دانستنی هایی درباره کفتار راه راه که از آن بی اطلاعید!

ميزان/ کفتار راه‌راه گونه‌اي از خانواده کفتار‌ها است. اين حيوان با توجه به کاهش جمعيت جهانيش به کمتر از ده هزار کفتار بالغ، و کاهش جمعيت طعمه‌هايش در درجه حفاظتي در مرز تهديد قرار گرفته‌است. کفتار راه‌راه در وهله اول لاشه‌خوار است، اما برخي از آن‌ها به شکار نيز مي‌پردازند. کفتار راه‌راه حيواني شب‌گرد است و فقط در تاريکي کامل خود را نمايان مي‌کند و قبل از طلوع خورشيد هم به پناهگاهش بازمي‌گردد. اين جانور هنگام مواجهه با حمله ممکن است خود را به مردن بزند و به همين جهت به ترسويي مشهور است. با اين حال مشاهده شده که در مقابل درندگان بزرگ‌تر از خود همچون پلنگ بر سر طعمه و غذا درگير شده و از خود دفاع کرده‌است. مشخصات کلي و ظاهري: افراد خانواده خانوادۀ کفتارسانان عمدتا لاشه خوار بوده و بدين وسيله نقش مهمي را در پاکسازي طبيعت و جلوگيري از انتشار بيماري‌ها و آلودگي‌ها برعهده دارند. گونۀ کفتار راه راه تنها عضو خانوادۀ کفتارسانان در ايران مي‌باشد که متأسفانه در اکثر مناطق با کاهش جمعيت روبرو است. کفتار راه راه يک گوشتخوار متوسط الاندازه است با سري بزرگ و دست‌هايي بلند که از پا‌ها بلندتر است. ساختار سر و گردن و شانه‌ها بسيار قوي است. دست‌ها و پا‌ها هرکدام چهار انگشت دارند. ناخن‌ها قابل جمع شدن نيست. بطور کلي سر و يک چهارم قسمت جلويي بدن بزرگ و يک چهارم عقبي بدن لاغر است. در موقع راه رفتن، بر خلاف سگ سانان سر خود را پايين نگه مي‌دارد و حالتي قوز مانند به خود مي‌گيرد و مانند شتر دست و پاي هر طرف بدن را باهم حرکت مي‌دهد. مو‌ها بلند و به نسبت خشن است. يال بلند وسياه رنگي در ناحيۀ پشت گردن و روي ستون مهره‌ها تا ناحيۀ دم دارد. رنگ بدن خاکستري روشن تا خاکستري متمايل به زرد است و نوار‌هايي به رنگ قهوه‌اي تيره تا سياه برروي آن ديده مي‌شود. در حالت تدافعي، يال روي ستون فقرات و مو‌هاي دم را به صورت عمودي درمي آورد. وقتي کفتار‌ها مي‌جنگند، گلو و پا‌ها را گاز مي‌گيرند. يال به عنوان يک وسيلۀ علامت دهي در تعاملات اجتماعي به کار مي‌رود. در هنگام ديدار، کفتار‌ها ناحيۀ پشتي جايي که يال واقع شده است را بررسي کرده و ليس مي‌زنند. در ناحيۀ دم نيز غدد توسعه يافتۀ توليد بو وجود دارد. وزن بدن براي نر‌ها بين ٢۶ تا ۴١ کيلوگرم و براي ماده‌ها بين ٢۶ تا ٣۴ کيلوگرم متغير است. طول بدن به جز دم بين ۱ تا ۱٫۵ متر، طول دم ٢۵ تا ٣۵ سانتي متر و ارتفاع بدن بين ۶۶ تا ٧۵ سانتي متر مي‌باشد. فرمول دنداني: در هر نيم فک بالا و پايين ٣ دندان پيش، ١ عدد نيش، ۴ پيش آسيا دربالا و ٣ عدد در پايين و ١ دندان آسيا در بالا و دو عدد در فک پايين قرار دارد. در مجموع داراي ٣۴ دندان مي‌باشند. عادات و رفتار‌هاي اجتماعي: کفتار‌ها معمولا در طول شب فعاليت نموده ودر طول روز در لانه هايشان استراحت مي‌کنند. ولي در مناطقي که از امنيت کافي برخوردار باشند در روز نيز قابل مشاهده هستند. اغلب به صورت يک جفت و در مواردي در گروه‌هايي بيشتر از چهار فرد زندگي مي‌کنند. اين گروه هيچ وقت بيشتر از يک مادۀ بالغ ندارد. توله‌ها در سن ۶ تا ١٢ ماهگي با مادر همراه شده و رفتار‌هاي تهاجمي جهت يافتن غذا را ياد مي‌گيرند. معمول