کلوت شهداد، سرزمین رمزآلود کرمان

کجارو/ شهداد از شهر‌هاي بسيار قديمي استان کرمان است و کلوت‌هاي شهداد شهرتي جهاني دارند. علاوه‌ بر ايرانيان، گردشگران خارجي زيادي براي ديدن کلوت‌ها به ايران سفر مي‌کنند. اين کلوت‌ها جزئي از بيابان لوت هستند. در سرزمين کلوت‌ها باد نرمي در گوش زمزمه مي‌کند و آدمي را به تماشاي وقار کوير لوت مي‌خواند. اگر هنگام طلوع يا غروب آفتاب در ميان کلوت‌ها باشيد، محال است چيزي جز تحسين اين شگفتي به ذهن‌تان خطور کند. آفتاب که رو به غروب مي‌گذارد، آرام آرام ستاره‌ها پيدا مي‌شوند تا پهنه‌ي سياه آسمان را به زيبا‌ترين تصوير در دنيا بدل کنند. به هنگام شب خيلي ساده مي‌توان در آسمان شهر کلوت‌ها غرق شد و دسته دسته ستاره چيد. با ايستادن بر بلنداي اين کلوت‌ها واقعيت و خيال در هم مي‌آميزند، زمان و مکان گم مي‌شوند و تجربه‌اي عميق و فراموش‌نشدني را رقم مي‌زنند. کرمان در کنار آثار تاريخي‌اش جاذبه‌هاي مختلف بسياري دارد. نبکا‌ها، جنگل‌هاي انبوه بافت و رابر، ارتفاعات مملو از گل لاله و گلزار در شهرستان بردسير، دره مديترانيه‌اي دلفارد در جنوب استان تا جنگل‌هاي کهور. اما کلوت‌هاي شهداد از شگفتي‌ها و مهم‌ترين جاذبه‌هاي گردشگري و طبيعت‌گردي در اين استان هستند که وقتي از دور به آن‌ها مي‌نگريد، شهري باستاني و متروک را يادآور مي‌شوند. کلوت چيست؟ کلوت نام عوارضي طبيعي و جغرافيايي در بيابان لوت ايران است که در اثر ساز و کار شگفت‌انگيز آب و باد و فرسايش زمين و حدود ۲۰ هزار سال قبل با فرسايش آبي و بادى به وجود آمده است. کلوت‌‌ها پديده‌‌اي منحصربه‌فرد و يکي از باشکوه‌‌ترين مناطق ديدني و طبيعي جهان به شمار مي‌روند. اين ابر شهر کلوخي دنيا، ۸۰ کيلومتر عرض و ۱۴۵ کيلومتر طول دارد. بيش از ۱۱ هزار کيلومترمربع مساحتش است و در دل کوير لوت قرار دارد. کلوت‌ها آثاري بسيار شگفت هستند. واژه‌ي کلوت از دو بخش «کل» و «لوت» تشکيل شده است، «کل» به معناي شهر و آبادي بوده و «لوت» همان کوير لوت است. وقتي براي نخستين بار از اين منطقه عبور مي‌کنيد و چشم‌تان به کلوت‌ها مي‌افتد، احساس مي‌کنيد انسان در ساخت و ساز آن‌ها نقش داشته است، اما در واقع کلوت‌ها که در اصطلاح علمي به آن‌ها «ياردانگ» گفته مي‌شود، سازه‌هايي هستند که به دست طبيعت ساخته شده‌اند. به زبان ساده، باد و آب مهم‌ترين عوامل در شکل‌گيري کلوت‌ها هستند. سنگ بستر کلوت‌ها در برابر باد‌هاي شني و ماسه‌اي دچار فرسايش شده و عناصر سست آن تحت فشار و تلاطم باد در گذر زمان فرو ريخته و کلوت‌ها آهسته‌آهسته شکل مي‌گيرند. کلوت‌‌ها از لحاظ شکل ناهمواري و شرايط پيدايش در دنيا بي‌‌نظير هستند و اسرار بي‌شماري درباره‌ي اصول و خواص پيدايش آن‌ها وجود دارد. از دور دست که به کلوت‌ها نگاه مي‌کنيم، شهري بزرگ با آسمان خراش‌هاي فراوان را تداعي مي‌کند و همين امر باعث شده که برخي جهانگردان خارجي از آن به‌عنوان «شهر ارواح» ياد کنند. در کوير شهداد، ۱۰۰ هکتار نمک‌زار به شکل جوشش تخم مرغي وجود دارد که در هيچ جاى دنيا مشابه آن نيست. در اين شهر کسي زندگي نمي‌‌کند و هر‌ چه هست سراسر سکوت و آرامش است. با گذر از دل اين شهر کلوخي به رغم زيبايي‌هاي بکر طبيعي، وحشتي