صفر تا صد خلبانی؛ هر آنچه باید بدانید!

کجارو/ خلباني يکي از جذاب‌ترين مشاغلي است که دستيابي به آن نيازمند برخورداري از شرايط خاص و گذراندن دوره‌هاي اختصاصي است. پرواز در اوج آسمان‌ها روزگاري روياي بشر محسوب مي‌شد که با اختراع هواپيما اين رويا به حقيقت پيوست و با پيشرفت صنعت هوانوردي امکان پرواز با انواع وسايل پروازي مانند هلي‌کوپتر، هواپيماهاي سبک، سنگين و... فراهم شده است. البته هدايت هواپيما در آسمان نيز از جذابيت خاصي برخوردار است و از اينرو، خلباني شغل محبوب و روياي بسياري از کودکان است که تعداد انگشت‌شماري به اين روياي خود مي‌توانند تحقق ببخشند! در اين رابطه، سوالاتي به ذهن علاقه‌مندان خطور مي‌کند از جمله اينکه آيا شغل خلباني صرفا به هواپيماهاي مسافري محدود است؟ آيا براي خلباني شرايط سني و فيزيکي خاصي لحاظ مي‌شود؟ مراکز آموزش خلباني در ايران کدام‌اند و شرايط ورود به آن‌ها چيست؟ و موارد مشابه که در ادامه به آن‌ها مي‌پردازيم. خلبان کيست؟ خَلَبان (خله‌بان) در واژه به‌معني سکاندار است و به فردي اطلاق مي‌شود که بنا به شغل يا تفريح به هدايت هواپيما يا ساير وسايل پروازي را انجام مي‌دهد. نکته قابل‌توجه اينکه خلباني نيازمند گذراندن آموزش‌هاي لازم و دريافت گواهينامه است. گرايش‌هاي رشته هوانوردي کدام‌اند؟ رشته هوانوردي داراي سه شاخه مراقبت پرواز، ناوبري هوايي و خلباني است؛ مراقبت پرواز اين گرايش از حساسيت بالايي برخوردار است؛ متخصصان برج مراقبت وظيفه دارند دستورها لازم از قبيل وزش باد، هدايت، گردش، فرود، کاهش يا افزايش سرعت را با توجه به هواپيماهاي ديگر به خلبان تحت نظر خود بازگو کنند. در مجموع، کارشناسان مراقبت پرواز موظف هستند با استفاده از ماهواره اطلاعات پروازي را گرفته و از طريق رادار پروازها را به‌دقت مشاهده کنند و از طريق راديو با خلبان در ارتباط باشند تا تداخلي درحرکت آن‌ها پيش نيايد و در ايمني کامل به مقصد برسند. ناوبري هوايي يکي از مهم‌ترين عوامل تأثيرگذار در هر پرواز امنيت آن است؛ اين مسئله نيازمند به وجود فردي است که قبل از پرواز مسئوليت تهيه و طراحي نقشه مسير پرواز را برعهده داشته باشد و مشخص کند که لازم است هواپيما در چه ارتفاعي با چه سرعتي حرکت کرده و در صورت لزوم با وجود ابرهاي باران‌زا مسير پرواز را تغيير داده و مسير جديدي پيشنهاد دهد. به‌عبارت ديگر، اين فرد خلبان دوم پرواز است. گفتني است کليه هواپيماها ناوبر ندارند. وجود ناوبر قدرت مانوردر پرواز را بالا مي‌برد، حتي توانايي پرواز در هواي نامناسب را نيز براي خلبان ممکن مي‌سازد. خلباني افرادي که خلباني را به‌عنوان شغل خود انتخاب مي‌کنند، مي‌توانند پس از گذراندن دوره‌هاي اختصاصي در يکي از گرايش‌هاي خلباني مسافري، باري يا نظامي اين کار را ادامه دهند. خلبان مسافربري همان‌طور که از نام آن نيز پيداست هدايت هواپيماهاي مسافري و جابه‌جا کردن مسافران را برعهده دارد. زماني‌که نام خلبان عنوان مي‌شود، ذهن اغلب مردم به هواپيماهاي مسافربري معطوف مي‌شود؛ ولي خلبان‌هايي نيز هستند که هدايت هواپيماهاي باري يا کارگو را برعهده دارند. اين گرايش از خلباني نيز از اهميت بالايي برخوردار