پل‌ های تاریخی استان آذربایجان شرقی

کجارو/ پل‌هاي تاريخي استان آذربايجان شرقي يکي از جاذبه‌هاي گردشگري اين استان هستند. از گذشته تاکنون پل‌ها نقش مهمي در گسترش روابط جوامع داشته‌اند و پل‌هاي متعدد اين استان گواه تمدن چند صد ساله‌ي مردمان اين سرزمين است. از زمان‌هاي قديم تاکنون پل‌ها يکي از مهم‌ترين راه‌هاي ارتباطي ميان شهرها و روستاها هستند و صنعت پل‌سازي همواره با توسعه‌ي روابط اجتماعي و تجاري ميان شهرها و حتي کشورها رونق گرفته‌ است. در اين ميان استان آذربايجان شرقي با داشتن مرز مشترک با کشورهاي ترکيه و آذربايجان و ارمنستان، از ديرباز نقش خود را به‌ عنوان يکي از مهم‌ترين قطب‌هاي تجاري و اقتصادي کشور حفظ کرده است و پل‌هاي تاريخي متعددي در سراسر آن قرار دارد که نشان‌دهنده‌ي قدمت و تمدن مردم اين سرزمين است. در اين استان حدود ۲۰ پل تاريخي وجود دارد که در اين مقاله به معرفي آن‌ها مي‌پردازيم. به ياد داشته باشيد براي سفر به مقاصد داخلي و يا خارجي مي‌توانيد از موتور جستجو تور کجارو کمک بگيريد. تور تبريز را جستجو کرده و ارزان‌ترين پکيج را از فروشنده‌هاي معتبر خريداري کنيد. پل قاري تبريز پل قاري يا به زبان ترکي «قاري کورپوسي» يکي از پل‌هاي تاريخي شهر تبريز است که در خيابان ثقة الاسلام و روي رودخانه‌ي «مهرانه رود» (که اهالي تبريز به آن قوري چاي نيز مي‌گويند) ساخته شده است. اين پل بازار بزرگ تبريز و شمس العماره (استانداري فعلي) را به بخش شمالي اين شهر يعني محله‌هاي ششگلان و شتربان (دوه چي) وصل مي‌کند و از پرترددترين پل‌هاي اين شهر است. پل قاري شامل هشت دهنه و قوس‌هاي مدور است و سرستون‌هاي کله قوچي و چراغ‌هاي قديمي آن در اواخر دوره‌ي قاجار ساخته شده که طول آن ۱۰۰ متر و عرض آن پنج متر است. گفته مي‌شود باني احداث اين پل پيرزني بود که پول حج خود را صرف ساخت پل کرد و به همين دليل نام آن را پل قاري (که در زبان ترکي به‌معني پير يا پير زن است) گذاشتند. اين پل در ۲۰ آذر سال ۱۳۷۹ با شماره‌ي ۲۹۲۱ در فهرست آثار ملي به ثبت رسيد. پل تلخ رود (آجي چاي) اين پل از تاريخي‌ترين پل‌هاي شهر تبريز است که در خيابان خلبان و بلوار شهيد بابايي به سمت فرودگاه تبريز، روي رودخانه‌ي آجي چاي احداث شده است. گفته مي‌شود قدمت اين پل به دوران صفويه‌ و قاجاريه بر مي‌گردد. پل آجي چاي ۱۶ دهنه دارد که بجز ۳ دهنه که طاقي هلالي دارند، ساير طاق‌ها جناغي هستند. طول پل ۱۰۵ متر و عرض آن پنج متر است. در زمان وليعهدي عباس ميرزا در تبريز، اين پل توسط حاج سيد حسين تاجر تعمير شد و يک بار ديگر در سال ۱۳۸۰ شمسي، مورد بازسازي قرار گرفت. معماري پل به‌ صورت يک‌دست نيست و چندين بار به‌علت طغيان رودخانه و وقوع جنگ‌هاي منطقه‌اي