باشگاه خبرنگاران/ در مجالي کوتاه ويژگيها و شاخصه هاي شب قدر را از منظر «امام خميني» مرور ميکنيم.
علت نامگذاري «شبهاي قدر»
قدر در قرآن کريم به سه معنا به کار رفته است:
۱- اندازه و اندازهگيري: «قَدْ جَعَلَاللهُ لِکُلِّ شَيْءٍ قَدْراً» (طلاق/ ۳)؛ خداوند براي هر چيزي قدر و اندازهاي قرار داده است.
۲- ارزش، منزلت، شرافت، عظمت و بزرگي: «ما قَدَرُوا اللهَ حَقَّ قَدْرِه» (انعام/ ۹۱)؛ آنان بزرگي عظمت خدا را آن گونه که بايد بشناسند نشناختند.
۳- ضيق و تنگ: «وَ مَنْ قُدِرَ عَلَيْهِ رِزْقُهُ فَلْيُنْفِقْ مِمَّا آتاهُ اللهُ» (طلاق/ ۷) و آنان که تنگدستاند از آنچه خدا به آنها داده است انفاق نمايند، پس بايد انفاق نمايد
در اينکه قدر در «شب قدر» به چه معنايي استعمال شده است، اختلاف ميباشد.
از بيان حضرت امام خميني (س) در کتاب آداب الصلاه فهميده ميشود که هر کدام از اين معاني نسبت به شب قدر قائل دارد:
در وجه تسميه «ليله القدر» علما اختلافاتي کردند. بعضي بر آنند که، چون صاحب شرف و منزلت است، و قرآنِ صاحبِ قدر، به توسّطِ ملک صاحبِ قدر، بر رسولِ صاحبِ قدر، براي امّتِ صاحب قدر وارد شده است، ليله القدرش گويند؛ و بعضي گفتهاند که براي آن «ليله قدر» به آن گويند که تقدير امور و آجال و ارزاق مردم در اين شب ميشود؛ و بعضي گفتهاند به واسطه آنکه از کثرت ملائکه زمين تنگ شود، آن را قدر گويند و آن از قبيل «و من قدر عليه رزقه» است.» (آداب الصلاه (آداب نماز)؛ ص: ۳۲۴)
اگر «قدر» به معناي اندازه و اندازهگيري باشد، در اين صورت، شب قدر، شبي است که همه مقدرات تقدير ميگردد و قالب معين و اندازه خاص هر پديده، روشن ميشود.
مرحوم کليني در کافي از امام باقر (ع) نقل ميکند، که آن حضرت در جواب معناي آيه «انا انزلناه في ليلهًْ مبارکهًْ» فرمودند:
«آري، شب قدر، شبي است که همه ساله در ماه رمضان و در دهه آخر آن، تجديد ميشود. شبي که قرآن جز در آن شب نازل نشده و آن شبي است که خداي تعالي دربارهاش فرموده است: «فيها يُفْرَقُ کُلُّ أمْرٍ حَکيمٍ» (دخان/ ۴)؛ در آن شب، هر امري با حکمت، متعين و ممتاز ميگردد».
آنگاه فرمود: «در شب قدر، هر حادثهاي که بايد در طول آن سال واقع گردد، تقدير ميشود، خير و شر، طاعت و معصيت، و فرزندي که قرار است متولد شود يا اجلي که قرار است فرا رسد يا رزقي که قرار است برسد و...». (الميزان في تفسير القرآن؛ ج: ۲۰؛ ص: ۳۸۲).
در اين شب تمام حوادث سال آينده به امام هر زمان ارائه ميشود، و وي از سرنوشت خود و ديگران باخبر ميگردد.
امام باقر (ع) ميفرمايد: «انه ينزل في ليلهًْالقدر الي، ولي الامر تفسير الامور سنهًْ سنهًْ، يؤمر في امر نفسه بکذا و کذا و في امر الناس بکذا و کذا؛ در شب قدر به، ولي امر (امام هر زمان) تفسير کارها و حوادث نازل ميشود و وي درباره خويش و ديگر مردمان مامور به دستورهايي ميشود». (الکافي؛ ج: ۱؛ ص: ۲۴۸)
پس شب قدر شبي است که:
۱. قرآن در آن نازل شده است.