است، زيرا حدود ۳۵ درصد از توليدات صنعتي در جهان از طريق هوايي جابه‌جا مي‌شوند. با اين وجود، خلبان کارگو همچنان براي اغلب مردم ناشناخته است. وجه اشتراک هر دو گروه از خلبان‌ها (تجاري و کارگو) در يکسان بودن آموزش‌هاي آن‌ها است، زيرا خلبان‌هاي مسافربري و باري، هر دو مأموريت و هدفي يکسان دارند که آن سالم رساندن مسافر/بار به مقصد است. همچنين، نوع هواپيما براي ايرلاين‌هاي مسافربري و باري مشترک است. در واقع، ايرلاين‌هاي مسافربري و باري، هر دو از هواگردهاي ثابت‌بال استفاده مي‌کنند و نوع دقيق اين هواپيماها، به بسته به ناوگان هوايي ايراين مربوطه بستگي دارد. براي نمونه، بيشتر شرکت‌هاي حمل‌و‌نقل، معروف‌ترين مدل‌هاي بوئينگ و ايرباس را براي پرواز ترجيح مي‌دهند که قبل‌ها براي جابه‌جايي مسافر از آن‌ها استفاده مي‌شد. امروزه اين هواپيماها بعد از طراحي، به گونه‌اي تغيير پيدا مي‌کنند که بيشتر براي جابه‌جايي محموله مناسب باشند تا مسافر. شرکت‌هاي حمل نقل متوسط در اروپا، براي مسيرهاي کوتاه و متوسط بيشتر از بوئينگ 737 يا ايرباس A380 استفاده مي‌کنند. در مجموع، افراد صرفا براساس علاقه خود اين گرايش از خلباني را براي فعاليت حرفه‌اي خود انتخاب مي‌کنند. خلبان نظامي يا جنگنده نيز به خلباني گفته مي‌شود که در خدمت نيروي هوايي ارتش بوده و براي نبرد در آسمان با هواپيماهاي ديگر يا نابود کردن هدف‌هاي زميني با هواپيماي جنگي آموزش ويژه ديده است. مراحل و شرايط اختصاصي خلباني مسافري چيست؟ اولين و مهم‌ترين شرط ورود به دوره‌هاي خلباني (مسافربري يا کارگو) سلامت جسمي است؛ زيرا خلبان بالاترين جايگاه در سيستم هدايت و نظارت بر هواپيما را دارد و جان صدها انسان در دست اوست؛ بنابراين، چنين سخت‌گيري‌هايي براي اين شغل خطير کاملا منطقي است. آزمايش‌هاي زير براي سنجش ميزان سلامت داوطلبان انجام مي‌شوند: تست بينايي شامل ميدان و عمق ديد و تست کوررنگي آزمايش‌ها کامل ادرار و خون حتي HIV به همراه سنجش فشار خون اديومتري (نوار گوش) نوار مغز و قلب عکس از قفسه سينه و نوار ريه عکس‌برداري و معاينه وضعيت سلامت دندان و فک معاينه کلي بدن جهت احراز سلامت جسماني (حداقل قد ۱۶۵ سانتي‌متر) در صورتي‌که سلامت داوطلب در کليه اين آزمايش‌ها تائيد شود، کارت AMC به دواطلب اعطا مي‌شود که نشانه سلامت جسماني کامل وي بوده و مي‌تواند در دوره‌هاي خلباني شرکت کند. اهميت سلامت جسمي خلبان‌ها به‌حدي است که هر خلبان تا سن ۴۰ سالگي ساليانه يکبار و از سن ۴۰ سالگي تا ۶۰ سالگي (سن بازنشستگي خلبان‌ها) هر ۶ ماه يکبار معاينات پزشکي به‌عمل مي‌آيد. نکته قابل‌توجه اينکه حداکثر سن استخدام در شرکت‌هاي هواپيمايي ۲۶ سال است. کارت پايان خدمت براي آقايان و تسلط به زبان انگليسي نيز از ديگر شروط لازم براي ورود به دوره‌هاي خلباني محسوب مي‌شوند. پس از اينکه داوطلب پس از سپري کردن مراحل فوق واجد شرايط شناخته شد، مي‌توان در يکي از مراکز آموزش علوم هوانوردي مراحل زير را براي کسب درجه خلباني (مسافري يا کارگو) طي کند. گواهينامه PPL: نخستين گواهينامه‌اي که داوطلب در دوره تحصيل خلباني خود بايد کسب کند گواهينامه PPLمخفف عبارت Private Pilot’s Licenceاست. فرد در صورت کسب اين مدرک مجوز پرواز با هواپيماهاي شخصي را خواهد داشت. براي کسب اين نوع مدرک لازم است تا حداقل ۵۰ ساعت تجربه پرواز را پشت سر بگذارد. گفتني است که عده قابل توجهي از علاقه‌مندان به خلباني تنها جهت پرواز با هواپيماهاي شخصي براي تفريح و طي کردن مسافت هاي کوتاه به کسب اين گواهينامه بسنده مي‌کنند. گواهينامه CPL: کسب گواهينامهCPL يا خلباني بازرگاني براي هدايت هواپيماهاي مسافربري و باربري از ايرباس و بوئينگ گرفته تا بمبارديه، ATR و… لازم و ضروري است. CPLمخفف عبارت Commerical Pilot’s Licence است و براي کسب اين گواهينامه نياز به طي کردن ۱۰۰ ساعت پرواز است. گواهينامه IR: گواهينامه IR يا Instrument Rating دوره نحوه عملکرد ابزارآلات دقيق پروازي است که متقاضي براي کار در هر ايرلايني نيازمند اين گواهينامه خواهد بود؛ ميزان ساعت پروازي لازم براي کسب اين مدرک نيز ۵۰ ساعت است. مراحل و شرايط اختصاصي خلباني نظامي چيست؟ تنها شاخه‌ خلباني‌ که‌ از طريق‌ آزمون‌ سراسري‌ دانشگاه‌ها و مراکز آموزش‌ عالي‌ دانشجو مي‌پذيرد، شاخه‌ خلباني‌ نظامي‌ است‌ که‌ دانشجويان‌ آن‌ در دانشگاه‌ علوم و فنون هوايي شهيد ستاري‌ آموزش‌ مي‌بينند. هدف‌ از پذيرش‌ دانشجوي‌ هوانوردي‌ (خلباني‌) در دانشگاه‌ هوايي‌ شهيد ستاري‌، تربيت‌ خلبان‌هاي‌ مورد نياز نيروي‌ هوايي‌ جمهوري‌ اسلامي‌ است. نکته قابل‌توجه اينکه‌ رشته‌ هوانوردي‌ (خلباني‌) دانشگاه‌ علوم و فنون هوايي‌ شهيد ستاري‌ وابسته‌ به‌ نيروي‌ هوايي‌ ارتش‌ جمهوري‌ اسلامي‌ است‌ و دانشجويان‌ اين‌ دانشگاه‌ از بدو ورود به‌ دانشگاه‌ يک‌ دانشجوي‌ نظامي‌ خواهند بود و در نهايت‌ به‌ عنوان‌ يک‌ افسر مهندس‌ يا کارشناس‌ فارغ‌التحصيل‌ مي‌شوند. شرايط اختصاصي خلباني نظامي تاحدودي دشوار است و علاوه بر صلاحيت علمي دواطلب بايد از نظر پزشکي، عقيدتي و سياسي نيز مورد تائيد قرار بگيرد. مراحل گزينش به ترتيب زير انجام مي‌شوند: الف) آزمايش پزشکي عمومي (براي همه رشته‌ها): آزمايش پزشکي اولين مرحله گزينش بعد از قبولي در آزمون علمي است و بايد توسط ۹ پزشک تأييد شود. در اين مرحله هر يک از پزشک‌ها مي‌‌توانند به‌طور کلي داوطلب را مردود کنند. ب) تست ورزش: اولين مرحله پس از قبولي در مراحل پزشکي است که شامل دوي ۸۰۰ متر در کمتر از سه دقيقه و ۱۰ مرتبه بارفيکس است. اين مرحله مردودي ندارد. ج) آزمون کتبي و مصاحبه عقيدتي سياسي (براي همه رشته‌ها): بعد از ورزش نوبت به يک آزمون کتبي عقيدتي سياسي است که شامل سوالات مذهبي و ديني است. همچنين، مصاحبه عقيدتي سياسي نيز انجام خواهد شد. د) حفاظت اطلاعات: در اين مرحله بايد يک پرسشنامه ۲۰ صفحه‌اي را به‌طور کامل و جامع پر کرد که شامل اطلاعات خود فرد و خانواده درجه يک اوست. داوطلبان رشته خلباني پس از اين بايد منتظر اعلام نمره‌هايشان در کليه مراحل قبلي باشند تا مشخص شود آيا مجاز به انتخاب رشته خلباني هستند يا خير. البته لازم به ذکر است نمرات به داوطلب اعلام نمي‌شود، بلکه فقط مجاز بودن يا نبودن آن اعلام مي‌شود. افراد مجاز بايد همراه‌ با نمايندگان نيروهاي هوايي به بيمارستان بعثت مراجعه کنند تا آزمايش‌هاي تخصصي انجام