در غار‌ها و حفره‌هاي طبيعي يا انسان ساخت ساکن مي‌شوند. ورودي لانه نسبت باريک و تنگ مي‌باشد که ممکن است توسط يک تخته سنگ بزرگ مخفي شود. به طور مثال عرض ورودي دو غار کفتار راه راه در صحرا‌هاي مرکزي آسيا ۶٧ سانتيمتر و ٧٢ سانتيمتر بدست آمده است. در اطراف و داخل لانه، جمجمه و استخوان‌هايي که توسط کفتار به اين محل حمل گرديده، مشاهده مي‌شود که در بين آن‌ها جمجمه و استخوان‌هاي سگ، گوسفند اهلي و وحشي وجود دارد. در گذشته که تعداد کفتار‌ها زياد بوده است، در برخي از روستا‌ها براي اينکه اجساد مردگان را از قبر بيرون نياورند تا چند شب بر سر قبر آتش روشن مي‌کرده اند. زمانيکه توسط سگ‌ها در تنگنا قرار مي‌گيرند خود را به مردن مي‌زنند، ولي به مجرد دور شدن سگ‌ها با آخرين سرعت فرار مي‌کنند. يک کاراکال ممکن است بتواند يک کفتار نابالغ را از لاشه دور کند. رقيب‌هاي کفتار در آسياي مرکزي مي‌توانند پلنگ، گرگ، شغال، روباه معمولي و ترکمني و کرکس باشند. اين حيوان قادر است مسافت طولاني را با حالتي شبيه يورتمه بدود. راه رفتنش صدادار است. رد کفتار را مي‌توان از رد بزرگ دست‌ها و در دنبال آن رد کوچک پا‌ها که با انحنايي به طرف خارج است به آساني تشخيص داد. رژيم غذايي و رفتار يافتن غذا: اين حيوان از طيف گسترده‌اي از مهره داران، بي مهره گان، ميوه‌ها و زباله‌هاي آلي انساني تغذيه مي‌کند. اثبات شده است که کفتار از لاشۀ شکار ديگر حيوانات (گرگ، کفتار خالدار، يوزپلنگ، شير و پلنگ) و همين طور لاشۀ دور انداخته شدۀ احشام به عنوان غذا استفاده مي‌کند (جزء اصلي رژيم غذايي کفتار در مرکز آسيا، لاشۀ طعمه‌هاي شکار شده توسط گرگ مي‌باشد). به دليل انجام نشدن مطالعات کافي و دقيق بر روي اين گونه هنوز نسبت لاشه خواري به شکار کردن توسط اين حيوان مشخص نشده است. اطلاعات کمي از محل شکار و رفتار‌هاي شکار کفتار راه راه نسبت به دو گونۀ کفتار خالدار و کفتار قهوه‌اي وجود دارد. کفتار راه راه مي‌تواند آب‌هاي با کيفيت بسيار متفاوت را بنوشد. از آب تازه تا آب شور. اما همچنين ممکن است آب مورد نياز خود را از ميوه‌هايي مانند هندوانه تأمين کند. آن‌ها در مجموع بين ٧ تا ٢٧ کيلومتر (به طور متوسط ١٩ کيلومتر) در هر شب راه مي‌روند. در حاليکه با سرعت ٢ تا ۴ کيلومتر در ساعت حرکت مي‌کنند، توقف کرده و پاي تنۀ درختان، بوته‌هاي متراکم، علف‌هاي انبوه، گودال‌هاي قديمي و… را بررسي و جستجو مي‌کنند. ظاهرأ مي‌توانند محل درخت‌هاي ميوه، سطل‌هاي زباله و ديگر محل‌هايي که غذا وجود دارد را به خاطر بسپارند و همين طور ديده شده است که سمداران را به راحتي دنبال کرده و شکار مي‌نمايند. همچنين مي‌توانند محل‌هايي را که لاک پشت براي تابستان گذراني و زمستان گذراني در آن پنهان مي‌شوند را پيدا کنند. عمومأ عادت دارند مواد غذايي را ذخيره کنند. معمولا کلکسيوني از استخوان در لانۀ اين گونه وجود دارد. ميزان استخوان‌هاي موجود در لانه نشان دهندۀ ميزان لاشۀ جمع آوري شده است. هر زمان که کفتار براي چندين شب به يک منبع غذايي يکسان مراجعه مي‌کند، به شکل زيگزاگ در عرض راه مي‌رود و مسير مستقيمي را طي نمي‌کند. کفتار راه راه مدت زيادي را صرف بوکشيدن پاي درختان و بوته‌ها مي‌کند و عمومأ در تمام مدتي که راه را