پایتخت پنیر ایران را بشناسید

کجارو/ يکي از مکان‌هاي بي‌نظير و تماشايي استان آذربايجان شرقي، روستاي ليقوان است که همه آن را با پنير معروفش، پنير ليقوان مي‌شناسند. اين روستا، از جمله روستاهاي پلکاني آذربايجان شرقي است که در ۳۶ کيلومتري شهر تبريز قرار دارد. در استان آذربايجان شرقي، جاذبه‌هاي گردشگري بي‌شماري وجود دارد. از جمله ديدني‌هاي اين استان، روستاهاي آن است که با معماري خاص خود به‌عنوان مقاصد گردشگري و پرطرفدار اين منطقه مطرح هستند. روستاهاي شگفت‌انگيزي چون «کندوان»، «حيله‌ور» و «ليقوان» از جمله آن‌ها است. ليقوان روستايي تاريخي و پلکاني است که به‌دليل توليد پنير ليقوان معروف است. در اين مقاله از کجارو، قصد داريم تا شما را با اين مکان ديدني در حوالي تبريز آشنا کنيم. پس با ما در سفر به خطه‌ي آذربايجان و روستاگردي در ليقوان همراه باشيد. روستا، نفس آرامي از احساس است، زمزمه برق نسيم سحري، مي‌برد هوش و دلم، گاه‌به‌گاه مي‌نگرم، بر افق‌هاي ظلام شهرمان، مي‌رود احساسم، مي‌شوم غرق ريا و مبهوت، گاه‌به‌گاه مي‌نگرم، دل ساده پر خونم را، سر سفره دل مي‌شوم و سردي و رنگ و ريا، مي‌زند در ذوقم، گاه‌به‌گاه مي‌نگرم، به تفاوت در ميان رنگ‌ها... روستاي ليقوان کجاست؟ روستاي ليقوان در استان آذربايجان شرقي و در ۳۶ کيلومتري شرق تبريز و ۲۴ کيلومتري جنوب شهرستان باسمنج در دامنه کوه سهند قرار گرفته است. اين روستا در دهستان «ميدان‌چاي»، بخش مرکزي شهرستان تبريز قرار دارد. ليقوان از جنوب غربي با روستاي «سفيده خوان»، از شمال با «بيروق»، از شرق به «متنق ايرنق» و از جنوب به رشته کوه‌هاي سهند و روستاي «سهند اوا» منتهي مي‌شود. اين روستا در دره‌اي باصفا و در دامنه‌ي کوه‌ سهند جاي گرفته است و همواره تحت تأثير اقليم سردسيري سهند قرار دارد. سراسر دره ليقوان تا سهند را گدازه‌هاي آتشفشاني پوشانده و آب‌وهواي آن در زمستان‌ها بسيار سرد و در تابستان‌ها معتدل و مطبوع و بي‌نظير است. همين آب‌وهواي عالي، دامنه‌هاي زيبا و بکر و ارتفاعات سهند و همچنين مراتع، چمنزارها و گلزارهاي زيبا موجب توجه به اين منطقه شده و در آن امکاناتي براي بازي‌هاي زمستاني، کوه‌نوردي و ماهي‌گيري احداث شده است. چرا به اين روستا، ليقوان مي‌گويند؟ در گذشته نام اين روستا «وان» بوده است که به مرور زمان به «لوان» و بعدها به ليقوان تغيير کرده است. در زبان محلي مردمان اين منطقه به ليقوان «لوان» يا «ليوان» گفته مي‌شود و به معني آب‌هاي گرمي است که از د‌‌‌‌امنه‌ي سهند‌‌‌‌ و از آثار آتشفشاني جاري مي‌شوند. ليقوان، روستايي تاريخي با معماري پلکاني است که به خاطر داشتن طبيعت زيبا و چشم‌نواز و آب‌وهواي دل‌پذير، لقب دره‌ بهشت را به خود گرفته است. از دلايلي که ليقوان به‌صورت پلکاني شکل گرفته است، اهميت زمين‌هاي کشاورزي است بنابراين خانه‌ها را روي صخره‌ها ساخته‌اند. معروفيت اين روستا بيشتر به‌دليل داشتن يکي از پنيرهاي خوش‌مزه‌ي ايران يعني پنير ليقوان است. اما در اين روستا جاذبه‌هاي