زيبا را در نگاه و دل هر رهگذري به تصوير مي‌کشد. کلوت‌ها از شمال به جنوب حدود ۱۴۵ کيلومتر طول و از غرب به شرق نزديک به ۷۰ کيلومتر عرض دارند و در موازات تل ماسه‌هاي عظيم شرق کوير قرار گرفته‌اند، اما کلوت‌ها ناشناخته‌تر، خطرناک‌تر و افسانه‌اي‌تر از تل ماسه‌هاي شرقي لوت هستند. کسي تاکنون از آن‌ها عبور نکرده و مطالبي که در اين زمينه گفته مي‌شود، بر گرفته از نظرات و بررسي‌هاي دانشمندان است. مي‌گويند هر باراني که بر کوير لوت مي‌بارد، صورتي تازه براي کلوت مي‌سازد. در معماري زيباي کلوت‌ها عامل ديگري هم دست داشته است؛ رودي به نام شور، رودي که در اعماق خشک‌ترين مناطق ايران جاري است. البته احتمالا اين رود شور نيست و به دليل عبور از کوير شور مي‌شود. همين رود است که بر مرطوب کردن ديواره کلوت‌ها اثر کافي گذاشته و فرسايش آن‌ها را تسهيل کرده است. رود شور، تنها رود دائمي است که در اعماق کوير لوت جريان دارد و در طول سال پر آب است. رود شور از کوه‌‌هاي شمال غرب بيرجند سرچشمه مي‌گيرد. اين رود که از شور‌ترين آب‌‌هاي جهان است و بيشترين املاح معدني را در خود نهفته دارد، پس از طي مسافت تقريبي ۲۰۰ کيلومتر به‌سمت جنوب‌شرق، در نزديکي شهداد و در منطقه‌اي به نام چاله‌ معدن نمک، که محلي‌‌ها آن را گود نمک مي‌نامند، آرام ميٰ‌گيرد. شش‌ضلعي‌هاي نمکي ايجاد شده در اطراف درياچه نمکي يکي ديگر از جاذبه‌هاي طبيعي کوير لوت است. وجود اين رودخانه نقش مهمي در استحکام نسبي و پايداري کلوت‌ها دارد. در محدوده‌اي ۳۰ هزار کيلومتري، در دل لوت، هيچ حياتي وجود ندارد. شاهد اين ادعا جسد سالم گاوي است که در زمستان سال ۱۳۶۵ در کوير لوت تلف شده است. پس از گذشت ۱۵ سال از آن زمان، جسد اين گاو، در حالي که بر اثر نور شديد آفتاب خشک شده بود، بدون هيچ تغييري پيدا شد. براي رفتن به بزرگ‌ترين شهر کلوخي دنيا هم مجوز مي‌خواهيد، هم راه بلد. آن‌قدر اين شهر بزرگ است و ساختمان‌هايش شبيه به هم که گمشدنتان حتمي است. علاوه بر اين، اگر بدون مجوز وارد اين شهر شويد، مجرم محسوب خواهيد شد. پروفسور پرويز کردواني، بيابان‌شناس معروف و استاد دانشگاه‌هاي تهران، اعتقاد دارد کوير شهداد، زيبا‌ترين کوير دنيا است. وي اين نقطه از کوير را که دماي آن در تابستان به ۱۰۰ درجه سانتي‌گراد مي‌رسد به‌عنوان گرم‌ترين نقطه کره زمين اعلام کرده است. وي معتقد است بيابان دشت لوت شهداد عجايب و شگفتي‌‌هايي دارد که مردم ايران آن‌ها را نشناخته‌اند و در هيچ جاي دنيا چنين کلوت‌هاي زيبايي وجود ندارد. پوشش گياهي کلوت‌ها از کوه‌هاي سيرچ به‌سمت کلوت‌ها زندگي نباتي کاهش پيدا مي‌کند. در طول مسيل‌ها درختان گز به صورت پراکنده قابل‌مشاهده هستند. در حاشيه‌ي کلوت‌ها، بوته‌هاي گز روي گلندان‌هاي ماسه‌اي قرار گرفته‌اند که به آن‌ها نبکا مي‌گويند. اين منطقه انتهاي مرز نباتي است و در داخل مسيل‌هايي که وارد کلوت‌ها مي‌شوند، بوته‌هاي پراکنده‌اي از استراگال قابل‌مشاهده است که با پيشروي به داخل کلوت محو مي‌شوند. از کوير‌هاي پاي کلوت به‌سمت شرق و در داخل چاله‌هاي کلوت و روي کلوت‌ها هيچ زندگي نباتي قابل‌مشاهده نيست. عدم وجود زندگي نباتي در کلوت را نمي‌توان به جنس خاک و املاح