ماه مبارک رمضان در نگاه آیت‌الله طالقانی ‏

روزنامه شهروند/ پدرش، نامش را «محمود» گذاشت و پشت جلد قرآن نوشت: «سيدمحمود روز شنبه، چهارم ربيع‌الاول ‏‏١٣٢٩ قمري به دنيا آمد.» نگاه نوانديش و ادبيات مردم‌پسند اين روحاني، او را به شخصيت ديني ‏استثنايي، جامع و محبوب در ميان مردم بدل کرده است. اين جملات بخشي از توصيف محمود ‏دولت‌آبادي از مرحوم طالقاني است: «آقاي طالقاني واقعا شبيه هيچ‌کس نبود. طالقاني خيلي عزيز بود، ‏سعه‌صدر داشت و بزرگوار بود. اين ‏عالم‌بزرگوار سخنراني‌هايي به مناسبت ماه رمضان داشته است که در آن به مسأله فلسفه روزه‌داري ‏اشاره کرده است‎. ‎‏ در ادامه به مناسبت ماه رمضان بخش‌هايي از سخنراني‌هاي اين عالم بزرگوار را با هم مي‌خوانيم. ‏ تفسير آيه ١٨٣ بقره آيت‌الله سيدمحمود طالقاني، مفسر قرآن‌کريم و از بنيان‌گذاران نوانديشي در تفسير پرتوي از قرآن خود و ‏در تفسير آيه سوره بقره آورده است: يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ کُتِبَ عَلَيْکُمُ الصِّيَامُ کَمَا کُتِبَ عَلَى الَّذِينَ مِن قَبْلِکُمْ ‏لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ (آيه ۱۸۳) کما کتب؛ بيان مشابهت در اصل روزه است، نه چگونگي و مقدار آن. در تورات ‏به وجوب روزه و حدود آن تصريحي نيست، ولي روزه‌داران را ستوده. موسي پيش از دريافت وحي ‏چهل روز روزه گرفت. يهود به ياد خرابي اورشليم و يک روز از ماه آب روزه مي‌گيرند. روزه ديگر هم ‏دارند. ‏ عيد فصح روزه مسيحيان در انجيل نيز به‌وجوب روزه تصريح نشده و روزه‌دار را ستوده و از ريا برحذرش داشته. روزه مشهور ‏مسيحيان پيش از عيد فصح است. روزه ديگر هم دارند که حيواني نمي‌خورند. از اين‌گونه روزه‌هاي ‏پراکنده که در ميان يهوديان ومسيحيان معمول بوده، معلوم مي‌شود که اصل روزه از ارکان عبادات آن‌ها ‏شمرده مي‌شده. گويند: در مذاهب قديم مصر و روم و يونان و هند نيز انواع روزه معمول بوده. ‏ انگيزه فطري روزه‌داري گويا روزه، پيش از وجوب در اديان الهي، انگيزه فطري داشته است. زيرا بشر تعالي‌طلب که ‏نمي‌خواسته در سطح حيوانات پايين آيد و يک سر محکوم تمايلات و شهوات حيواني شود، روزه را ‏وسيله و سپري براي مقاومت در برابر اين‌گونه تمايلات شناخته تا خود را برتر آرد و قهرماني نمايد. ‏همين حکمت اصلي روزه است: لعلکم تتقون. روزه، چون ناشي از مبدأ ايمان و امر خدا: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ ‏آمَنُواْ کُتِبَ ...» باشد، نيروي مقاومت را افزايش مي‌دهد تا به مقام تقوا رساند و شخصيت برتر انسان ‏محقق شود. ‏ حکمت اصلي روزه‌داري، تقوا تقوا حکمت اصلي و برتر روزه است. نه براي رنجور داشتن جسم تا خشم خدا يا خدايان را فرو نشاند ‏که يهود و بعضي مشرکان مي‌پنداشتند و نه براي احساس همدردي با گرسنگان و تساوي با آنان که ‏بعضي روشنفکران مي‌پندارند. ‏ ياد پيوسته خدا روزه هر چه آثار و فوايد بدني و اخلاقي و اجتماعي دارد در طريق تقوا است نه حکمت اصلي آن. چون ‏روحيات با بدن و هر دو در چگونگي روابط اجتماعي وابسته و از هم متاثر هستند. تحليل رسوبات و ‏رطوبت‌هاي زائد دستگاه‌هاي تغذيه، سبک و حساس‌شدن دستگاه اعصاب و مغز، بيدارشدن احساس ‏رأفت و همچنين ياد پيوسته خدا و فرمان او، همه براي رسيدن به تقوا است. بي‌تقوايي ماشين بي‌فرماني است ‏ از سوي ديگر، تقوايي که در خلال درون‌مايه و پايه گرفته باشد خود اين‌گونه آثار را هميشه دارد و ‏نگهباني مي‌کند؛ و اگر تقوا نباشد تأمين و نگهبان ديگري براي جسم وجان و روابط اجتماع در آن ‏نيست. شخص بي‌تقوا، چون ماشين بي‌فرماني است که جاده‌هاي لغزنده و نشيب‌ها، چرخ‌هاي آن را به هر ‏سو مي‌کشاند. شناخت سنت پيشينيان اياما معدودات_ ظرف کتب يا فعل مقدر، وصف معدودات براي تحديد و تسهيل اياما، است: روزه ‏مکتوب بايد در روز‌هاي محدود و معدودي از‌سال باشد نه هميشه ونه پراکنده. تا همه با هم از آغاز تا ‏انجام آن روز‌ها را روزه بداريد و به صورت اجتماعي، مسير عادات شبانه‌روز و بند‌هاي شهوات پست ‏که دام‌هاي شيطاني است از ميان برداريد. ندا تنبيهي يا ايهاف وصف ايماني- الذين امنوا، تشبيه کما کتب ‏‏...، ظرف ايامأ معدودات، براي هشياري و شناخت سنت پيشينيان و حکمت و ظرف روزه است تا ‏مسلمانان با بينش و تصميم همگاني، براي انجام اين عبادت سنگين آماده شوند. ‏ نگاهي کوتاه به پرتوي از قرآن ‎ ‎پرتوي از قرآن، نوشته مجاهد نستوه، مرحوم آيت‌الله طالقاني، تفسيري جامعه‌شناسانه به قرآن است. ‏حجت‌الاسلام سيدمحمود دعايي دراين‌باره چنين مي‌گويد: «يک روز داشتم پرتوي از قرآن را مطالعه ‏مي‌کردم. بعد آن را بردم خدمت امام. ايشان با علاقه آن را مطالعه کردند و آن را تحسين و از من هم ‏بسيار تقدير کردند که اين کتاب را در اختيارشان قرار داده بودم. بعد فرمودند: من بناي تقريظ نوشتن بر ‏چيزي ندارم، ولي اگر چنين قصدي داشتم، بر اين کتاب تقريظ مي‌نوشتم. شما اين کتاب را حتما بده ‏مصطفي بخواند، چون دارد تفسير مي‌نويسد و اين کتاب کمکش مي‌کند.» پرتوي از قرآن تفسيري شش ‏جلدي است که طي سال‌هاي ۱۳۴۱- ۱۳۵۷ش فراهم آمده و به تدريج (۱۳۴۲ – ۱۳۶۰) منتشر شد. ‏جلد نخست داراي يک مقدمه، تفسير سوره حمد‎ ‎‏ و ۱۴۴ آيه از سوره بقره‎ ‎است. در جلد دوم آيات ۱۴۵ تا ‏پايان سوره بقره مطرح شده است‎. ‎سوره آل عمران‎ ‎در جلد سوم، بخش اول جزء سي‌ام قرآن از آغاز ‏سوره نبأ تا آخر سوره طارق‎ ‎در جلد چهارم و بخش دوم جزء سي‌ام از سوره اعلي‎ ‎تا آخر قرآن‎ (سوره ‏ناس) ‎ ‎در جلد پنجم و ۲۲ آيه سوره نساء‎ ‎در جلد ششم تفسير شده است. در جلد ششم، فرهنگ لغات و ‏اصطلاحات و تعبيرات پرتوي از قرآن در حدود ۱۵۰ صفحه درج شده است که راهنماي مفيدي است. ‏ ما را در کانال «آخرين خبر» دنبال کنيد