کویر نمک بجستان؛ دومین پلایای ایران

کجارو/ کوير بجستان، دومين پلايا‌ي ايران با حوضچه‌هاي نمکي است و از جمله جاذبه‌هاي ناشناخته خطه خراسان محسوب مي‌شود. در ادامه با اين کوير و زمان مناسب براي سفر به آن آشنا مي‌شويم. خراسان رضوي علاوه بر حرم مطهر رضوي، جاذبه‌هاي ناشناخته‌ي ديگري نيز دارد؛ از جمله کوير بجستان که در جنوبي‌ترين نقطه اين استان قرار گرفته است. اين کوير دومين پلاياي طبيعي ايران به شمار مي‌رود؛ در واقع، به حوضچه‌ رسوبي با تبخير بالا، پلايا مي‌گويند. هرساله با توجه به ميزان بارندگي، درياچه کويري ظاهر مي‌شود که بيشتر املاح آن نمک خوراکي است. پس از خشک شدن درياچه، کريستال‌هاي نمک و رسوب‌هاي زمين، اشکال شگفت‌انگيزي مي‌سازند که گردشگران را به خود جذب مي‌کنند. با توجه به مطالعه‌هاي انجام شده و به گفته‌ي مورخان، بجستان را «سام نريمان» ساخته است. واژه‌ي بجستان يا بغستان (سرزمين ايزد) نشان مي‌دهد که قدمت اين شهر به قبل از زرتشت برمي‌گردد. اين شهر در دوره‌ي قاجاريه نيز از نظر تجارت بسيار پررونق بوده و راه‌ها و رباط‌هاي زياد آن، گواه اين امر است. مسير دسترسي به کوير بجستان کوير بجستان در جنوب استان خراسان رضوي و شهرستان بجستان، در شمال کوير مرکزي ايران، در ناحيه‌ي گرم و خشک و بياباني، واقع شده است. اگر مي‌خواهيد با اتوبوس به اين کوير سفر کنيد، از ترمينال مشهد به‌راحتي مي‌توانيد به بجستان برويد. در صورتي هم که قصد سفر با خودروي شخصي را داريد، از مسيرها‌ي زير به اين کوير خواهيد رسيد: تهران، سبزوار، بردسکن، بجستان زاهدان، بيرجند، بجستان مشهد، تربت حيدريه، بجستان شهرستان بجستان ايستگاه قطار هم دارد که در مسير مشهد به زاهدان قرار گرفته است. کوير بجستان به دو بخش «کوير شني يا ريگزار» در شمال شرق و «کوير نمکي» در شمال غرب بجستان تقسيم مي‌شود. کوير نمکي بجستان کوير نمک بجستان يا پلاياي بجستان در چهار کيلومتري شمال شرقي روستاي منصوري قرار گرفته است که در دي ماه سال ١٣٩٣ به ثبت ملي رسيد. اين کوير به‌طور متوسط حدود ٨٠٣ متر از سطح دريا ارتفاع دارد و وسعت آن در فصل خشک، حدود ٣,٧٢۵ کيلومتر مربع است. در ماه‌هاي کم بارش تير و مرداد که تبخير سطحي درياچه زياد است، قطر لايه‌هاي نمکي متشکل از نمک‌هاي مختلف مي‌تواند به يک متر نيز برسد. در زير اين قشر نمکي، لايه‌اي گِلي و چسبنده وجود دارد. گاهي گودال‌هاي آب نمکي در زير اين لايه‌ها تشکيل مي‌شود که ديدن آن خالي از لطف نيست. در برخي نقاط با خشک شدن لايه‌هاي گلي، حفره‌هاي خاص و عجيبي در سطح کوير به وجود مي‌آيد که باعث مي‌شود گردشگر با راه رفتن روي‌ آن‌ها، تجربه‌ي خاصي را براي خود رقم بزنند. در قسمت مرکزي کوير که عمق و تراکم املاح بيشتر است، ارتفاع ديواره‌ها به يک متر هم مي‌رسد؛ به همين دليل آن را کوير سياه مي‌نامند. از جاذبه‌هاي اين کوير مي‌توان به ديواره‌هاي نمکي‌ اشاره کرد که بر اثر خروج املاح تيره‌رنگ خاک، تشکيل مي‌شوند. مردم محلي گاهي اوقات به آن‌ها، نمک سياه نيز مي‌گويند. متاسفانه در سال‌هاي اخير برخي از گردشگران ناآگاه، روي اين ديواره‌ها يادگاري نوشته و آتش روشن کرده‌اند. کوير شني بجستان کوير شني (رملي يا ريگزار) بجستان در شمال شرق شهر يونسي است که قدمت آن به دوران سوم و چهارم زمين‌شناسي مي‌رسد. ساکنان شهر يونسي معتقدند که در اين نقطه از زمين، يونس پيامبر را نهنگ بلعيد. به همين منظور، مقبره‌اي منتسب به حضرت يونس در آنجا