شود. تست پزشکي در اين مرحله شامل ۱۶ مرحله است و پس از تائيد نهايي به اتمام مي‌رسد. از آنجايي که تمامي داوطلبان ورود به دانشگاه­‌هاي افسري بايد دوره آموزشي نظامي را بگذرانند و بعد از آن شروع به تحصيل کنند، قبول شدگان نهايي در محلي که از طريق مراجع مربوطه اطلاع داده مي‌شود، براي گذراندن اين دوره اقدام مي‌کنند. اين دوره نظامي شرايط خاصي دارد و فرد داوطلب، زندگي در شرايط سخت را به مدت دو ماه تجربه مي‌کند. بعد از اتمام دوره نيز، داوطلبان در محضر فرمانده معظم کل قوا و قرآن کريم سوگند ياد کرده و سردوشي مي‌گيرند. دوره رزم مقدماتي در نيروي هوايي با حضور دانشجويان هر چهار دانشگاه ارتش و تحت نظارت مستقيم ستاد ارتش جمهوري اسلامي ايران به مدت ۱۲ هفته يعني سه ماه طول مي‌کشد که دو ماه از آن در مرکز آموزش تکاور نيروي زميني ارتش و يک ماه آخر که فقط تمرين مراسم سردوشي است، دانشجويان در دانشگاه‌هاي مربوط به خودشان مستقر خواهند بود. پس از دريافت سردوشي نيز تحصيل در دانشگاه هوايي شهيد ستاري آغاز مي‌شود. مراکز آموزش خلباني و علوم هوانوردي در ايران کدام‌اند؟ همان‌طور که پيش‌تر نيز اشاره شد خلباني نظامي تنها گرايش خلباني است که از طريق آزمون سراسري دانشجو مي‌پذيرد و علاقه‌مندان به ساير گرايش‌هاي خلباني بايد به مراکز هوانوردي مراجعه کنند. مرکز آموزش خلباني ايران مرکز خلباني ايران يکي از مراکز آموزش خلباني در ايران است که در سال ۲۰۰۸ تأسيس شده و پرواز با انواع هواپيماهاي سبک، پاراگلايدر در آن انجام شده و دوره‌هاي خلباني شخصي، تجاري، هواپيماهاي سبک و... برگزار مي‌شود. مرکز آموزش خلباني ايران در فرودگاه قزوين قرار دارد. مرکز آموزش خلباني آرتاکيش مرکز آموزش خلباني آرتاکيش در سال ۱۳۸۱ با مجوز از سازمان هواپيمائي کشوري با هدف آموزش نسل جوان آغاز به کار کرده و يکي از بزرگ‌ترين مدارس خلباني در خاورميانه و از پرسابقه‌ترين و قديمي‌ترين مدارس خلباني در ايران محسوب مي‌شود. اين مرکز داراي ۱۴ فروند هواپيماي يک موتوره است. دفتر مرکزي آرتاکيش در شهرک اکباتان و مرکز آموزش‌‌ها نيز در فرودگاه پيام قرار دارد. مرکز آموزش‌هاي هوايي هما مرکز آموزش "هما" يکي از زيرمجموعه‌هاي شرکت هواپيمايي جمهوري اسلامي ايران است که مسئوليت برگزاري دوره‌هاي آموزشي کارکنان هواپيمايي را به عهده دارد. در اين مرکز دوره‌هاي آموزشي تخصصي به‌صورت تئوري و عملي به کليه متقاضيان واجد شرايط ارائه مي‌شوند. همچنين، اين مرکز دوره‌هاي آموزشي تخصصي مورد نياز ساير شرکت‌هاي هوايي را نيز برگزار مي‌کند. به دليل توجه ويژه به امر کيفيت در آموزش، مرکز آموزش "هما" همکاري‌هاي خود را با مراکز مهم و معتبر داخلي و خارجي گسترش داده، به‌طوري‌که اين مرکز، اولين مرکز آموزشي مورد تأييد ياتا (IATA-ATC) در ايران است. واحد آموزش زميني خلباني و مهمانداري هما در تهران، جاده مخصوص کرج، خيابان بيمه پنجم قرار دارد. مرکز آموزش خلباني و علوم هوانوردي معراج مرکز معراج مؤسسه‌اي کاملا خصوصي است که در سال ۱۳۸۴ با سرمايه‌گذاري بخش خصوصي و با کسب مجوزهاي لازم از سازمان هواپيمايي کشوري ايران با هدف تربيت دانشجويان خلباني، مهمانداري و کادر