موجود در آن نسبت داد، چراکه جنس خاک کلوت‌ها از رس، ماسه و نمک است. جنس خاک با آبادي‌ها و زمين‌هاي زراعتي حاشيه کلوت تفاوت فاحشي ندارد. البته شوري خاک در کلوت‌ها بيشتر است، ولي اين شوري نمي‌تواند مانع رشد گياهان هالوفيت شود. فقر آب نيز نمي‌تواند عامل نبود حيات نباتي در اين منطقه باشد، چراکه در داخل کلوت‌ها جداي از بارندگي ساليانه سيلاب‌هاي کوه‌هاي اطراف جريان دارند. عدم وجود پوشش گياهي در ناحيه‌اي به اين وسعت تنها مي‌تواند در اثر وجود بادهاي سهمگين در اين منطقه باشد که هر از گاهي وزيدن مي‌گيرند. اين بادها هر گونه ريشه گياهي را از زمين جدا کرده و اجازه رشد را از گياه سلب مي‌کنند. شهر لوت از افسانه تا حقيقت کلوت را بقاياي شهري نفرين شده و ويران دانسته‌اند. در کتب جغرافي‌نويسان صدر اسلام آمده است که بقاياي شهري ويران در پاي کلوت قابل‌مشاهده است. در جنوب کلوت، اشياي برنزي و سفالي فراواني يافت شده است. اين منطقه مسکوني قديمي چندين کيلومتر طول و عرض دارد. با توجه به شرايط اقليمي و ممکن نبودن تشکيل تجمعات انساني، اين‌طور تصور مي‌شود که اين اشيا متعلق به شهري باستاني است. بررسي‌هاي باستان‌شناسي روي آثار کشف شده حکايت از تعلق آن‌ها به هزاره دوم و سوم پيش از ميلاد دارد. آنچه در مورد اين کشف اهميت دارد يافته شدن اين آثار در لابه‌لاي تشکيلات رسي و نمکي است که لوت را شکل داده است. بدين معني که کويري شدن اين منطقه در زمان‌هاي باستاني شکل گرفته است و اين احتمال وجود دارد که تشکل‌هاي انساني در اين منطقه به دليل کويري شدن آن از بين رفته باشد. بررسي آثار نشان مي‌دهد اين تشکل انساني در اثر حادثه‌اي ناگهاني از بين رفته است. آثار حرکت‌هاي سيل آساي آب روي بدنه کلوت‌ها حکايت از سيل‌هاي ويرانگر در اين منطقه دارد. شايد بر اثر حرکت سيلي عظيم که گل، نمک و گچ کويري به همراه داشته شهر مزبور به‌کلي از بين رفته و در بين کلوت دفن شده باشد. آنچه از روايات تاريخي و آثار جغرافي‌نويسان بر مي‌آيد آن است که در گذشته تمدن‌هاي بزرگي در اين منطقه وجود داشته و بنا به دلايلي از بين رفته و افسانه شهر لوت به اين دليل رواج يافته است. هر جا صحبت از شهر لوت است تصويري از برج‌ها و خانه‌هاي ويراني است که در اثر فرسايش باد پديد آمده و از دور شباهت به شهري ويران دارد. شايد حقيقت اين باشد که در گذشته شهر لوتي وجود داشته و از بين رفته و در اذهان نامي از آن به جا مانده و براي مشخص داشتن آن هر جا اشکال کلوت ديده شده آن را شهر لوت گفته‌اند. با احداث کمپ شهداد، که در حقيقت هتلي «ميليون‌ها ستاره» است، امکان اقامت شبانه براي گردشگراني که به شهر کلوت‌ها مي‌آيند، فراهم شده است تا در کنار تمام زيبايي‌هاي آن بتوانند از تماشاي آسماني آکنده از قطرات نور لذت ببرند. اين کمپ کويري مجموعه‌اي است از ۴۰ آلاچيق که همه از مصالح طبيعي ساخته شده‌اند و تنها کمپ کويري دشت لوت بوده و در ۲۰ کيلومتري شهداد در مسير نهبندان و در آخرين نقطه‌هايي که زندگي ادامه دارد واقع شده است. کمپ به صورت شمالي- جنوبي ساخته شده و در بين چندين کلوت قرار گرفته تا از گزند باد و طوفان‌هاي شن در امان باشد. ما را در کانال «آخرين خبر» دنبال کنيد