بنا شده و با توجه به اينکه ايران حدود ٣٠٠ ميليون سال پيش زير آب بوده، اين روايت به واقعيت نزديک است. وجود رسوب‌هاي لايه‌اي و فسيل‌هاي ماهي که در پارک ملي کوير کشف شده‌اند، گواهي مي‌دهند زماني تمام کويرهاي ايران زير دريا بوده‌‌اند. شهر يونسي و روستاهاي اطراف آن، قدمت تاريخي دارند و جاذبه‌هاي آن‌ها فقط به رمل‌هاي شني محدود نمي‌شود. قرار گرفتن اين روستا در مسير جاده‌ي ابريشم باعث ايجاد کاروان‌سراهاي تاريخي و بناهاي متعددي شده است. خاصيت آهکي زمين‌هاي منطقه، غارهاي بسيار خاص و شگفت‌انگيزي را به وجود آورده است. رودخانه‌هاي کال‌ شور، کال‌ نمکي و کال‌ شش طراز نيز به اين چاله‌ي بزرگ کويري مي‌ريزند. پوشش گياهي کوير نمکي به‌علت قليايي بودن، تقريباً فاقد پوشش گياهي‌ است؛ به‌جز اندکي گياه که در حاشيه‌ي رود روييده‌اند. از جمله گياهان کوير مي‌توان به اشنان، علف شور و گز اشاره کرد که در برابر شوري آب مقاوم هستند؛ اما در کوير شني و حاشيه آن، درمنه، گز و جنگل تاغ با پوشش قابل‌توجهي ديده مي‌شود. اقامت براي ديدن زيبايي‌هاي کوير مي‌توانيد به اقامتگاه‌هاي بوم‌گردي روستاهاي «مزار»، «يونسي»، «رباط فخرآباد» با معماري سنتي و غذاهاي خراساني، سري بزنيد. اين اقامتگاه‌ها هم زيبا و مجهز هستند و هم در تمام فصول سال، راهنماي محلي دارند. ساير جاذبه‌هاي گردشگري در سفر به بجستان و کويرش، لذت ديدن آسمان شب را از دست ندهيد که تجربه‌ي بي‌نظيري را به شما هديه مي‌کند. منطقه‌ي ييلاقي «سياه کوه هلالي»، از يک‌سو به کوير و از سوي ديگر به کوه‌هاي مرتفع سياه کوه ختم مي‌شود. پوشش گياهي سياه کوه شامل زيره‌ي سياه، کاکوتي، رازيانه و درختان بنه، انجير، تاغ و زرشک است. منطقه حفاظت‌شده هلالي، زيستگاه جانوراني چون آهو، کل و بز، قوچ و ميش، سمور و گربه‌ي وحشي است. تنگه‌ي نسترن، بوستان طبيعي نوبهار، دره‌ي آهنگ، باغ سليم مزار و سد سريرِ، از ديدني‌هاي طبيعي منطقه هستند. مجموعه غارهاي بلور با کريستال‌هاي «مرمر» نوک‌تيز افقي و درخشش زيبا، از غارهاي خاص و ديدني منطقه به حساب مي‌آيند. کاروانسراي عباسي در روستاي «قاسم‌آباد» شهر يونسي مربوط به دوره‌ي صفويه مي‌شود و بادگيرهاي بلندش، معماري کويري را در خود جاي داد‌ه‌اند. اين کاروان‌سرا به ثبت ملي ايران نيز رسيده است. مسجد جامع بجستان به دوره‌ي تيموري تعلق دارد و جزو آثار ملي ثبت‌شده محسوب مي‌شود. رباط فخرآباد با معماري رباط‌هاي ايراني، مربوط به دوران قاجار است. پل تاريخي يونسي با طاق و آبراه‌هاي متفاوت مربوط به دوره‌ي صفوي بوده و روي رودخانه‌ي کال شور ساخته‌ شده است. حوض انبار قديمي، رباط زين‌آباد، مسجد مزار که در خاک‌هاي فشرده‌ي تپه حفر شده، قلعه‌ي دختر بر فراز کوه و... ساير ديدني‌هاي اين منطقه هستند که بيشتر آن‌ها به ثبت ملي رسيده‌اند. بهترين زمان بازديد از بجستان در ماه‌هاي پر آب يعني از اواخر شهريور تا خرداد سال بعد، حوضچه‌هاي نمک پر از آب مي‌شود و به‌دليل لايه‌هاي گلي کف، امکان ورود به حوضچه‌ها وجود ندارد؛ اما اگر بارش‌ها زياد نباشد، مي‌توان با همراهي افراد آشنا به منطقه، مناظر زيبايي از حاشيه‌ي حوضچه‌ها را مشاهده کرد. اين افراد باعث مي‌شوند که بازديد از اين منطقه، بهتر و جذاب‌تر شود. از آنجا که در ما‌ه‌هاي خرداد و شهريور، گرمي هوا کمتر است و حوضچه‌ها هنوز به گل ننشسته‌اند، پس بهترين زمان براي ديدن اين جاذبه به شمار مي‌روند. ما را در کانال «آخرين خبر» دنبال کنيد