صدمه ديده و دوباره مرمت شده است. نام پل آجي چاي براي اولين‌بار در دوران صفويه و سلطنت شاه اسماعيل اول، در سفرنامه‌ي ونيزيان ثبت شده است. اين اثر تاريخي در سال ۱۳۷۸ و با شماره‌ي ۲۵۱۶ در فهرست آثار ملي ايران به ثبت رسيده است. پل سنگي تبريز پل سنگي تبريز يکي ديگر از پل‌هاي تاريخي اين کلانشهر است که قدمت آن به دوران قاجاريه بازمي‌گردد. اين پل در خيابان چايکنار و روبروي مسجد پل سنگي روي رودخانه‌ي مهرانه رود قرار دارد. گفته مي‌شود شخصي به نام «حاج عظيم» باني احداث پل سنگي است. مصالح به کار رفته در ساخت اين پل آجر و سنگ و ملات ساروج است. در پايه‌ي جنوبي پل سنگي سنگ نبشته‌اي وجود دارد که در تاريخ ۱۳۶۳ هجري قمري و به خط کوفي نوشته شده است. اين پل در ۱۱ مرداد سال ۱۳۸۴ با شماره‌ي ۱۲۴۳۸ در فهرست آثار ملي ايران به ثبت رسيده است. پل ونيار از ديگر پل‌هاي تاريخي شهر تبريز مي‌توان به پل ونيار اشاره کرد که قدمت آن به دوره‌ي صفويه مي‌رسد. اين پل در ۵۰۰ متري غرب روستاي ونيار و روي رودخانه‌ي آجي چاي احداث شده بود. پل سه دهنه داشت و از سنگ تراش، آجر و ملات گچ و آهن ساخته شده بود. کف آن سنگفرش بود اما بعدها آن را آسفالت کرده بودند. متاسفانه در سال ۱۳۹۲ هنگام ساختن پل مدني که آن هم نافرجام ماند، اين پل به‌ صورت شبانه و پنهاني تخريب شد. پل ليلان پل ليلان که سه دهنه دارد، در يک کيلومتري شهر ليلان، در نزديکي شهرستان ملکان واقع شده است و از قديمي‌ترين پل‌هاي استان آذربايجان شرقي است. قدمت آن به دوره‌ي ايلخاني بازمي‌گردد و در گذشته راه ارتباطي ميان همدان، کردستان، مراغه و تبريز بود. اين پل در ۹ ارديبهشت سال ۱۳۸۲ با شماره‌ي ثبت ۸۳۹۳ در فهرست آثار ملي ايران به ثبت رسيده است. پل خدا آفرين پل خدا آفرين در شهرستان خدا آفرين و روي رودخانه‌ي ارس ساخته شده است.. اين پل از دو پل مجزا تشکيل شده که يکي از پل‌ها شکسته شده و فقط نيمي از آن باقي‌مانده است اما پل ديگر هيچ آسيبي نديده است. اين پل در نزديکي سد خدا آفرين در روستاي «ساري جالو» قرار دارد. فاصله‌ي اين دو پل از هم ۸۰۰ متر است و در دو منطقه‌ي آذربايجان، يعني «قره داغ» و «قره باغ» واقع شده‌اند و از لحاظ مهندسي و معماري با يکديگر تفاوت دارند. يکي از پل‌ها که ۱۱ دهانه دارد، از سنگ سفيد ساخته شده که ارتفاع آن ۱۲ متر و طول آن ۱۳۰ متر است. اندازه‌ي دهانه‌هاي اين پل به‌علت شدت آب متفاوت است. پل ديگر در قسمت پاييني اين پل قرار دارد که به‌علت عريض بودن رودخانه در اين قسمت، طول آن ۲۰۰ متر و عرض آن ۵/۴ متر است. اين پل سنگي ۱۵ دهانه دارد که با توجه به اندازه‌ي آجرها و معماري آن، گمان مي‌رود که در قرن ۱۳ ساخته شده است. اطلاعات زيادي در مورد تاريخ ساخت اين پل‌ها