آرامگاه نادر‌شاه افشار؛ نماد عظمت و اقتدار

مشهد دومين شهر پهناور و پرجمعيت ايران پس از تهران است. به جز حرم امام رضا (ع) که با اختلاف، جاذبه اول مشهد به شمار مي‌رود، عمده جاذبه‌هاي اين شهر در اطرافش قرار دارند. اما در تقاطع خيابان شيرازي و چهارراه شهدا که فاصله زيادي هم با حرم مطهر ندارد، مجموعه‌ باغ موزه نادري به عنوان دومين جاذبه داخلي مشهد خودنمايي مي‌کند. مشهد در زمان افشاريان، پايتخت ايران بود و نادر‌شاه مرکز حکومت را به آنجا برده بود. آرامگاه نادر‌شاه افشار، در کنار دو موزه تاريخي در اين باغ موزه قرار دارد. اما بد نيست پيش از ورود به آرامگاه کمي در مورد خود نادرشاه بدانيم. نادرشاه افشار، ناپلئون ايران تهماسب‌ قلي خان مشهور به نادر شاه افشار از ايل افشار خراسان و بنيانگذار سلسه افشاريه در ايران بود. پس از انقراض سلسله صفويه به دست محمود و اشرف افغان او از خراسان قيام کرد و توانست مدعيان محلي، افغان‌ها و امپراتوري عثماني را سرکوب کند. او در مجلسي که در سال ۱۱۴۸ در دشت مغان ترتيب داد خود را پادشاه ايران ناميد. او بلافاصله در صدد فتح هند برآمد، و با دست پر از اين سفر پر‌غنيمت بازگشت. ناپلئون ايران، اسکندر دوم و آخرين جهانگشاي شرق از جمله القابي است که اروپاييان به نادر داده‌اند. داستان مقبره‌هاي نادرشاه نادرشاه افشار که براي اولين بار شهر مشهد را به عنوان پايتخت ايران انتخاب کرده بود، اولين مقبره‌ خود را در اين شهر در سال‌هاي ۵-۱۱۴۳ هجري احداث کرد. پس از بازگشت از فتح هند نيز تصميم گرفت تا مقبره‌ ديگري براي خود در اين شهر بسازد. او دستور داد تا سنگ‌هاي مرمر سياه بزرگي را از دهخوار قان آذربايجان به خراسان بياورند. اين سنگ‌ها ابعادي بسيار بزرگ و وزن‌هايي سنگين داشتند و هزينه حمل و نقل‌شان‌ سربه فلک مي‌گذاشت. نادر در سال‌هاي آخر عمرش، بناي ديگري به عنوان مقبره‌ خانوادگي ساخت که عمارت خورشيد نام گرفت؛ ولي جسدش در هيچ کدام از اين سه مقبره به طور دائم به خاک سپرده نشد. بعد‌ها آقا‌محمدخان قاجار جسد بي‌سر او را که به طور موقت در يکي از اين مقبره‌ها به خاک سپرده شده بود، به تهران منتقل کرد. آرامگاه فعلي نادرشاه نادرشاه تا مدت‌ها در شهر مشهد مقبره‌اي نداشت تا اين که قوام السلطنه در اواخر دوره‌ي قاجار، در محل يکي از همان سه مقبره‌ ويران شده‌ نادري، يک آرامگاه جديد براي وي احداث کرد و استخوان‌هايش را از تهران به آنجا منتقل کرد. اين بنا تا مدت‌ها برپا بود و سرانجام در سال ۱۳۳۵، انجمن آثار ملي ايران تصميم گرفت تا آرامگاهي در شأن نام نادرشاه در همان محل مقبره ساخته قوام‌السلطنه بنا کند. طراح بناي آرامگاه به عهده هوشنگ سيحون، معمار نامي معاصر گذاشته شد. ساختمان جديد آرامگاه نادر‌شاه افشار در تاريخ ۱۲ فرودين ۱۳۴۲ با حضور محمدرضا پهلوي در باغ نادري بازگشايي شد. شِماي کلي آرامگاه نادر‌شاه افشار ساختمان آرامگاه از قسمت مرکزي که محل تدفين نادرشاه است و دو تالار موزه تشکيل شده است. آرامگاه شامل سکويي دوازده پله‌اي، محل گور، پوششي خيمه مانند بر روي قبر، سکويي مرتفع در مجاورت قبر با مجسمه نادرشاه سوار بر اسب و سه تن ديگر در پي او، و دو تالار به عنوان موزه ‌است. يکي از آنها موزه اسلحه دوره‌هاي مختلف تاريخ ايران و ديگري موزه اسلحه و آثار مربوط به دوران نادرشاه را نمايش مي‌دهد. معماري آرامگاه نادر‌شاه افشار ساختمان اين آرامگاه بر اساس دو شکل هندسي مربع و مثلث طراحي و ساخته شده است. تالار آرامگاه به شکل يک مربع است و از دو ديوار سنگي قرمز رنگ بسته و در قسمت ستون بندي باز شکل گرفته است. سنگ مزار نادر‌شاه در گوشه اين مربع و در کنار دو ديوار قرار گرفته و نمايي به سمت بيرون دارد. در تمام اين بنا از سنگ خاراي مشهد و قطعات بزرگي از سنگ‌هاي ديگر براي نشان دادن شکوه و عظمت نادر شاه استفاده شده است. باز و بسته بودن همزمان تالار، تداعي گر صحنه جنگ و دفاع و حمله است. رنگ قرمز ديوارها به معني جنگ بوده و برجستگي هايي با ابعاد متفاوت سنگي از ديوار بيرون آمده است که نشان دهنده نبردهاي مختلف نادر شاه است. ستون‌هاي اطراف تالار به گونه‌اي چيدمان شده که نشان‌دهنده کلاه نادرشاه باشد. پوشش آرامگاه کاملاً به مانند چادر عشايري است، که نادر در آن زاده و هم کشته شده‌ است. پوشش ديوارهاي داخلي آرامگاه نيز از سنگهاي مرمر اُخرايي رنگ مراغه انتخاب شده تا قتل نادرشاه در داخل چادر را بهتر تداعي کند. در باغ اطراف مقبره نيز بناهاي فرعي متعددي مانند سالن اجتماعات و کتابخانه قرار دارد که با بناي آرامگاه هماهنگي دارند. همچنين در گوشه‌ شمالي آرامگاه نادر‌شاه افشار، آرامگاه محمد تقي خان پسيان سردار خراسان قرار گرفته است. تنديس آرامگاه نادر‌شاه افشار تنديس نادرشاه که بر فراز ستوني در اين مجموعه قرار دارد ساخته ابوالحسن صديقي است. اين تنديس، نادر‌شاه را سوار بر اسب به همراه چند تن از سربازانش بر فراز يک حجم سنگي مرتفع نشان مي‌دهد. مصالح مقبره عمدتاً از سنگ‌هاي خشن و سخت گرانيت کوهسنگي مشهد است. برخي قطعه‌سنگ‌ها بسيار بزرگ انتخاب شده تا تداعي‌کننده مقبره دوم ساخته خود نادرشاه باشد.