ديگري نيز وجود دارد که شما را تشويق به سفر به اين منطقه مي‌کند. «دره‌ي ليقوان» يا «دره سي»، چشمه‌ي آبگرم، پل «حاج‌سالار» و عمارت سنگي ليقوان از جمله آن‌ها است. از وقايع تاريخي و سياسي که ليقوان به خود ديده است، قتل «حاج احتشام ليقواني»، از بزرگ‌ترين مالکان آذربايجان در سال ۱۳۲۴ شمسي است که به دست سران فرقه دموکرات در تبريز، در جريان مبارزه با فئودال‌هاي آذربايجان کشته مي‌شود. قبل از انقلاب و در دوره‌ي اصلاحات اراضي، کل مراتع شمالي سهند که متعلق به حاج احتشام بود توسط ليقواني‌ها با سند شش دانگ خريداري مي‌شود و اسناد اين خريدوفروش با عنوان اسناد هفت برگ که هفت فرزند حاج احتشام آن را امضا کرده‌اند در دست بزرگان طايفه‌هاي ليقواني موجود است. ليقواني‌ها، مردماني دامدار و کشاورز هستند که به گشت محصولاتي چون سيب گردو، سيب، گلابي، سيب زميني، نخود، جو، گندم مي‌پردازند و مهم‌ترين و معروف‌ترين توليد آن‌ها پنير خوش‌مزه‌ي ليقوان است. ديزي يا آبگوشت مخصوص ليقوان (پيتي)، يارما شورباسي، اوماج آشي و قورما نيز از جمله غذاهاي محلي اين روستا است. صنايع‌دستي مردمان ليقوان نيز شامل ظروف سفالين معروف به ليقوان قابي، لباس‌هاي نمدي مردانه يا شال پالتار، لباس‌هاي چين‌دار و مخمل زنانه يا يل تومان، لباس‌هاي محلي زنانه يا کوينح، جوراب‌هاي پشمي زنانه، جوراب‌هاي پشمي مردانه، چاروق، جليقه، شال، کلاه نمدي، قالي، قاليچه، فرش، تابلو فرش‌هاي نفيس، جاجيم و گليم هستند. در ادامه با روستاي ليقوان و ديدني‌هاي آن بيشتر آشنا مي‌شويد. خانه‌ي اربابي احتشام يا داش عمارت خانه‌ي تاريخي ليقوان متعلق به احتشام ارباب اين روستا است که به داش عمارت نيز معروف است و قدمت آن به دوران قاجار و پهلوي مي‌رسد. اين خانه در سال ۱۳۸۲ به ثبت ملي رسيده است. پل حاج سالار ليقوان يا حاج سالار کورپوسي در روستاي ليقوان مي‌توانيد يکي از پل‌هاي معروف آذربايجان شرقي را ديدن کنيد. اين پل سنگي که قدمت آن به دوران قاجار مي‌رسد روي رودخانه‌ي ليقوان احداث شده و راه ارتباطي بين منطقه «تولسر» و ليقوان بوده است و نامش را از باني خود به نام حاج سالار گرفته است. پل حاج سالار از يک دهانه‌ي بزرگ و چهار دهانه‌ي کوچک تشکيل شده که در طي يک سال ساخته شده و در اسفندماه ۱۳۸۱ در فهرست ميراث ملي کشور به ثبت رسيده است. قبرستان تاريخي ليقوان يکي ديگر از ديدني‌هاي ليقوان، قبرستان تاريخي آن است که متعلق قرن هفت هجري قمري است. سنگ قبرهاي اين قبرستان داراي شکل‌هاي حکاکي شده و نوشته است. علاوه بر اين در اين محوطه مجسمه‌هاي شير سنگي نيز وجود داشته است. اين مکان که جزو ميراث ملي ليقوان به شمار مي‌رود؛ متأسفانه مورد دستبرد و غارت سارقان ميراث فرهنگي قرار داشته است. زاغه‌ها و تونل‌هاي دستکند يکي از ديدني‌هاي جالبي که در روستاي ليقوان خواهيد ديدن زاغه‌ها و تونل‌هاي سنگي است که به‌صورت دستکند ايجاد شده‌اند و شما را به ياد روستاي کندوان مي‌اندازند. اين تونل‌ها حفره‌ها و غارها از جنس سنگ «کران» هستند و در دل کوه و زير خانه‌هاي مسکوني قرار دارند. در گذشته مردمان روستا براي در امان ماندن از ياغيان در آن پنهان مي‌شدند و اکنون از آن‌ها به‌عنوان انباري براي نگهداري پنير و آغل گوسفندان استفاده مي‌کنند. اين مکان‌ها در فصل تابستان خنک و در زمستان گرم هستند. از ديگر جاذبه‌هاي تاريخي ليقوان نيز مي‌توان به خانه‌هاي کله قندي و کيراني‌نغيم‌لر که در دل کوه شبيه خانه‌هاي کندوان، کنده شده‌اند، زيارتگاه سنگي ايشته کمر، علم‌هاي چوبي، منبر چوبي مسجد اعظم محمد حنيفه ليقوان، قيز قلعه سي (بنا شده در دل کوه)، حمام تاريخي و... اشاره کرد. دره سرسبز ليقوان دره‌ي ليقوان که دره سي نيز نام دارد با داشتن رودخانه، چشمه، جنگل، درخت، و طبيعت بکر يکي از معروف‌ترين تقرجگاه‌هاي اطراف شهر تبريز است. اين دره در شرق روستاي سفيده‌ خوان قرار گرفته و رودخانه‌ي ليقوان‌چاي با عبور از ميان اين دره موجب به وجود آمدن تفرجگاهي بسيار زيبا شده است. اين رودخانه از دامنه‌هاي شمالي رشته کوه سهند سرچشمه مي‌گيرد و در ادامه چشمه‌سارهاي متعددي از دره‌هاي شرقي و غربي ليقوان به آن وصل شده و رودخانه‌ي پرآبي را به وجود مي‌آورند. رودخانه‌هاي ليقوان در ليقوان دو رودخانه‌ي مهران رود و ليقوان وجود دارد. مهران رود از کوه‌هاي جنوبي ليقوان و شمالي سهند سرچشمه مي‌گيرد و به‌سمت شمال و شهر تبريز سرازير مي‌شود و در مسير خود چمنزارها و باغات را آبياري مي‌کند. از پيوستن سه رود کوچک طوله‌سر، بارالي و باغچه، رودخانه‌ي ليقوان شکل گرفته است. در اطراف اين رودخانه آب شيرين که از ميان گدازه‌هاي آتشفشاني سهند بيرون مي‌آيد، چشمه‌هاي معدني و آبگرم متعددي قرار دارد و به‌دليل سرسبزي اطراف آن گردشگران زيادي را به خود جذب مي‌کند. آبگرم طبيعي آب‌گرم ليقوان يکي از عوامل جذب گردشگران به اين منطقه، به‌ويژه در فصل تابستان است که يکي از بهترين و غني‌ترين آب‌هاي معدني منطقه است. اين آب‌گرم از تغييرات زيرزميني و بقاياي آتشفشان خاموش کوه‌هاي سهند شکل گرفته است و در دو طرف رودخانه‌ي خنک ليقوان قرار دارند و داراي ماده بي‌کربنات آهن است . آبگرم ايستي‌سو يا ايسي‌سو، در ۱۰ کيلومتري جنوب روستا و در شرق رودخانه ليقوان چاي واقع است. چندين آب‌گرم کوچک و بزرگ ديگر به نام‌هاي طوله سر، بارالي و باغچه‌قره وجود دارد که با پيوستن آن‌ها رودخانه‌ي ليقوان به وجود مي‌آيد. از ليقوان تا آب‌گرم ايسي‌سو، از راه رودخانه با پاي پياده سه ساعت و از جاده‌اي که از روستاي سفيده خوان يا اسپر خون مي‌گذرد با اتوميبل حدود ۳۰ دقيقه راه است. استخر اين آب‌گرم ۳۰ متر مربع و عمق آب آن دو متر است. چشمه‌هاي معدني ليقوان، داراي چشمه‌هايي معدني در اطراف رودخانه‌ي مهران‌روداست؛ چشمه‌هاي دره طوله‌سر و بارالي از جمله آن‌ها است که داراي خواص مفيد براي دستگاه گوارش هستند. پنير ليقوان، از معروف‌ترين پنيرهاي ايراني روستاي ليقوان در عرصه‌ي توليدات لبني به‌ويژه پنير، جايگاه ويژه‌اي به خود اختصاص داده است و لقب