در دست نيست اما در نوشته‌هاي يک نويسنده‌ي قرن ۱۳، تاريخ ساخت پل اول قرن هشتم ميلادي ذکر شده است. پروفسور «آندريو رابرت بارن» که استاد تاريخ دانشگاه «گلاسکو» يونان است، عقيده دارد که بناي اوليه‌ي پل به زمان کوروش برمي‌گردد؛ به‌ همين دليل يکي از نام‌هاي اين پل از گذشته تاکنون به اعتبار نام کوروش «پل سيروس» است. نام‌هاي ديگر اين پل «پل جلال الدين ملکشاه»، «پل خدا آفرين» و «پل حسرت» يا به زبان ترکي «حسرت کورپوسي» است. در سال ۱۸۲۸ پس از عهدنامه‌ي ترکمن چاي يک سوم پل منفجر شد و به مرور زمان نيز اين خرابي‌ها بيشتر شده است. پل خدا آفرين در پنجم اسفند سال ۱۳۷۶ با شماره‌ي ۱۸۵۸ در فهرست آثار ملي ايران به ثبت رسيده است. پل منصور تبريز اين پل در محله‌ي منصور تبريز، در تقاطع منصور و خيابان عباسي قرار دارد و در دوران قاجاريه احداث شده است. پل منصور در ۱۱ مرداد سال ۱۳۸۴ به شماره‌ي ثبت ۱۲۴۴ به‌ عنوان يکي از آثار ملي ايران به ثبت رسيد. پل دختر ميانه پل دختر روي رودخانه‌ي «قزل اوزون» در رشته کوه «قافلانکوه» در ۲۰ کيلومتري شهر ميانه قرار دارد. ترک زبان‌ها به اين پل «قيز کورپوسي» مي‌گويند. اين پل در گذشته تنها راه ارتباطي شرق و غرب ايران بوده و به همين دليل از اهميت ويژه‌اي برخوردار بود. در مورد تاريخچه‌ي سازه‌ي پل اطلاعات درستي در دسترس نيست. برخي از باستان شناسان قدمت پايه‌هاي آن را به دوران ساسانيان نسبت مي‌دهند اما با توجه به سبک و ويژگي‌هاي معماري آن، تاريخ ساخت آن را مرتبط به قرن ۸ مي‌دانند. پل از سه دهنه تشکيل شده که پايه‌هاي آن‌ها آجري است. روي پايه‌ي وسطي پل کتيبه‌اي وجود دارد که متاسفانه متن آن از بين رفته است و در سمت چپ نيز کتيبه‌اي ديگر به چشم مي‌خورد که تاريخ ۹۳۳ هجري روي آن ثبت شده که تاريخ آخرين مرمت را نشان مي‌دهد که توسط «شاه بيگم بنت محمد بيگ موصللو» انجام گرفته است. پل دختر بارها و بارها مرمت شده است و آخرين بار در سال ۱۳۲۵ مرمت شد، زماني‌که قواي فرقه‌ي دموکرات آذربايجان هنگام عقب نشيني و تعقيب از جانب قواي نظامي دولت مرکزي پل توسط مين تخريب شد و تاکنون بدون مرمت باقي‌مانده است. در مورد نام اين پل نظريه‌هاي متعددي وجود دارد. برخي معتقدند که چون سازنده‌ي پل يک دختر شاهزاده بوده، نام آن را دختر گذاشته‌اند اما باستان شناسان مي‌گويند «ايزد بانوي ناهيد» الهه‌ي آب و باران و فراواني از فرشتگان آيين زرتشت بود و به دليل اهميت ويژه‌ي پل‌ها در زندگي مردم و در امان بودن از سيلاب‌ها و ديگر آسيب‌هاي طبيعي، نام دختر بر پل‌ گذاشتند که فرشته‌ي آب، نگهدار آن باشد. اين پل در تاريخ ۱۵ دي ماه ۱۳۱۰ با شماره‌ي ۸۷ در فهرست آثار ملي ايران به ثبت رسيده است. پل پنج چشمه بناب پل پنج چشمه بناب