۲. حوادث سال آينده در آن تقدير ميشود.
۳. اين حوادث بر امام زمان (روحي فداه) عرضه و آن حضرت مامور به کارهايي ميگردد.
بنابراين، ميتوان گفت شب قدر، شب تقدير و شب اندازهگيري و شب تعيين حوادث جهان ماده است.
نکاتي از ويژگيهاي شب قدر
- با توجه به سوره مبارکه قدر ميتوان ويژگيهاي اين شب را چنين بيان کرد:
۱. شب قدر شب نزول قرآن است «إِنَّا أنْزَلْناهُ في لَيْلَهًِْ الْقَدْر» (قدر/ ۱).
۲. اين شب، شبي ناشناخته است و اين ناشناختگي به دليل عظمت آن شب است: (و ما ادراک ما ليلهًْ القدر).
۳. شب قدر از هزار ماه بهتر است: «لَيْلَهًُْ الْقَدْرِ خَيْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْر» (قدر/ ۳).
در روايتي از امام باقر (ع) نقل شده که فرمودند:
«عمل صالح در شب قدر از قبيل نماز، زکات و کارهاي نيک ديگر بهتر است، از عمل در هزار ماهي که در آن شب قدر نباشد.»
۴. در اين شب مبارک، ملائکه و روح با اجازه پروردگار عالميان نازل ميشوند: «تَنَزَّلُ الْمَلائِکَهًْ وَ الرُّوحُ فيها بِإِذْنِ رَبِّهِمْ مِنْ کُلِّ أَمْرٍ» (قدر/ ۴).
روايات تصريح دارند که آنها بر قلب امام هر زمان نازل ميشوند.
۵. اين نزول براي تحقق هر امري است که در سوره «دخان» بدان اشاره شده است: (من کل امر).
۶. و اين نزول - که مساوي با رحمت خاصه الهي بر مومنان شبزندهدار است- تا طلوع فجر ادامه دارد «سَلامٌ هِيَ حَتَّي مَطْلَعِ الْفَجْرِ» (قدر/ ۵).
شب قدر چه شبي است؟
- در اينکه شب قدر چه شبي است اقوال مختلف ميباشد:
در ميان اهل سنت چند قول وجود دارد:
۱. شب قدر فقط همان شبي بود که قرآن در آن نازل گرديد و ديگر تکرار نميشود.
۲. برخي نيز اظهار داشته اند که در دوران حيات پيامبر اکرم (ص) شب قدر در هر سال تکرار ميشد، اما پس از ارتحال ايشان، ديگر شب قدر وجود ندارد.
۳. برخي نيز معتقد بوده اند که شب قدر يک شب در تمام سال است، ولي معلوم نيست آن شب کدام است، اگرچه در زمان حيات پيامبر در ماه رمضان بوده است.
۴. گروهي ديگر از اهل سنت اعتقاد دارند که طبق حديث نبوي شب قدر در يکي از ده شب آخر ماه رمضان واقع شده است. اغلب شب بيست و هفتم را شب قدر ميدانند و در آن شب به دعا و شب زندهداري ميپردازند.
اما از نظر شيعه بر اساس حديثي که از حماد بن عثمان نقل شده است، که وي از حسان بن علي و او نيز از امام ششم شيعيان امام جعفر صادق (ع) نقل کرده است؛ شب قدر تا قيامت باقي است و در ماه رمضان واقع است.
در روايات شيعه آمده است که شب قدر يکي از سه شب ۱۹، ۲۱ يا ۲۳ ماه رمضان است که احتمال شب بيستوسوم بيشتر است.
در اصول کافي نيز آمده است که تقدير در شب نوزدهم، و ابرام در شب بيستويکم، و امضا در شب بيستوسوم است.
کدام شب، شب سرنوشت سالانه انسانهاست؟
- حضرت امام معتقدند اخباري که در باب تعيين شب قدر وارد شده ممکن است قابل جمع باشد، به اين صورت که در عالم طبيعت شب قدر مظاهري دارد که در نقص و کمال با هم فرق ميکند و آن صورت و مظهر کامل که براي پيامبر اکرم (ص) محقق شده، در بين چند شب مخفي است.
