آیا شب قدر در تمام جهان یک شب است؟

انوار طاها/ در دين اسلام درباره اهمّيّت و عظمت «شب قدر» مطالب زيادى وارد شده و اين شب بنا به قول مشهور، يکى از شب هاى نوزدهم يا بيست و يکم و يا بيست و سوّم ماه رمضان است، که براي آن عبادت ها و دستورات خاصّى رسيده است.به نظر مى رسد که «شب قدر» در تمام سال بيش از يک شب نيست ولى از طرفى مى دانيم که به جهت تفاوت افق، ماه رمضان در بعضى از کشورها يکى دو روز زودتر و در بعضى ديرتر آغاز مى شود، روى اين حساب «شب قدر» اين نقاط هم يکى دو شب با هم اختلاف پيدا مى کنند و بدين ترتيب براى نقاط مختلف، شب قدرهاى متعدّدى به وجود مى آيد. اين وضع، با يکى بودن شب قدر در تمام سال و اين که فرشتگان در اين شب مخصوص، با رحمت الهى فرود مى آيند، چگونه جمع مي شود؟ و يا اين نکته که بعضي معتقدند شب قدر اختصاص به زمان پيامبر اکرم (صلى الله عليه وآله) و محيط مکّه داشت و در زمان هاى بعد شب قدر وجود ندارد، چگونه است؟ از نظر مدارک و دلايل دينى مسلّم است که «شب قدر» اختصاص به زمان پيامبر اکرم (صلى الله عليه وآله) و محيط حجاز نداشته و در همه زمان ها و براى همه نقاط مختلف «شب قدر» با همه عظمت و اهمّيّتش وجود دارد و اين مطلب جاى بحث و گفتگو ندارد.به عنوان مثال در آياتي که از شب قدر سخن گفته شده، فعل مضارع به کار رفته است. مانند آيه 4 سوره قدر :« تَنزََّلُ الْمَلَئکَةُ وَ الرُّوحُ فِيهَا»[1] و آيه 4 سوره دخان: « فِيها يُفْرَقُ کُلُّ أَمْرٍ حَکِيمٍ»[2]. فعل مضارع در اين آيات استمرار وقوع شب قدر را مي رساند. و اگر فقط همان يک شب در زمان حيات رسول خدا منظور بود، لزومي نداشت فعل مضارع که استمرار را مي رساند استفاده شود. بنابراين شب قدر منحصر در شب نزول قرآن و آن سالى که قرآن در آن شبش نازل شد نيست، بلکه با تکرر سنوات، آن شب هم تکرار مى‏ شود، پس در هر ماه رمضان از هر سال قمرى شب قدرى هست، که در آن شب امور سال آينده تا شب قدر سال بعد اندازه گيرى و مقدر مى‏ شود.[3] برخي نيز گمان مي کنند که منظور از يکى بودن شب قدر در تمام سال اين است که براى تمام نقاط مختلف روى زمين در هر سال، شب واحد و مشترکى، شب قدر معيّن شده بطورى که اين شب در ساعت معيّنى در سراسر کره زمين آغاز و در ساعت معيّنى هم پايان مى پذيرد.در حالى که اين تصوّر اشتباه است، چون مى دانيم زمين کروى است و هميشه يک نيمکره آن در تاريکى و نيمکره ديگر آن در روشنايى قرار دارد و به اين ترتيب اصلا امکان ندارد که در ساعت هاى معيّن و مشترکى در سراسر زمين شب باشد. منظور از اين «شب قدر» در سراسر سال يک شب است، اين است که براى اهالى هر نقطه اى بر حسب سال قمرى خودشان، تنها يک «شب قدر» وجود دارد. مي توان اينگونه توضيح داد که اهالى هر نقطه، سال قمرى خود را بر حسب افق خاصّ آن نقطه از اوّل ماه محرّم آغاز مى کنند و پس از گذشتن چند ماه قمرى، ماه رمضان همان نقطه هم برحسب افق خاصّ آن جا آغاز مى شود و در اين ماه، شب نوزدهم يا بيست و يکم و يا بيست و سوّم براى اهالى آن نقطه «شب قدر» است.اين مطلب که اهالى هر نقطه، ايّام و اوقات مقدّس خود را بايد با افق خاصّ آن نقطه تعيين کنند اختصاص به شب قدر نداشته، در ساير روزها و اوقات مقدّس اسلامى هم همين حساب وجود دارد; مثلا روز عيد فطر و قربان در اسلام روزهاى مقدّسى است و براى آنها عبادت ها و دستورهاى خاصّى وارد شده و هر کدام از اين اعياد هم در تمام سال بيش از يک روز نيست; اين روز واحد را در کشورهاى مختلف اسلامى با تفاوت افقى که دارند با مراجعه به افق خاصّ هر کشور تعيين مى گردد و به اين جهت در بسيارى اوقات - مثلا عيد قربان در کشور سعودى - يک روز زودتر از ايران و بعضى از کشورهاى ديگر آغاز مى شود.بايد توجّه داشت که اين حساب درباره «شب قدر» با مطالبى مانند اين که فرشتگان در اين شب نازل مى شوند منافاتى ندارد، زيرا تمام اين جريان ها که حکايت از توسعه حرمت خاصّ الهى در اين شب مى کند، براى اهالى هر نقطه اى در شب قدر خاصّ آن نقطه صورت مى گيرد.[4] پي نوشت: [1] . فرشتگان و «روح» در آن شب به اذن پروردگارشان براى (تقدير) هر کارى نازل مى‏ شوند. قدر،4 [2] . در آن شب هر امرى بر اساس حکمت (الهى) تدبير و جدا مى‏ گردد. دخان،4 [3] . ترجمه تفسير الميزان، دفتر انتشارات اسلامى جامعه‏ مدرسين حوزه علميه قم، 1374،ج‏20، ص: 561-562 [4] . پاسخ به پرسش هاي مذهبي، آيت الله مکارم شيرازي، بخش ششم، تفسير، سوال 9 ما را در کانال «آخرين خبر» دنبال کنيد