يکي ديگر از پل‌هاي تاريخي استان آذربايجان شرقي است که قدمت آن به دوره‌ي صفويه بازمي‌گردد. اين پل در فاصله‌ي ۶۰۰ متري ضلع شرقي بناب در روستاي سور و روي رودخانه‌ي صوفي قرار گرفته است. اين پل پنج چشمه دارد که طول آن ۵۰ متر و عرض آن ۸۰/۴ متر است. پايه‌هاي پل چشمه سنگي و طاق‌هاي آن جناقي است که با آجر‌هاي چهارگوش ساخته شده‌اند. کف پل سنگ‌فرش است و در دو طرف آن جان‌پناه‌هايي به طول يک متر وجود دارد. اين پل به‌علت عبور کاميون‌هاي سنگين آسيب ديده بود که بعدها مرمت شد. در تاريخ ۲۵ اسفند سال ۱۳۷۹ اين پل با شماره‌ي ۳۰۸۷ به‌ عنوان يکي از آثار ملي ايران به ثبت رسيده است. پل ليقوان پل ليقوان که به پل حاجي سالار ليقوان شهرت دارد، در روستاي ليقوان واقع شده است که در سال ۱۲۰۹، در زمان حکومت قاجار روي رودخانه‌ي ليقوان احداث شد. اين پل مشهور در دره‌ي نسبتا عميقي نسبت به سطح روستا قرار دارد و ۱۷ اسفند سال ۱۳۸۱ با شماره‌ي ۷۵۳۵ در فهرست آثار ملي ايران به ثبت رسيد. پل ضيا الملک جلفا پل ضيا الملک در ۶ کيلومتري غرب شهرستان جلفا، در نزديکي پاسگاه عباسي و روي رودخانه‌ي مرزي ارس قرار دارد. اين پل مربوط به دوران شاه عباس صفوي است و جز بناهاي عام المنفعه‌ي آن دوران محسوب مي‌شد. اما گفته مي‌شود بناي اوليه‌ي پل قبل از ميلاد، در زمان اوراتورها احداث شده و با گذشت زمان به دليل قشون‌کشي‌هاي مختلف تخريب و به خاطر اهميت زياد، دوباره بازسازي شده است. قسمتي از پل در خاک ايران و قسمتي از آن در خاک جمهوري خودمختار نخجوان است. ارتفاع پايه‌هاي جنوبي پل از سطح رودخانه حدود ۱۰ متر، قطر آن‌ها ۶/۵ متر و ارتفاع برج‌هاي آن ۲۰ متر است. اين پايه‌ها از سنگ‌هاي تراش‌دار ساخته شده است و قسمتي از آن که در خاک ايران قرار دارد، نشان مي‌دهد که عرض پل به ۸ متر مي‌رسيد. پروفسور «ولفرام کلايس» اعتقاد دارد که اين پل قديمي‌ترين پل ساخته شده در ايران است. امروزه در خاک ايران تنها يک ديوار بلند و ستون مانند از اين پل بزرگ بجا مانده است. در داخل پل کاروانسرايي قرار داشت که در و ديوار و سقف آن فرو ريخته است. پل ضيا الملک در ۱۰ دي ماه ۱۳۸۱ با شماره‌ي ۶۶۷۳ در فهرست آثار ملي ايران به ثبت رسيد. پل شاه عباس کليبر پل شاه عباس متعلق به دوران صفويه است و توسط «شجاع الممالک کليبري» ساخته شده است. اين پل روي رودخانه‌ي کليبر (بويوه چاي)، در کفشان اوي شهر کليبر قرار دارد. پل براي آخرين بار در سال ۱۳۷۶ مرمت شده است. قبل از بازسازي، قسمتي از پل تخريب شده بود که به‌ همين دليل به آن «سينيخ کورپي» يعني «پل شکسته» مي‌گويند. پل مردق مراغه رود مردق از کوه‌هاي جنوبي سهند جاري مي‌شود و پس از گذر از مراغه و ملکان به درياچه‌ي اروميه مي‌رسد. پل مردق نيز