پايتخت پنير ايران را دارد؛ اين پنير براي اولين بار در دوره‌ي قاجاريه توليد شده است. پنير ليقوان به چند دليل خوشمزه است؛ دليل اول چراي دام در طبيعت بي‌نظير اين منطقه است؛ چنانچه چراي بيش صد هزار رأس گوسفند از چمنزارهاي سرسبز دامنه‌هاي سهند و نيز نوشيدن آب‌هاي گوارا و معدني جوشيده از دل کوه‌ها، عطر و طعمي منحصربه‌فرد داشته و در طول ساليان دراز طرفداران خاص خود را پيدا کرده است. وجود گياهاني چون پونه، بابونه و قارچ... و تغذيه دام از آن‌ها نيز در طعم اين پنير مؤثر است. دومين عامل به وجود آورنده‌ي عطر و طعم پنير ليقوان، نحوه‌ي شير دوشي و نيز نحوه نگهداري از مرحله دوشيدن شير تا انتقال به کارخانه‌هاي لبني است. نکته قابل‌توجه اينکه يکي از عوامل مهم و البته مخربي که تاثير بسزايي در پائين آمدن کيفيت پنير و ديگر فرآورده هاي لبني دارد، ترکيب و حل شدن فضولات دامي در سطل شير به هنگام دوشيدن شير است؛ بتابراين بايد از ترکيب آن پيشگيري کرد و اين اصل موقع دوشيدن شير در بين دامداران ليقواني که برخلاف ديگر نقاط روستايي کشور، منحصرا مردان مسئوليت شيردوشي را بر عهده دارند، بخوبي رعايت شده و دامداران ليقواني با رعايت اصول بهداشتي ويژه در موقع شيردوشي و نيز بکارگيري شگردهاي ماهرانه و حتي نوع استفاده از انگشتان درگير در اين کار، نهايتا شيري عاري از هرگونه ذرات و ملحقات اضافي به شيرپزان تحويل مي‌دهند تا محصولي با درجه کيفي مطلوب و خوشايند مصرف‌کننده توليد و عرضه شود. سومين عامل موثر در کيفيت پنير توليدي ليقوان، نحوه صافي کردن شير توسط شيرپزها است که حتي ريزترين ذرات گردوغبار و اضافات احتمالي را از شير مي‌زدايد. ويژگي مهم پنير ليقوان و ديگر پنيرهاي توليدي در نقاط مختلف کشور به سبک پنير ليقوان، عدم جوشاندن شير است، به‌عبارتي شير بلافاصله بعد از مرحله صافي به مرحله مايه زني فرستاده شده و باکتري‌هاي موجود در شير که قرار است با جوشاندن شير از بين بروند، با به کارگيري آب نمک غليظ در مراحل توليد، نگهداري و مصرف، به‌طور کامل از بين رفته و استريل مي‌شود. پنير توليد شده به اين سبک و سياق، به‌دليل آنکه تمامي باکتري‌هاي مضر موجود در شير به‌علت نگهداري مستمر و مداوم پنير در آب نمک به‌طور کامل از بين رفته، هيچگونه لطمه‌اي به سلامتي مصرف‌کنندگانش وارد نمي‌سازد. بيش از ۸۰ کارخانه و کارگاه توليد پنير در روستا فعاليت مي‌کند که از اين تعداد ۱۵ کارخانه‌ بزرگ بوده و بقيه کارگاه‌هاي دامداران است. در چند سال‌هاي اخير نيز جشنواره‌اي با نام جشنواره‌ي پنير ليقوان در اين روستا برگزار مي‌شود که هر دامدار محصولات خود را در آن به نمايش مي‌گذارد. چطوري به روستاي ليقوان برويم؟ براي رسيدن به ليقوان، بايد جاده‌ي ارتباطي تبريز - ليقوان را که از دروازه تهران تبريز شروع مي‌شود در پيش بگيريد. در اين مسير بعد از گذر از شهر باسمنج و روستاهاي هروي يا هربي و بيروق يا بره به ليقوان خواهيد رسيد. #باهم_شکستش_مي‌دهيم ما را در کانال «آخرين خبر» دنبال کنيد