳ ميليون کيلومترمربع مساحت، کمي بزرگتر از چين و اندکي کوچکتر از کانادا است. آمريکا که از جنوب با مکزيک و از شمال با کانادا هممرز است، جغرافيا و حياتوحش بسيار گسترده و گوناگوني دارد. آمريکا داراي سه بخش مختلف است. بخش غربي کوههاي راکي، ايالتهاي نزديک اقيانوس آرام که معروف به داشتن آبوهوايي يکسان در طول سال هستند و سواحل طولاني کرانهٔ کاليفرنيا. دشتهاي وسيعي که مابين کوههاي راکي و رودخانه ميسيسيپي آمريکا قرار دارند و از کانادا تا مکزيک گسترده شدهاند، ازجمله حاصلخيزترين نواحي جهان به شمار ميرود. درنهايت، شهرهاي لب ساحلي و مناطق شرقي رودخانه ميسيسيپي، يکي از مهمترين مراکز و قطبهاي صنعتي و اقتصادي آمريکا محسوب ميشود.
2- کانادا
کانادا با ۹٫۹۸۴ ميليون کيلومترمربع مساحت، بزرگترين کشور نيمکره غربي زمين بوده و با ۲۰۲٫۰۸۰ کيلومتر خط ساحلي، بزرگترين سواحل دنيا را در اختيار دارد. تراکم جمعيت اين کشور ۴ نفر بر هر کيلومترمربع است. اين بدان معناست که کانادا براي تکتک جمعيت ۳۵ ميليوني نفرياش، ۲۴ هکتار زمين دارد.
کانادا بين قطب شمال و آمريکا واقع شدهاست و وسعت تندراي يخزدهٔ آن تا مدار قطب شمال گسترده شدهاست. کوههاي راکي مانند آمريکا، در کانادا نيز از شمال تا جنوب امتداديافتهاند و در دشتهاي وسيعش، غلات و کانولا به کرات يافت ميشود. از آنجايي که شهرهاي تورنتو، مونترال و پايتخت کانادا، يعني اُتاوا در شرق اين کشور واقع شدهاند، از نقاط شرقي کانادا با عنوان قلب کشور ياد ميشود.
1- روسيه
روسيه با مساحت ۱۷٫۱ ميليون کيلومترمربعياش، بهراحتي تمامي کشورهاي دنيا را پشت سر ميگذارد. درواقع اگر ۷ ميليون کيلومترمربع از مساحت روسيه کاسته ميشد، اين مکان باز هم بزرگترين کشور دنيا به شمار ميرفت؛ حتي قسمت کاسته شدهٔ آن نيز هفتمين کشور بزرگ دنيا محسوب ميشد!
روسيه هم مانند چين، با ۱۴ کشور مختلف دنيا مرز مشترک دارد. روسيه برخلاف چين، نواحي استوايي و حارهاي ندارد اما بااينحال، در بيشتر نقاط جنوبي اين کشور، شاهد آبوهوايي مرطوب و تابستاني هستيم. «تايگا» که بزرگترين زيستبوم روي زمين است، از شرق کانادا تا بيشتر نواحي شمال روسيه گسترده شدهاست. در اعماق جنگلها و تندراهاي يخزدهٔ روسيه، ذخاير نفتي بسيار زيادي نهفته است. البته به دليل هزينههاي بالاي استخراج اين منابع، بخش اعظمي از ذخاير نفتي روسيه دستنخورده باقيمانده است.
بازار