موزه نادري در جوار آرامگاه نادر‌شاه افشار موزه نادري در دو تالار به معرفي آثار تاريخي دوره افشاريه پرداخته است. تالار شماره ۱ شامل انواع سلاح‌ها، پوشاک رزمي نظاميان افشاري و تابلوهاي نقاشي از نادر و صحنه‌هاي جنگ است؛ مانند تابلويي از جنگ کرنال اثر استاد سيدحسين مير مصور. علاوه بر اين‌ها، وسايل سوارکاري مانند زين و برگ اسب از دوره افشار تا قاجار، چند نسخه خطي نفيس از جمله تاريخ جهانگشاي نادري و دو شمشير متعلق به نادر نيز در موزه وجود دارد. روي يکي از شمشير‌ها کلمه «السلطان نادر» حک شده و روي ديگري که در دشت مغان در روز تاجگذاري نادر از طرف ملت ايران به وي هديه شده بيت شعري در ستايش قدرت و محبوبيت نادر طلاکوب شده‌است. تالار شماره ۲ که در سال ۱۳۷۳ به مجموعه اضافه شده، به نمايش برخي تصاوير و نيز پاره اي اطلاعات تاريخي در ارتباط با زندگي نادرشاه افشار اختصاص يافته است. در اين تالار انواع سکه، اشياي باستاني و مردم‌شناسي، ظروف و ديگر اشياي اهدايي از دوره‌ي صفويه تا معاصر به نمايش در‌آمده است. علاوه بر اشياي داخل موزه، مدخل ورودي سالن اصلي نيز با عراده‌هاي توپ جنگي تزيين شده‌است. اگر به مشهد مقدس رفتيد، پس از زيارت بارگاه امام رضا (ع) حتماً سري هم به باغ موزه نادري و آرامگاه نادر‌شاه افشار بزنيد و عظمت و شکوه گذشته ايران را از نزديک نظاره کنيد. ما را در کانال «آخرين خبر» دنبال کنيد

---

بازار

---