پروازي و زميني مورد نياز شرکت‌هاي هواپيمايي و صنعت حمل‌و‌نقل هوايي، براساس استاندارهاي سازمان بين‌المللي هواپيمايي کشوري (ICAO) و سازمان هواپيمايي کشوري ايران تأسيس شد و هم‌اکنون داراي مجوز و برگزار‌کننده دوره‌هاي خلباني PPL ، CPL ، IR ، IP ، ATPL و مهمانداري پايه، تايپ مهمانداري کليه هواپيماها، معلم مهمانداري و ديسپچر است. محل آموزش‌هاي پروازي مرکز آموزش هوانوردي و خلباني معراج، در فرودگاه خدمات ويژه قزوين در يک آشيانه مستقل ۱۲۵۰ متري با کليه امکانات فني و آموزش هاي مورد نياز قرار دارند. محل آموزش هاي زميني (Ground School) و سيمولاتورهاي پروازي اين شرکت نيز در شهرک اکباتان است. سايت‌هاي پروازي اين شرکت نيز در فرودگاه خدمات ويژه قزوين و فرودگاه بين‌المللي رشت واقع شده‌اند. آي آر ارتش سايت نظامي آي آر ارتش در سال ۱۳۹۱ تأسيس شد و گفته مي‌شود که به هيچ ارگان دولتي و نظامي وابسته نيست و شرکتي خصوصي محسوب مي‌شود که به آموزش خلباني نظامي مي‌پردازد. مرکز آموزش هوانوردي پارسيس مرکز آموزش هوانوردي پارسيس در سال ۸۹ تأسيس شده است. اين مرکز در حال حاضر داراي تعداد ۴۴۶ دانشجو است و از زمان تأسيس تاکنون ۷۳ فارغ التحصيل داشته که نزديک به ۹۲% آن‌ها در شرکت‌هاي هواپيمايي مسافربري يا به‌عنوان معلم و استاد پرواز در آموزشگاه‌هاي خلباني مشغول به کار هستند. مرکز آموزش مجازي فنون هوائي مرکز آموزش مجازي فنون هوائي تنها مرکز آموزش مجازي علوم هوانوردي کشور محسوب مي‌شود که در سال ۱۳۹۰ تأسيس شده است. در اين مرکز دوره‌ها به‌صورت آنلاين برگزار مي‌شوند. دانش پژوهان هوانوردي ۱۱۰ مؤسسه آموزشي هوانوردي ۱۱۰ در حدود ۲۰ سال پيش تأسيس شده است و در حوزه‌هاي آموزش زميني خلباني شخصي و بازرگاني، مهمانداري، عمليات پرواز (ديسپچر) و تعميرات و نگه‌داري هواپيما فعاليت مي‌کند. دفتر اين مؤسسه در خيابان شهيد نفيسي شهرک اکباتان تهران قرار دارد. سايت خلبان پارسي سايت خلبان پارسي در سال ۱۳۸۷ تأسيس شده و از فعاليت‌هاي منحصربه‌فرد آن مي‌توان به قسمت آزمون خلباني به‌صورت آنلاين شامل سوالات استاندارد و طبقه بندي شده اشاره کرد. واحد آموزش خلباني سايت که هدف آن تدريس درس به درس دوره‌هاي خلباني در مقاطع PPL,CPL, IR است و همچنين، قسمت‌هاي مختلف ديگر مثل اخبار هوانوردي، آخرين دستاوردهاي صنعت هوايي، فروشگاه خلباني، بررسي سوانح هوايي و... از حوزه‌هاي فعاليت اين سايت محسوب مي‌شوند. مرکز آموزش خلباني بوتيا ماهان اين مرکز از سال ۱۳۸۱ فعاليت خود را آغاز کرده است و با ۱۰ فروند هواپيماي تک موتوره به آموزش دانشجويان خلباني مي‌پردازد. هزينه آموزش دوره‌هاي خلباني چقدر است؟ کسب گواهينامه‌هاي پرواز از مرحله گواهينامه خلباني شخصي (Private Pilot's Licence (PPL، گواهينامه دوم خلباني بازرگاني (Commerical Pilot's Licence (CPL و گواهينامه Instrument licence براي پروازهاي کور و شب تا مرحله شبيه‌ساز پرواز (Simulator) و در نهايت دريافت گواهينامه air transport pilot's licence در حدود چهار تا پنج سال طول مي‌کشد و هزينه سپري کردن کليه اين مراحل ۷۰ تا ۳۰۰ ميليون تومان است. ما را در کانال «آخرين خبر» دنبال کنيد