ايشان در کتاب آداب الصلاه چنين فرمودهاند:
بدان که از براي «ليلهًْ القدر» چنانکه حقيقت و باطني است که به آن اشاره شد، از براي آن صورت و مظهري است، بلکه مظاهري است در عالم طبع، و، چون مظاهر ممکن است در نقص و کمال فرقها کند، از اين جهت ممکن است بين اقوال و اخباري که در باب تعيين «ليلهًْالقدر» وارد شده است جمع نمود به اينکه تمام آن ليالي شريفه که در روايات است از مظاهر «ليلهًْالقدر» است، الا آنکه بعضي با بعضي در شرافت و کمال مظهريت فرق دارد؛ و آن شب شريفي که تمام ظهور «ليلهًْالقدر» و شب وصل تامّ ختمي و وصول کامل خاتمي است، در تمام سال، يا در شهر مبارک رمضان، يا در عشر آخر آن، يا در ليالي ثلاثه، مختفي است؛ و در روايات عامّه و خاصّه نيز اختلافاتي است؛ و در روايات خاصه نيز به طريق ترديد، در شب نوزدهم، و بيستويکم، و بيستوسوم، مذکور شده، و گاهي ترديد بين شب بيست و يکم، و بيست [و]سوم شده است. (آداب الصلاهًْ، ص: ۳۳۱)
البته در ادامه به بيان رواياتي ميپردازد که شب بيستوسوم را تقويت ميکند:
و سيد عابد زاهد رضيالله عنه در اقبال فرمايد: «بدان که اين شب بيست وسوم از شهر رمضان، وارد شده است اخبار صريحه به اينکه ليله قدر است به مکاشفه و بيان. از آن جمله آن است که روايت کنيم به اسناد خود تا سفيان بن السيط گفت: گفتم به حضرت صادق (ع) تعيين فرما ليله قدر را براي من مفرداً. فرمود: شب بيست وسوم، و از آن جمله آن است که روايت کنيم به اسناد خود تا زراره از عبدالواحد بن المختار الأنصاري گفت: سؤال کردم از حضرت باقر (ع) از ليله قدر. فرمود: به خدا قسم خبر ميدهم به تو و تعميه نميکنم به تو. آن اول شب از هفت شب آخر است.» پس از آن از زراره نقل ميکنند که گفته آن ماهي که حضرت تعيين فرمود، بيستونه روز بود. پس از آن روايات ديگر نقل کنند که «ليله قدر» شب بيستوسوم است، که از آن جمله است قضيه جهني که معروف است. (آداب الصلاهًْ، ص: ۳۳۲)
در شبهاي قدر تکيه بر چه اصولي سعادت شبزندهداران را فراهم خواهد کرد؟
- رويه حضرت امام خميني (س) در اين ماه مبارک رمضان، خصوصاً شبهاي قدر اشتغال به عبادت و مناجات با معبود خويش بود. ايشان ملاقاتهاي خودشان را در ماه مبارک رمضان تعطيل ميکردند و با تلاوت قرآن و دعا و مناجات ماه را سپري ميکردند.
همچنين حضرت امام در کتاب عرفاني «آداب الصلاه» به ذکر روايات متعددي در باب فضيلت اين شبها و بهترين عبادات در اين شبهاي قدر ميپردازند و ميفرمايند:
«از آن جمله... از پيغمبر نقل است که فرمود: «موسي گفت: «الهي من قرب تو را ميخواهم.» فرمود: «قرب من از براي کسي است که بيدار باشد در شب قدر.» گفت: «الهي رحمت تو را ميخواهم.» فرمود: «رحمت من براي کسي است که رحم کند فقرا را در شب قدر.» گفت: «خدايا من گذشتن از صراط را ميخواهم.» فرمود: «اين براي کسي است که تصدّق کند به صدقهاي در شب قدر.» گفت: «خدايا از درختهاي بهشت و ميوههاي آن مي خواهم.» فرمود: «اين براي کسي است که تسبيح کند به تسبيحهاي در شب قدر.» گفت: «خدايا نجات ميخواهم.» فرمود: «نجات از آتش؟» گفت: «آري.» فرمود: «اين براي کسي است که استغفار کند در شب قدر.» گفت: «خدايا رضاي تو را ميخواهم.» فرمود: «خشنودي من از براي کسي است که دو رکعت نماز بخواند در شب قدر.»» (آداب الصلاه (آداب نماز)؛ ص: ۳۳۳ و ۳۳۴)
يکي از اعمال شب قدر احيا و شبزندهداري در آن است، که حضرت امام ميفرمايند:
«.. از حضرت باقر (ع) نقل است که: «کسي که احياء کند شب قدر را، آمرزيده شود گناهان او گرچه به عدد ستارگان آسمان و وزن کوهها و کيل درياها باشد.»» (آداب الصلاه (آداب نماز)؛ ص: ۳۳۴)
چرا بسياري از افراد نتيجه مطلوب را از شب قدر به دست نميآورند؟
شب قدر شب باعظمتي است که درک آن براي هر کس محقق نخواهد شد: «وَ ما أدْراکَ ما لَيْلَهًُْ الْقَدْرِ» (قدر/ ۲).