در ۱۲ کيلومتري جاده‌ي قديم مراغه روي اين رودخانه احداث شده که تاريخ ساخت آن به دوران صفوي برمي‌گردد. طول آن ۴۲ متر، عرضش ۴/۵ متر و ارتفاع آن از کف رودخانه ۶/۸۰ متر است. بستر رودخانه‌ي مردق مربوط به دوران سوم زمين شناسي است و از اين حيث اهميت ويژه‌اي دارد. پل مردق سه دهانه دارد که دهانه‌ي مياني بزرگ‌تر از دهانه‌هاي دو طرف است و طاق جناغي آن با آجرهاي قرمز بومي ساخته شده‌اند. خود پل نيز از سنگ‌هاي بومي اين منطقه بنا شده که از معدن «سنجان» استخراج شده است. در اين پل به‌منظور عبور آب‌هاي طغياني و زيبايي بيشتر، دو چشمه طاق کوچک هم وجود دارد. در گذشته پل مردق راه ارتباطي مراغه با شهرهاي ميانه و هشترود بود. اين اثر تاريخي که از مهم‌ترين و سالم‌ترين پل‌هاي آذربايجان شرقي است، تنها پل ثبت شده‌ي مراغه در فهرست آثار ملي ايران است که در تاريخ ۱۷ اسفند سال ۱۳۸۱ با شماره‌ي ۷۵۴۰ در اين فهرست به ثبت رسيده است. پل شهرچاي ميانه پل شهر چاي در ۱۲ کيلومتري جنوب شهر ميانه، در نزديکي روستاي «تازه کند» و روي رودخانه‌ي «شهر چاي» قرار دارد. اطلاعات دقيقي در مورد تاريخ ساخت اين پل در دسترس نيست اما با توجه به سبک معماري و مصالح به کار رفته در آن مي‌توان آن را به دوران صفويه نسبت داد، چون بسيار شبيه به ۳۳ پل اصفهان است، اما نسبت به آن شکل ساده‌تري دارد. پل شهر چاي با ۲۶۰ متر طول، طولاني‌ترين پل آذربايجان شرقي است که عرض آن ۹/۷ متر و ارتفاعش نيز ۲۵/۵ متر است و ۲۳ چشمه، با طاق‌هاي جناغي دارد که متاسفانه ۲ چشمه‌ي آن بر اثر سيل تخريب شده که به‌جاي آن‌ها يک طاق مسطح بتوني ساخته‌اند. آب‌برهاي اين پل مثلثي شکل است و اتاقچه‌هايي در پايه‌هاي آن وجود دارد که ورودي آن از روي پل است و منافذ بيضي شکلي دارد که به‌منظور تهويه‌ي هواي داخل اتاقک‌ها ساخته شده است. اين پل در ۲۸ مرداد ۱۳۴۸ با شماره‌ي ۸۷۲ در فهرست آثار ملي ايران به ثبت رسيده است. پل سردرود پل سردرود متعلق به دوران قاجار است که در شهر سردرود، بين خيابان امام و محله‌ي سنگستان قرار دارد که اين شهر از توابع شهرستان تبريز است. اين پل تاريخي در تاريخ ۶ اسفند سال ۱۳۸۵ با شماره‌ي ۱۷۴۹۲ در فهرست آثار ملي ايران به ثبت رسيده است. پل دختر پل قيزلار روي رودخانه‌ي مردق احداث شده است که بين روستاي «قلعه چوق» و «قلي کندي» ملکان قرار دارد. اين پل به‌ دليل نوع طاق‌ها و نماي سنگي و آجري اهميت زيادي دارد و در ايام تعطيل مملو از مسافران و گردشگران است. گفته مي‌شود تاريخ ساخت پل به سال ۹۵۱ هجري قمري و حکومت صفويان برمي‌گردد و چندين بار مرمت و بازسازي شده است. اين پل هنوز هم در عبور و مرور مردم روستاهاي اطراف اهميت زيادي دارد. پل قيزلار با پنج دهنه از آجر و سنگ ساخته