طي مي‌کند سرش را به صورت عمودي نگه مي‌دارد. اين حيوان در مقايسه با جثه اش از آروارۀ بسيار قوي برخوردار بوده و سيستم هضم بسيار قوي دارد. اين سيستم داراي مايعات اسيدي مختلفي است و به او اين امکان را مي‌دهد که تمام اجزاي شکار خود اعم از پوست، شاخ، دندان، استخوان‌ها و حتي سم‌ها را بخورد و هضم کند. از آنجايي که لاشه خوار است سيستم گوارش آن با باکتري‌ها بسيار سازگار مي‌باشد. توليد مثل: در طبيعت، کفتار‌ها بعد از يک دورۀ ٩٠ تا ٩١روزه يک تا چهار توله (به طور متوسط ٣ توله) در يک سال به دنيا مي‌آورند. در زمان تولد توله‌ها کور به دنيا مي‌آيند و مجراي گوششان بسته است. رنگي سفيد متمايل به خاکستري با خط‌هاي سياه واضح دارند. چشم‌ها بعد از بعد از هفت يا هشت روز باز مي‌شوند و دندان‌ها در ٢١ روزگي جوانه مي‌زنند. توله‌ها از ٣٠ روزگي مي‌توانند گوشت هم بخورند. در اسارت، بعد از هشت هفته از شير گرفته مي‌شوند، ولي در طبيعت ديده شده که تا ۴-۵ ماهگي شير مي‌خورند. نر و ماده، هر دو براي توله‌ها غذا مي‌آورند. گزارشات مختلفي از سن بلوغ کفتار‌ها گزارش شده است. اغلب ماده‌ها در باغ وحش بين دو تا سه سالگي اولين زايمان خود را انجام مي‌دهند، ولي اين مرحله در طبيعت در ١۵ ماهگي ديده شده است. به دليل اينکه مطالعات درازمدتي در طبيعت روي اين گونه انجام نشده است، طول عمر آن فقط در اسارت گزارش گرديده که ٢٣ تا ٢۴ سال مي‌باشد. زيستگاه: اکثر محدوده‌هاي پراکنش کفتار در زيستگاه‌هاي باز يا سرزمين‌هايي که کمتر داراي بوته‌هاي خاردار هستند واقع شده است. در شمال آفريقا، جنگل‌هاي باز و بوته‌اي و مناطق کوهستاني را ترجيح ميدهند. در مرکز آسيا از ارتفاعات زياد، بيشه زار‌هاي متراکم و جنگل‌ها دوري مي‌کنند و مناطق استپي، بياباني و بلوچي را ترجيح ميدهند و همچنين مناطق کوهستاني با بيشترين ارتفاع ٢٢۵٠ متر در ايران، ٢۵٠٠ متر در هند و ٣٣٠٠ متر در پاکستان. در نواحي قفقاز، ترکمنستان، تاجيکستان و ازبکستان اصلي‌ترين زيستگاه براي اين گونه، ساوانا و نواحي شبه بياباني با ارتفاع بيشتر از ٢١٠٠ متر، نواحي کوهستاني با دره‌ها و شيب‌هاي زياد و غار‌هاي فراوان مي‌باشد. اين حيوان قلمرو خود را توسط غدد بويي که در ناحيۀ دمش وجود دارد تعيين مي‌کند. مقدار قلمرو بسيار متغير است و تفاوت قابل تشخيص بين قلمرو نر‌ها و ماده‌ها وجود ندارد. اين مقدار بين ۴۴ تا ٧٢ کيلومتر مربع حدس زده شده است. توزيع و پراکنش جهاني: اطلاعات در مورد توزيع اين گونه نشان دهندۀ آن است که اکثرا در جمعيت‌هاي کوچک ايزوله شده، وجود دارند. پراکنش کفتار راه راه در بيشتر کشور‌هاي آفريقايي، بيابان‌هاي سراسر خاورميانه، قفقاز و آسياي مرکزي مي‌باشد. کشور‌هايي که کفتار راه راه در آن‌ها بومي است عبارتند از: ارمنستان، الجزاير، آذربايجان، بورکينوفاسو، چاد، کامرون، جيبوتي، مصر، اتيوپي، گرجستان، هند، ايران، عراق، فلسطين اشغالي، اردن، کنيا، لبنان، مالي، موريتاني، نپال، مراکش، نيجريه، عربستان سعودي، سنگال، تاجيکستان، تانزانيا، تونس، ترکيه، ترکمنستان، ازبکستان و يمن. پراکنش در ايران: اين گونه در اکثر مناطق ايران به جز مناطق خزري گزارش شده است. وضعيت فعلي گونه: يک ارزيابي از اطلاعات منتشر شده نشان مي‌دهد که کفتار