البته در اين ضيافت الهي که بار عام پروردگار عالم است همه دعوت شدهاند و هر کس به اندازه معرفت و درجه ايمانش حظ و بهره ميبرد.
ويژگيهاي شب قدر از ديدگاه امام خميني (ره) / چرا بسياري از افراد نتيجه مطلوب را از اين شبها به دست نميآورند؟
حضرت امام خميني (س) ميفرمايد:
«دعوت مراتب دارد، اجابت هم مراتب دارد. آن مرتبه اعلاء اجابت آني است که پس از حصول مقدمات و رياضاتي که رسول خدا (ص) کشيدهاند منتهي شد به اينکه خداي تبارک و تعالي از او ضيافت کرد به نزول قرآن.» (صحيفه امام؛ ج: ۱۷؛ ص: ۴۹۰)
شب قدر، شب دعا، تضرع، توبه و انابه و توجه به پروردگار است. شب رهايي از قيد بندگي غير خداي تعالي است، فرصتي براي مغفرت و عذرخواهي است. هر کس با هر جرمي به محضر حق تعالي بيايد دست ردّ به سينهاش زده نميشود.
حال که خداي متعال به برکت ماه رمضان به ما اجازه استغفار و طلب مغفرت داده، از او براي معاصي و جسارتها و نيز از سستي در عبادت و بندگي معذرت بخواهيم، و الا روزي خواهد آمد که خداي متعال به مجرمين ميفرمايد: «وَ لا يُؤْذَنُ لَهُمْ فَيَعْتَذِرُونَ» (مرسلات/ ۳۶)، به مجرمين اجازه نميدهند که زبان به عذرخواهي باز کنند؛ آنجا جاي عذرخواهي نيست.
تا زماني که زندهايم عذرخواهي کردن و استغفار براي ما درجه ميآفريند، گناهان را ميشويد و ما را پاک و نوراني مي کند، پس تا فرصت در اختيارمان است، خدا را متوجّه خودمان کنيم و الطاف الهي را جلب نماييم و نگاه محبّتآميز او را شامل حال خودمان کنيم: «فَاذْکُرُوني أذْکُرْکُمْ» (بقره/ ۱۵۲)؛ مرا به ياد آوريد، تا من شما را به ياد آورم.
کمال انسان مومن آن است در برابر عظمت الهي، خود را فقير و ناچيز و تهيدستِ مطلق ببيند؛ يعني در عين قدرت و ثروت و علم و برخورداري از مزايا و محاسن و خصوصيات مثبت و در اوج دارايي و توانايي، واقعاً نه به صورت تعارف خود را در مقابل خدا، نيازمند و تهيدست و محتاج و کوچک و حقير ببيند.
اگر با توبه و انابه به درگاه الهي خود را پاک کرديم و عظمت حق را با تمام وجود درک کرديم و خود را حقير و مسکين ديديم ميتوانيم به شمهاي از مراتب شب قدر برسيم.
شب قدر شب انس با، ولي الله مطلق امام زمان (عج) است. ليلهًْالقدر، شب ولايت است. شب نزول ملائکه بر امام زمان است، هم شب قرآن و هم شب اهل بيت است؛ لذا با توسل به ساحت مقدس ائمه معصومين (ع) و با قرآن کريم به درگاه الهي برويم و براي مسائل کشور، مسائل مسلمين و مسائل کشورهاي اسلامي دعا کنيم.
بازار