شده که معماري آن به‌ صورت گنبدي شکل است و طاق‌ها و طاقچه‌هاي آن زيبايي‌اش را دو چندان کرده است. سه دهنه‌ي پل براي عبور آب رودخانه و دو دهنه‌ي ديگر به‌منظور هدايت آب‌ کشاورزي احداث شده است. طول پل ۴۹ متر، عرض آن ۵/۵ متر و ارتفاعش ۶ متر است. در ۲۷ اسفند ۱۳۸۶ اين پل با شماره‌ي ۲۲۷۱۸ به‌ عنوان يکي از آثار ملي ايران به ثبت رسيد. پل بيلانکوه تبريز پل بيلانکوه در محله‌ي بيلانکوه تبريز، واقع در خيابان آبرسان و کوچه‌ي شيخ کمال قرار دارد. پل روي رودخانه‌‌ي «اسبه ريز» احداث شده است که از کوه‌هاي سهند سرچشمه گرفته و سرانجام به رودخانه‌ي مهرانه رود مي‌ريزد. اين پل که از آجر و سنگ ساخته شده است، متعلق به دوران قاجار است اما آثاري از پل ديگري در نزديکي آن وجود دارد که باستان شناسان آن را به دوره‌ي صفويان نسبت مي‌دهند. پل داراي سه دهنه با طاق‌هاي جناغي است که دهانه‌ي وسطي عريض‌تر است و دو موج‌شکن نيز در اطراف آن وجود دارد. طول آن ۲۶، عرضش ۷۰/۵ و ارتفاع آن ۵/۵ متر است. باغ دو کمال نيز روبروي پل قرار دارد که آرامگاه کمال‌الدين مسعود خجندي و کمال‌الدين بهزاد است. اين اثر تاريخي در تاريخ ۱۰ بهمن سال ۱۳۸۳ در فهرست آثار ملي ايران به ثبت رسيده است. پل پهلوي عجب شير پل عجب‌شير که به پل پهلوي شهرت دارد، در زمان پهلوي اول احداث شده است و در شهر عجب‌شير قرار دارد. طول پل ۱۲ متر، عرض آن ۶ متر است و پنج متر ارتفاع دارد. پل داراي دو دهنه است که طاق‌هاي آجري به شکل نيم دايره دارد. پايه‌هاي پل به‌علت وقوع سيلاب‌هاي متعدد آسيب جدي ديده‌اند و امروزه مردم با احداث مسيري جديد، زياد روي اين پل رفت‌وآمد نمي‌کنند. پل در تاريخ ۲۷ اسفند سال ۱۳۸۶ با شماره‌ي ۲۲۷۱۹ در به‌ عنوان يکي از آثار ملي ايران به ثبت رسيده است. پل خانقاه مراغه يکي ديگر پل‌هاي قديمي آذربايجان شرقي پل حاج محمد باقر خانقاه است. اين پل در دوره‌ي ايلخاني و روي رودخانه‌ي خانقاه مراغه احداث شده است که دو دهنه با طاق‌هاي جناغي دارد و از آجر و سنگ قالبي ساخته شده است. در گذشته پل خانقاه راه ارتباطي مردم مراغه با شهرهاي ملکان، مياندوآب و شاهين دژ بود. پل گاودوش آباد اوغان اين پل در هشت کيلومتري شمال شهر سراب و ميان روستاهاي «گاودوش آباد» و «اوغان» قرار دارد. اين پل سه چشمه دارد و چهار ميل در دو طرف پل قرار گرفته‌اند. طول آن ۳۱ متر و عرضش ۶ متر است و ۵/۳ متر ارتفاع دارد. پل از سنگ و آجر ساخته شده است و قدمت آن به دوران حکومت صفويان بازمي‌گردد. در تاريخ ۲۴ تير ۱۳۸۲ اين پل با شماره‌ي ۹۱۸۳ در فهرست آثار ملي ايران به ثبت رسيده است. اگر به استان آذربايجان شرقي سفر کرديد، حتما سري به پل‌هاي تاريخي آن نيز بزنيد. ما را در کانال «آخرين خبر» دنبال کنيد