راه راه هم اکنون در بسياري از نقاط منقرض شده است و يا جمعيت آن در محدوده هايشان کاهش پيدا کرده اند. مهمترين دليل براي اين کاهش، کمبود منابع طبيعي و لاشه‌ها بعلت کاهش جمعيت ديگر گوشتخواران نظير گرگ، يوزپلنگ، پلنگ، شير، ببر و شکار‌هاي آن‌ها مي‌باشد. علاوه بر اين تراکم پايين جمعيت و محدودۀ خانگي بزرگ، احتمالأ شانس تکه تکه شدن جمعيت‌ها را در واحد‌هاي کوچک غيرقابل زيست افزايش مي‌دهد که اين بايد به عنوان يک مشکل کليدي در آينده درنظر گرفته شود. کفتار راه راه ترس‌هاي خرافي زيادي را تداعي مي‌کند. متأسفانه در کشور ما به علت کمبود اطلاعات پيرامون کفتار و عدم شناخت مردم از اين گونه و عادات و رفتار آن، شايعات واهي و ترس بي دليل در مورد اين جانور وجود دارد که آدم خواري، بچه دزدي و خون آشام بودن از آن جمله است. اين قبيل ترس‌ها و آگاهي‌هاي بي مورد سبب شده است که اکثر مردم کشورمان نسبت به اين حيوان رفتار نامناسب و کينه توزانه‌اي داشته باشند. به علاوه اين حيوان به طور گسترده جهت دارو‌هاي تقويت قواي جنسي مورد سوء استفاده قرار گرفته است و همين طور استفاده براي درمان‌هاي سنتي، دعانويسي. کفتار راه راه به طور گسترده‌اي از طريق مسموميت، تلۀ طعمه، گودال يا با کمک سگ‌ها کشته مي‌شود. يک تخمين کلي از جمعيت کفتار‌هاي راه راه در سراسر جهان، اندازه‌اي بين ۵٠٠٠ تا ١۴٠٠٠ فرد مي‌باشد. اما به دليل خرد شدن جمعيت‌ها در جهان اندازۀ واقعي تکه‌هاي جمعيتي ناشناخته است و به دليل از بين رفتن زيستگاه‌ها و کاهش جمعيتي که در حال وقوع است نشان ميدهد که جمعيت کمتر از ١٠٠٠٠ فرد مي‌باشد. بر اساس طبقه بندي IUCN براي کفتار وضعيت در معرض تهديد (NT) تعيين گرديده است. تهديدات: علاوه بر مواردي که در مورد خرافات موجود ذکر شد و کاهش جمعيت کفتار به دست انسان، تصادفات جاده اي، مسموميت توسط کشاورزان، شکار شدن و تخريب غار‌هايي که در آن‌ها سکونت دارند را هم مي‌توان اضافه نمود، ولي مي‌توان گفت که کفتار در ايران دشمن طبيعي خاصي ندارند و گاهي ممکن است توسط پلنگ شکار مي‌شوند. حفاظت: متأسفانه به دليل دانش اندکي که در مورد بيولوژي، رفتارشناسي و… اين حيوان وجود دارد و عدم وجود اطلاعات از فراواني و پويايي جمعيت آنها، تصميمات حفاظتي خاصي در مورد اين گونه انجام نگرفته است؛ بنابراين مطالعه در اين زمينه بسيار لازم و ضروري مي‌باشد. چرا کفتار‌ها براي ما اهميت دارند؟ کفتار در رأس هرم غذايي مي‌باشد. اين گونه در طبيعت از ارزش بالايي برخوردار است، زيرا با جمع آوري و جابجا کردن لاشه‌هاي موجود در طبيعت و انتقال آن‌ها به داخل لانۀ خويش و تغذيه از آن، امکان شيوع بيماري‌هاي مسري را به کمترين ميزان خود کاهش مي‌دهند. - کفتار نقش کليدي در کنترل آلودگي و پاکسازي محيط زيست دارد. - فقدان آن در طبيعت مي‌تواند توازن و تعادل اکولوژيکي اکوسيستم را برهم زند. رؤيت اين گونه در هر منطقه‌اي مي‌تواند نويد دهندۀ آيندۀ روشن براي تمامي گونه‌هاي جانوري موجود در آن منطقه و حتي اکوسيستم موجود در آنجا به شمار مي‌رود، چراکه در واقع حضور اين گونه معرف بهبود روابط طعمه و طعمه خواري در اکوسيستم و به تعبيري برقراري نسبي توازن اکولوژيک در منطقه مي‌باشد. ما را در کانال «آخرين خبر» دنبال کنيد