منظور از نفس مطمئنه در قرآن اشاره به چه کسی است؟

فارس/ خداوند در آيات ۲۷ تا ۳۰ سوره مبارکه فجر خطاب به نفس مطمئنه او را به وارد شدن به جمع بندگانش و در بهشت دعوت مي‌کند. منظور از نفس مطمئنه در قرآن اشاره به چه کسي است؟ اين دعوت نه يک دعوت عادي بلکه دعوت از کسي است که خداوند از او خشنود است و او هم از خدا خشنود است. حال سؤال است که منظور آيه از نفس مطمئنه چيست و خطاب آن به کيست؟ به اين آيات توجه کنيد: يَآ أَيَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ (۲۷) ارْجِعِى إِلَى‏ رَبِّکَ رَاضِيَةً مَّرْضِيَّةً (۲۸) فَادْخُلِى فِى عِبَادِى (۲۹) وَادْخُلِى جَنَّتِى‏ (۳۰) ترجمه‌اي جان آرام گرفته و اطمينان يافته! به سوي پروردگارت در حالي که از او خشنودي و او هم از تو خشنود است، باز گرد. پس در ميان بندگانم درآي و در بهشتم وارد شو. «نفس مطمئنه» چيست و چگونه بدست مي‌آيد؟ «نفس مطمئنه» نفسي است که صاحب آن به عقايد حقّه و ثواب و عقاب اطمينان يافته و آرامش دارد، چنان‌که اميرالمؤمنين (عليه‌السّلام) در وصف اهل‌تقوا مي‌فرمايد: «فَهُمْ وَالْجَنَّةُ کَمَنْ قَدْ رَآها فَهُمْ فِيها مُنَعَّمُونَ، وَهُمْ وَالنّارُ کَمَنْ قَدْ رَآها فَهُمْ فِيها مُعَذَّبُونَ» پرهيزکاران نسبت به بهشت مانند کساني هستند که آن را ديده و به نعمت آن نايل شده باشند و نسبت به آتش، مانند کساني هستند که آن را ديده و در آن معذب شده باشند. دل آرام و نفس مطمئنه، با ذکر خدا به دست مى‌‏آيد. «الا بذکراللّه تطمئنّ القلوب» و بهترين ذکر خدا نماز است. «اقم الصّلاة لذکرى» (طه، ۱۴) راضى بودن و مرضى بودن، نشانه نفس مطمئنه است که او از خدا راضى است و خدا نيز از او راضى است. از امام صادق‏ عليه السلام سؤال شد که آيا مؤمن از جان دادن خود راضى است؟ حضرت فرمود: در لحظه اول راضى نيست ولى فرشته قبض روح به او دلدارى مى‏‌دهد که من از پدر به تو مهربان‏ترم، چشمت را باز کن. او چشم باز مى‏‌کند و پيامبرصلى الله عليه و آله و على و فاطمه و حسن و حسين و ساير امامان عليهم‌‏السلام را مى‏‌بيند. فرشته مى‏‌گويد: اينان دوستان تو هستند. مؤمن هم با ديدن اين صحنه راضى مى‏‌شود و در اين هنگام خطاب «يا ايّتها النفس المطمئنّة» را مى‏‌شنود. امام حسين (ع) صاحب بالاترين مرتبه «نفس مطمئنه» بديهي است اين نفس مطمئنه نيز مراتب متعددي دارد، چنان‌که يقين نيز داراي مراتب و درجاتي است تا برسد به مرتبه بلند سيّدالشهدا امام حسين (ع) که بالاترين مراتب اطمينان نفس را دارا بود و در حرکت تاريخي کربلا، از آغاز تا پايان، بر سر موضع الهي خود ايستاد و مصائب جانکاه، که شجاع‌ترين و دلاورترين افراد را سست مي‌نمايد و از انجام تصميم و تعقيب هدف باز مي‌دارد، او را از انجام تصميم و تعقيب هدف مقدسش باز نداشت؛ لذا آيات آخر سوره فجر: (يا اَيَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ) به نام آن حضرت نام‌گذاري شده است؛ و در روايتي از امام صادق (ع) است: «اِقْرَؤُوا سُورَةَ الْفَجْرِ فِي فَرائِضِکُمْ وَنَوافِلِکُمْ؛ فَاِنَّها سُورَةُ الْحُسَيْنِ (عليه‌السّلام)»: «بخوانيد سوره فجر را در فريضه‌ها و نافله‌هايتان؛ زيرا آن، سوره حسين (عليه‌السّلام) است». در تفسير البرهان ذيل اين آيه آمده است: مراد از «نفس المطمئنه» که از خداوند راضي و خداوند نيز از او راضي است، حسين بن علي (ع) است در اين آيات، کلمة «نفس المطمئنه» نقش کليدي و محوري دارد به طوري که فهم معناي آيه تا حدود زيادي به روشن شدن معناي اين واژه بستگي دارد، و چه بسا وجود اين کلمه در اين آيه موجب تفسير و بيان شأن نزول آيه، درباره حسين بن علي (ع) شده و آن حضرت مصداق اتم و اکمل آن به حساب آمده است. ميزان تسليم و صبر امام در واقعه سهمگين کربلا ناشي از اطمينان و آرامش نفس بود از اتفاقات سهمگين و تزلزل آفرين آن حادثه در چهره امام، ذره‎اي سستي و ضعف و يا بي‎صبري و جزع و ناراحتي ديده نشد و در عوض در اين ماجرا از ابتدا تا انتها ميزان تسليم و صبر آن حضرت که ناشي از اطمينان و آرامش نفس بود، افزوده‎تر مي‎شد؛ و اين جمله آخر آن حضرت در لحظات پاياني عمر شريفش شنيدني و زيباست: «صبراً علي قضائک يا ربّ لا اله سواک يا غياث المستغيثين، مالي ربّ سواک و لا معبود غيرک، صبراً‌علي حکمک»، بر قضاي تو شکيبا هستم! پروردگارا! معبودي جز تو نيست،‌اي پناه بي‎پناهان! من غير از تو پروردگار و معبودي ندارم، برخواست و اراده تو شکيبا هستم. ما را در کانال «آخرين خبر» دنبال کنيد